normalaj pronomoj / mótlari svenàmi-sónori |
posesivaj finaĵoj / hémpari ántasori |
ekz-oj / líziri | tradukoj de ekzemploj | |
---|---|---|---|---|
Sg | ||||
1. | ŋa | -ŋë | mátiri-ŋë teléja | miaj okuloj lacas |
mi, mo, mu | -më | peno-më tevaja | mia kapo doloras | |
aki, ako, aku | ||||
2. | kami | -kmë | noátu-kmë temója | via vizaĝo belas |
ti, to, tu | ||||
si, so, su | -së | mátiri-së temója | viaj okuloj belas | |
3. | paj | -pë | zivajko-pë tetépa | lia loĝejo varmas |
emi, emo, emu | ||||
isi, iso, isu | ||||
Pl. | ||||
1.(ekskl.) | ŋari (#) | -ŋej | házu-ŋej tedéga | nia domo brulas |
toj | ||||
1.(inkl.) | naj | |||
vo | -vë | úru-vë tegedíma | nia urbo malnovas | |
2. | kamiri | |||
ju | -jë | házu-jë tedéga | via domo brulas | |
3. | pajri | |||
lo | -lë | mátiri-lë temója | iliaj okuloj belas |
RIM: Nur la unusilabaj formoj taŭgas kiel sufiksoj. En la dialekto neniam estas uzataj la genrodistingaj kaj dusilabaj formoj de la tria persono singulara.
(#) La normala formo mallongiĝas por formi la posesivan kaj verban finaĵojn.
La sekvoj de morfemoj, kiuj rezultas el la supre menciitaj formoj estas la jenaj: |
<pref.>+ √ + <suf.> + [pl.] + (pos.) + [kaz.] |
normalaj pronomoj / mótlari svenàmi-sónori |
verbaj finaĵoj / gèra-sónari ántasori |
ekz-oj / líziri | tradukoj de la ekzemploj | |
Sg | ||||
1. | ŋa | -ŋë | tesvápa-ŋë | mi dormas |
mi, mo, mu | -më | lamáka-më | mi manĝis | |
aki, ako, aku | ||||
2. | kami | -kmë | lakájta-kmë | vi dancis |
ti, to, tu | ||||
si, so, su | -së | mójaw teismátama-së | vi bele aspektas | |
3. | paj | -pë | aójdion teláwla-pë | ŝi kantas kanton |
emi, emo, emu | ||||
isi, iso, isu | ||||
Pl. | ||||
1.(ekskl.) | ŋari (#) | -ŋej | túku sje-âka-ŋej | al vi ni vojaĝos |
toj | ||||
1.(inkl.) | naj | |||
vo | -vë | grómkaw tetóka-vë | ni parolas laŭte | |
2. | kamiri | |||
ju | -jë | taj mángaw lagérsa-jë | vi laboris tro multe | |
3. | pajri | |||
lo | -lë | mójaw teláwla-lë | ili bele kantas |
RIM: Nur la unusilabaj formoj taŭgas kiel sufiksoj.
En verbaj finaĵoj neniam gravas la genroj, ĉar ili jam ekzistas en la subjekto kaj/aŭ objekto de la propozicio koncerna.
(#) La normala formo mallongigas por formi la posesivan kaj verban finaĵojn.
La sekvoj de morfemoj, kiuj rezultas el la supre menciitaj formoj estas la jenaj: |
<TMA> + <pref.> + v + <suf.> + (<AM>) + (pers.) |
Ili esprimas kaj subjekton kaj rektan objekton kaj ili ekzistas en la keĉua (sufiksoj), mordvina (sufiksoj) kaj klingona (prefiksoj) lingvoj. Mi supozas, ke ankaŭ aliaj lingvoj havas tiajn afiksojn. Strangas iom pri tio la hungara, ĉar ĝi nur havas du tipojn de tia sufikso, nome por unuapersona subjekto kaj duapersona objekto, do mi - vin; resp. iu subjekto kun tripersona objekto - tiel nomata objektiva konjukgacio. Transicionaloj kodas la subjekton kaj objekton rektan en la verbo. Kelkaj lingvoj eĉ enmetas referencon por la nerekta objekto, ekzemple la vaska kaj malta.
Jen tabelo pri nordorienta dialekto de la "Tokame"-dialektaro. Tie mankas dualo kaj 4a persono.
Objekto | "mi" | "ci" | "li" | "ni (ekskl.)" | "ni (inkl.)" | "vi" | "ili" |
-ŋo | -kom | -po | -ŋor | -vo | -kor | -por | |
Subj. | |||||||
Sg | |||||||
1. -me- | -me-kom | -me-po | -me-kor | -me-por | |||
2. -se- | -se-ŋo | -se-po | -se-ŋor | -se-por | |||
3. -em- | -em-ŋo | -em-kom | -em-po | -em-ŋor | -em-vo | -em-kor | -em-por |
Pl. | |||||||
1.(ekskl.) -ŋer- | -ŋer-kom | -ŋer-po | -ŋer-kor | -ŋer-por | |||
1.(inkl.) -ve | -ve-po | -ve-por | |||||
2. -je- | -je-ŋo | -je-po | -je-ŋor | -je-por | |||
3. -le- | -le-ŋo | -le-kom | -le-po | -le-ŋor | -le-vo | -le-kor | -le-por |
La unua elemento kodas la subjekton, la dua la objekton. La unua elemento aliĝas al la verbfina vokalo. Ĉe regulaj verboj la vokalo estas a, ĉe neregulaj ĝi dependas de la koncerna verbo (ofte ao aŭ aw). Ĉe ĉiuj neregulaj verboj finiĝantaj per konsonanto la supre menciitaj formoj nur eblas, se oni interŝovas la reguligan morfemon -ta aŭ la vokalon a.
ekz.
Dialekto | Kitaka | Senco |
---|---|---|
Telúba-me-kom. | Mu telúba tin. | Mi amas vin. (viro al virino) |
Tedánja-ŋer-po. | Toj tedánja émon. | Ni batas lin. |
Sjekápa-em-kom. | Ému sjekápa tun. | Li kaptos vin. |
Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 14.09.2005