Kitakujo 

Trajtaro / jédzolo

a) Sonaj / búnjari

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
5 vokaloj (a, e, i, o, u)  #1 svahila, hispana, japana, Esp-o, kvenja(#2); cocila;
mandinka
manko de "malklaraj" vokaloj esperanto, pola, hispana; kvenja(#2)
ŋ kiel aparta nazalo bantuaj; vjetnama; indonezia, balina; enca, samea;
albana; guarania; germana, angla, kvenja(#2); mandinka;
ĉina, kantona, tibeta
ŋ kiel komenca sono bantuaj; vjetnama; indonezia, balina; enca; albana;
klingona; mandinka; tibeta, kantona
hl kiel kombino ksosa; malnova alt-germana, mn. angla
distingo inter v kaj w [ŭ] esperanto, angla; kazaĥa
hh [ĥ] esperanto, germana, skotsa, slavaj, hispana, paŝtoa;
volofa; araba, hebrea; ĉina; mongola
tonemoj ĉina (norme 4), kantona (6), mjanmara (4), tibeta; navahoa;

b) Deklinacio / pádzirièmo

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
multaj kazoj finnougraj; aŭstraliaj; vaska; orientkaŭkazaj;
kvenja(#1); ceziana; aŭstraliaj
aglutina kaz-aro finnougraj; tjurkaj; keĉua; guarania; vaska;
kvenja(#1); bengala, romna(#2)
kaza reguleco  #3 keĉua
numeraj finaĵoj por ĉiuj deklinacieblaj vortoj turka (-lar/-ler), uzbeka (-lar)
dualo apud singularo kaj pluralo mapuĉa; soraba, slovena; irokezaj(#4); kvenja(#1);
tokpisina, biĉlamara

c) Substantivaj / nàmi-sónari

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
tri genroj germana, gota, islanda, norvega, slavaj, prusa, sanskrita, malnova persa
tempindikaj sufiksoj (-kwe; -raŋ) guarania

d) Pronomaj / sve-námi-sónari

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
4 personaj pronomoj po nombro navajoa
distingo inter inkluda kaj
ekskluda 1aj personoj pluralaj
keĉua, ajmara, guarania, irokezaj, algonkinaj; aŭstronezaj;
tokpisina, biĉlamara, samoa plantejpiĝino; zamboagŭenjo; tamila;
nord-kaŭkazaj; manĉura; kvenja(#1); aŭstraliaj; algonkinaj; tibeta
distingo inter inkluda kaj
ekskluda 2a kaj 3a personoj
nederlanda dialekto, angla; papia-kristanga; malnova hispana
lokaj tabelvortoj enhavas
vorteron kies prasenco estis
loko aŭ io tia
uzbeka (-jär- en: bu-jär-da, bu-jär-gya, … )(#2);
Pŝt.: kom dzāy ta "kien", lǝ kom dzāy na "de kie"
memstara refleksiva pronomo slavaj, baltaj, nordĝermanaj, germana, gota, latina,
memstara reciproka pronomo kurda
genro-distingo ĉe personaj pronomoj mjanmara (m, f); ĝermanaj (m, f, n)  #3, slavaj (m, f, n)  #3;
araba (m, f), hebrea (m, f)

e) Verbaj / gèra-sónari

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
distingo inter kondicionalo kaj potencialo  #1 turka (kond.: T + -(y)se/-(y)sa; pot.: -(y)se/-(y)sa) RIM: T = temp-indiko
kaŭzativo kiel sufikso turka (-dir-; -t-; -ir-; -it-; -er-); litova (-in-,-dy-,-y-,-din-), latva, rusa (-i-); Esp-o (-ig-);
hungara (-(t)at-/-(t)et-); ajmara (-cha-; -ya-); romna (-ar-/-av-), japana (-ase, -sase)
kaŭzativo kiel prefikso tagaloga, tolaja (va-); kasia (pn-); kulkua(ma-/#2); egipta (s-); ugarita (š-)
inĥoativo kiel sufikso rusa (-e-), gota/islanda (-na-); Esp-o (-iĝ-)
inĥoativo kiel prefikso  
sufikso por son-verboj soraba (-ot-); turka (-de-)
konverboj  mongola, tjurkaj
tempo-indikaj verbo-prefiksoj, kiel te-, la-, sje- ksosa(#3), svahila(#4), kinjarvanda(#5), ŝona(#6); aŭstronezaj; kiĉea
diversaj manieroj por esprimi futuron malta
aparta morfemo por pasivo (-ew-, -ikt-)  #7 bantuaj (-w-), mongola (-гд-), turka (-il-, -ıl-), uzbeka ((i)l, (i)n), kelkaj dialektoj
de la Cigana/Romna (-ov- /-av-), japana (-are-/-rare-), akateka (-le-); samoa (-gia);
georga (-eb-); kulkua (pa-/#2)
verbo-prepozicioj  vjetnama, kmera; ĉina
transicionaloj  #8 keĉua; guarania, ĉeroka; hungara (-lak/-lek "mi vin"), mordvina, samojedaj;
vaska; klingona
pronomaj sufiksoj  #8 keĉua, ajmara; finna, estona, hungara; tjurkaj
modalaj sufiksoj  guarania
aparta morfemo por la infinitivo  slavaj; gota; baltaj; bantuaj (lingala: ko-, svahila: ku-, kinjarvanda: ku-/gu-/kw-,
ksosa: uku-/ukw-/uk-)
prefiksa infinitivo  lingala (ko-), svahila (ku-), kinjarvanda (ku-/gu-), ksosa (uku-/ukw-/uk-)
distingo inter du infinitivoj (na-; -eni) uzbeka (-moq; -(i)sch )
prefiksoj kaj prefiksoidoj por distingi
lokajn detalojn
germana, gota, romna/cigana (dialekte); hungara; Esperanto
ingresivo (ko-) slavaj

f) Adverbaj / aw-sónari

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
distingo inter adverbo kaj adjektivo  Esperanto; hungara, finna, estona; gota, romna/cigana; kvenja(#1)
tri-parta skemo de lokaj adverboj
(v-u ankau ĉi tie!)
hungara, estona, finna; gota (-/-þ/-d/-drê "kien?", -r/-a "kie?", -þrô/-ana "de kie?"),
malnova altgermana, malnova angla

g) Ligiloj / bándelori

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
prepozicioj  ĝermanaj, latinidaj, slavaj, baltaj, keltaj; aŭstroaziaj; kvenja(#1), sindarina(#1);
volofa
nominativo post prepozicioj  Romna/Cigana (dialekte), Esperanto (nur, se ne temas pri movo)
prepozicioj kaj postpozicioj germana(#2), paŝtoa(#3)
postpozicioj kaj prepozicioj ĉina; finna, estona, samea;
postpozicioj  hungara, neneca, eneca; tjurkaj, mongolaj; hindia, nepala, bengala, armena, hetita;
sudkaŭkazaj; guraj(#4), kvaaj(#4), mandeaj(#5); guarania; vaska; abĥaza, ĉeĉena;
tibeta
tri-parta skemo de
lokaj postpozicioj 
hungara (-é/-á, -att/-ett/-ött/-őtt/-ül, -ól/-ől/-ül); estona (-le/-sse, -l/-s, -lt/-st),
finna (-lle/-sse, -lla/-ssa, -lta/-sta)
demanda partikulo (ka) korea (-kka), japana (-ka), indonezia (-kah); estona (kas), finna (-ko);
bulgara/rusa (li), slovena (ali), pola (czy); esperanto (ĉu); guarania (-pa);
volofa (ndax)
demanda partikulo komence estona; pola; esperanto; volofa
nur difina artikolo hungara; hebrea, araba; kvenja(#1); esperanto; kimra; malagasa; volofa
nedeklinaciebla artikolo (tla) hungara (a/az); hebrea (ha), araba (al); angla (the), afrikansa (die); kvenja (i/#1);
esperanto (la)

h) Vortfarado / sòno-gér-eni

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
afiksaro riĉa japana; Esperanto; hungara, finna, estona; turka; mongola; keĉua; litova, rusa
posesivaj sufiksoj RIM: Sed ili ne estas devigaj. tjurkaj; keĉua; finna, estona, hungara
aparta sufikso por ordaj numeraloj  tjurkaj; romna/cigana (-to); mandinka (-njaung); volofa (-eel)
estigo de nova radiko per ablaŭta skemo  litova, germana, gota, greka, latina
numeralaj substantivoj  finna; slovaka,
sufikso por profesio Esperanto (-ist-); Tjurkaj(#1); Hungara (-ász)
maldiminutivo (-egv-) guarania (-ete/-ite), keĉua (-su); hispana (-on-)

i) Ceteraj

trajtoj / jédzori laŭ lingvoj / loŋ kéliri
distingo inter alieneblaj kaj inalieneblaj posedoj algonkina, ĉikasaŭa, siuana; svahila, mandinga; samoa

RIM: Kelk-foje la trajto havas alian devenon ol la koncerna morfemo. T.e., la koncerna trajto ekzistas en iu lingvo menciita supre, sed la Kitaka morfemo estiĝis el tute alia. Ekz. te-, la-, sje- ekzistas laŭ la bantuaj kaj aŭstronezaj lingvoj, sed ili estiĝis el finna + hungara (tehdä + tenni), ĉina + rusa + mongola (le + -la + -laa), vjetnama + litova (se + -siu/-si). Dua ekzemplo: na- staras antaŭ la radiko laŭ la bantuaj lingvoj, sed estiĝis el la greka να [na].

Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 27.10.2005

Nach oben
valides XHTML valides CSS phase5-logo tidy