sekvo | modeloj | ekzemploj | sencoj |
---|---|---|---|
SOV | kiturka, kitamila, kijapana, kitibeta, kikećua, kilátina, kiamhára, kikoréa |
Mu áplon temáka. | Mi pomon manĝas. |
SVO | Kiíŋra, kiswahila, kićina, kiindonesia, kivjétnama, kizermána, kipránca, kiháwsa |
Mu temáka áplon. | Mi manĝas pomon. |
VSO | Kiwelśa, kihawaija, kiberbera, kiklassik- araba, kitóŋa, kiskwamíśa |
Temáka mu áplon. / Temáka-me áplon. | Manĝas mi pomon. |
Aliaj sinsekvoj ne tre oftas, ĉar ili ne taŭgas por la Kitaka.
RIM Ekzistas mondvaste la jenaj sekvoj: VSO, SVO, SOV, VOS, OVS, kaj OSV.
sekvo | modeloj | ekzemploj | sencoj |
---|---|---|---|
OVS | ki'hixkaryana', kiapalaija, kibacairia, kimakusia | Áplon temáka mu. | Pomon manĝas mi. |
OSV | ki'apurinã' | Áplon mu temáka. | Pomon mi manĝas. |
VOS | kimalagasa, kitzotzila, kihouiailu-a | Temáka áplon mu. | Manĝas pomon mi. |
RIM: Parte el: "Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache", paĝo 98
sekvo | modeloj | ekzemploj | sencoj |
---|---|---|---|
NAR | kithaja, kipránca, kihebrea, kiswahila | rúnuri dádari jóŋkeri temáka káwkun | viroj grandaj kiuj manĝas kukon |
ANR | kikećua, Kiíŋra, kipérsa, kirúsa | dádari rúnuri jóŋkeri temáka káwkun | grandaj viroj kiuj manĝas kukon |
RAN | kitúrka | káwkun rumákari dádari rúnuri | kukon manĝantaj grandaj viroj |
RNA | káwkun rumákari rúnuri dádari | kukon manĝantaj viroj grandaj |
RIM La pliaj sekvoj ARN, NRA ankoraŭ ne estis trovitaj en iuj ajn lingvoj.
sekvo | modeloj | ekzemploj | sencoj |
---|---|---|---|
NS | kiindonesia | házu Jánu-de | domo de Jano |
SN | kitúrka, kizérmana | téme házu | ĉi tiu domo |
RIM La unua preskaŭ nur uzatas kun la posesivo de iu nomo aŭ objekto.
La dua estas tre ofte uzata, eĉ kombinita kun la antaŭ-ĉapitraj sekvoj.
vorteto | modeloj | ekzemploj | senco |
---|---|---|---|
ka | kiestóna, (kilénka, kilitóva) | Ka tu teképa natóka kiíŋran? | Ĉu vi povas paroli angle? |
Sociolekta ebleco troveblas jene.
Mondvaste ekzistas aliaj eblecoj.
vorteto | modeloj | ekzemploj | traduko |
---|---|---|---|
czy | kilénka (kipóla) | czy pan(i) rozumie po polsku? | ĉu vi komprenas la polan? |
-chu | kikéćua | kay wasichu | ĉu tio estas domo? |
-ku ĉe la prepozicio aŭ postpozicio koncerna |
pli ekzakte per unu el la "Uralecaj" kazoj, nome -ben "en -n", -pen "sur -n" aŭ -tan "ĉe -n" |
Sociolekte aldoniĝas kromaj kazoj, entute pri aldirekto - 7. |
rekta almeto de la sufikso -ku al la koncerna substantivo, adjektivo aŭ pronomo |
-ket ĉe la prepozicio aŭ postpozicio koncerna |
pli ekzakte per unu el la "Uralecaj" kazoj, nome -bes "de en, el", -pes "de sur" aŭ -tas "de (ĉe)" |
Sociolekte aldoniĝas kromaj kazoj, entute pri dedirekto - 7. |
rekta almeto de la sufikso -ket al la koncerna substantivo, adjektivo aŭ pronomo |
-saj ĉe la prepozicio aŭ postpozicio koncerna |
pli ekzakte per unu el la "Uralecaj" kazoj, nome -bep "en", -pep "sur" aŭ -tap "ĉe" |
Sociolekte aldoniĝas kromaj kazoj, entute pri situo - 7. |
-pi kaj -saj sen almeto al adpozicio rekte ĉe la koncerna substantivo, adjektivo aŭ pronomo |
Se jam aperas nea vorto en la koncerna propozicio, ne plu estas metata la vorto nem resp. maj. ekz.:
Frazo | Senco | Lingvoebeno |
---|---|---|
mu níson lamáta | mi nenion vidis | normala |
ŋa níson lamáta(-sùra) | ĝentila |
Frazo | Senco | Lingvoebeno |
---|---|---|
Mu nem lamáka káwkun. | Mi ne manĝis kukon. | normala |
Ŋa káwkun maj lamáka(-sùra). | ĝentila | |
Nem mu lamáka káwkun. | Ne mi manĝis kukon. | normala |
Maj ŋa káwkun lamáka(-sùra). | ĝentila |
partikulo antaŭ la verbo | rusa: не [ne], hispana: no |
partikulo post la verbo | |
partikuloj antaŭ kaj post la verbo | franca: je ne sais pa |
speciala modo de la verbo | japana: nagéru "ĵeti" > nagenai "ne ĵeti" |
partikulo ĉe la komenco aŭ fino de la propozicio | keĉua: mana |
speciala verbo negata | angla: doesn't, haven't, … |
speciala helpverbo nea | finna: en, et, ei "mi, ci, li ne …"; Enc.: ńe-ś |
Laŭ Enc.: ńe-ś ekzistas en la Samojed-a sociolekto negacio-verbo kun la transicionalaj kaj ali-pronomaj finaĵoj.
Kit. Sg. | Senco | Kit. Du. | Senco | Kit. Pl. | Senco |
---|---|---|---|---|---|
njéś-me | mi ne | njéś-kuj | ni ambaŭ ne | njéś-ŋe | nur ni ne |
njéś-ŋać | ni ambaŭ ne | njéś-vo | ni ĉiuj ne | ||
njéś-te | ci ne | njéś-kámić | vi ambau ne | njéś-ju | vi ne |
njéś-paj | li/ŝi/ĝi ne | njéś-pajć | ili ambaŭ ne | njéś-lo | ili ne |
njéś-ha | li/ŝi/ĝi ne | njéś-hać | ili ambaŭ ne | njéś-he | ili ne |
Kelkaj parolantoj ĉi tie interŝovas iun vokalon post la radika ś, precipe e aŭ similan.
Ekz.: njéśe-me "mi ne" k.s.
Ankoraŭ ne certas, ĉu iom pli reguligi la ĉi-supre menciitan skemon per tio, ke oni enmetas la adjektiv-verban finaĵon -a, kiel ekz. njéśapaj "li/ŝi/ĝi ne" k.s.
Negativaj demandoj estu respondataj per apartaj partikuloj, nome tarba "sed jes" kaj bu "vere ne".
Ekz.
prási | demando | ćáski | respondo | komentoj |
---|---|---|---|---|
Ka tu nem tehéma púlin? | Ĉu vi ne havas monon? | Tarba. | Sed jes. | se vi havas monon |
Bu. | Vere ne. | se vi ne havas |
Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 26.10.2005