Kitakujo 

Ŝanĝo de la vortspeco / mútoseni sòno-rúśini

Parte laŭ "Ausführliche Sprachlehre des Esperanto", de Prof. Dr. Göhl

Tio okazas per ŝanĝo de iu finaĵo kaj parte aldono de iu afikso.

a) El substantiva bazo / ísot nàmi-sóna uráho

- Substantivoj / nàmi-sónori

śúru knabo persono Eg.: ŝúre
véjnu vino vera aĵo Est.: vein
vákti tempo pens-aĵo Per.: vağti, Ind.: waktu, Nub.: wákti, Ar.: wakt

- Adjektivoj / òjta-sónori

I. de -o

apartenanta al iu persono aŭ aĵo

bápa házu patra domo domo de patro  
máma áwto patrina aŭto aŭto de patrino  

karaktera por ĝi

Dvíka stácju Dvika stacidomo    
Úśia záŋo Usona karaktero    
májlka úru reĝa urbo    
notáma nárśu norda klimato    
bárna infana -eśa -eca

II. el -o (materialo)

móka ligna móku ligno
śíla vitra śíli vitro
sóta silka sóto silko
kíva ŝtona kívi ŝtono

III. kun -o

ápla púmu poma arbo    
kíva púti ŝtona vojo    
déba gátu polva strato    

- Adverboj / aw-sónori

símaw buŝe sími buŝo
alépaw vulpe alépu vulpiĉo, virvulpo

- Verboj / gèra-sónori

I. se radiko estas persono: kiel -o konduti, ludi la rolon de -o

na-májlka reĝi májlku reĝo
na-gíća gasti gíći gasto
na-plúta friponi plútu fripono
na-ćúta azeni ćútu azeno

II. se radiko estas aĵo: fari por kio estas la aĵo

na-hámara marteli hámari martelo
na-páwsa pugni páwsu pugno
na-stápa bastoni stápu bastono
na-sóla sali sóli salo
na-sánta sabli sánto sablo
na-náma nomi námi nomo
na-uráha bazi uráho bazo

b) El adjektiva bazo / ísot òjta-sóna uráho

- Adjektivoj / òjta-sónori

ékśa acida   Turk.: ekşi
ćéća ebria   Tlng.: chech
gjúpa stulta   Rus.: глупый [glupyj], Pl.: głupy

- Adverboj / aw-sónori

rípaw rapide rípa rapida
kájlaw proksime kájla proksima

- Substantivoj / nàmi-sónori

I. eco kiel "aĵo mem"

tépo varmo tépa varma
dólgo longo dólga longa
sâwo sano sâwa sana

II. la "tielo" kiel diras la radiko

tép(eś)o varm(ec)o tépa varma
sâw(eś)o san(ec)o sâwa sana

III. la kiel aĵo pensata eco

hév(as)o bon(aĵ)o héva bona
núr(as)o nov(aĵ)o núra nova

- Verboj / gèra-sónori

esprimi la koncernan econ

na-zólta verdi zólta verda
na-képa kapabli képa kapabla
na-líga egali líga egala
na-sémka simili sémka simila

c) El verba bazo / ísot gèra-sóna uráho

- Verboj / gèra-sónori

na-táka preni   Isl.: taka
na-dánsa danci   Angl.: dans, Fr.: danser

- Substantivoj / nàmi-sónori

kiuj enhavas kaj la -ad- kaj -aĵ-sencojn

ćéwto admiro na-ćéwta admiri ćéwteni  #1 admir(ad)o        
lúbo amo na-lúba ami lúbeni am(ad)o daw-lúbo amado lúbaso amaĵo
téndo ago na-ténda agi, fari téndeni ag(ad)o daw-téndo agado    
bíndo bindo na-bínda bindi bíndeni bind(ad)o daw-bíndo bindado bíndaso bindaĵo
gjálzo brilo na-gjálza brili gjálzeni bril(ad)o daw-gjálzo brilado gjálzaso brilaĵo
sómpo kolekto na-sómpa kolekti sómpeni kolekt(ad)o daw-sómpo kolektado sómpaso kolektaĵo
láwlo kanto na-láwla kanti láwleni kant(ad)o daw-láwlo kantado láwlaso kantaĵo
pélko lumo na-pélka lumi pélkeni lum(ad)o daw-pélko lumado pélkaso lumaĵo  #2
éto mango na-éta mangi éteni mang(ad)o daw-éto mangado étaso mangaĵo
úćo okazo na-úća okazi úćeni okaz(ad)o daw-úćo okazado úćaso okazaĵo

- Adjektivoj / òjta-sónori

dum la participo je ru- esprimas nunan faron

I. ĉi tiu formo esprimas la nuran eblecon je tiu faro, kiu sub certaj kondiĉoj certatempe iĝos faro

kasúja kóptimo helpa persono ru-kasúja kóptimo helpanta persono  
ić-stéja bárno memstara infano ru-ić-stéja bárno memstaranta infano  
dájka tíki montra fingro      

II. aparteno

máka samgámo manĝa kunveno      
ráśta túldi skriba tablo      
engéja dvári enira pordo      
lúba sóno ama vorto      

- Adverboj / aw-sónori

Ŋuj lameméda tojn rástaw. Oni informis nin skribe.
súraw natóka flue paroli
lémtaw decide
slépaw kase

d) El adverba bazo / ísot aw-sóna uráho

- Adverboj / aw-sónori

úftaw ofte   Gt.: ufta

- Adjektivoj / òjta-sónori

úfta ofta úftaw ofte

- Substantivoj / nàmi-sónori

       

- Verboj / gèra-sónori

       

e) El afiksoj / ísot gubánduri

- Substantivoj / nàmi-sónori

áno malo an- mal-
éśo eco -eś- -ec-
ási aĵo -as- -aĵ-
élo ilo -el- -il-

- Adjektivoj / òjta-sónori

ána mala an- mal-
róza disa roz- dis-
ájpa ema -ajp- -em-
átva ebla -atv- -ebl-
éśa eca -eś- -ec-
cúa opa cu- -ope
mása plia mas- pli

- Adverboj / aw-sónori

kóaw eke ko- ek-
njóaw ree njo- re-
ánaw male an- mal-
átvaw eble -atv- -ebl-
cúaw ope cu- -ope

- Verboj / gèra-sónori

na-íntja igi -intj- -ig-
na-étja iĝi -etj- -iĝ-
na-ájpa emi -ajp- -em-

f) El senfinaĵa bazo / ísot paánta uráho

RIM: Al tiu grupo apartenas apozicioj (prepozicioj kaj postpozicioj), nedevenaj adverboj (ekz.: ger "hieraŭ"), interjekcioj, onomatopeoj, bazaj numeraloj, sengenraj kaj tabelaj pronomoj.

- El nedevenaj adverboj kaj junkcioj estiĝas:

devenaj adverboj:

wáŋaw jene waŋ jen
némaw nee nem ne
nudínaw hodiaŭe nudín hodiaŭ

adjektivoj:

témawa tiela témaw tiel    
iskúbera iama iskúber iam    
temúbera tiama temúber tiam    
kulúbera ĉiama kulúber ĉiam    
témilana ĉi-tiea témilan ĉi tie    
nújilana tiea nújilan tie    
kúlilana ĉiea kúlilan ĉie    
kvítoma  #1 kioma kvítom kiom    
sójva plua sójve plu sójva líkteni plua restado
nudína hodiaŭa nudín hodiaŭ    
wáŋa jena waŋ jen    
doŋśa ĵusa doŋś ĵus    
tája troa taj tro    
tváwa tuja tvaw tuj    
néma nea nem ne    
asípa kvazaŭa asípe kvazaŭ asípa hèvegéro kvazaua bonfaro

substantivoj:

kvíkoso kialo kvíkos kial    
kvúbero kiamo kvúber kiam    
nisúbero neniamo nisúber neniam díno súntani nisúberoni tago de Sankta Neniamo
ískitomèko iometo ískitom iom    
íćo memo mem vóa íćo ¦ tója íćo nia memo
jóu jeso jo jes    
tájo troo taj tro tla tájo váktiso la troo da tempo
wáŋo jeno waŋ jen    
pasdíno morgaŭo pasdín morgaŭ    
táro sedo tar sed    
páto seo pat se    

verboj:

na-néma nei nem ne    
na-jóa jesi jo jes    
na-asípa kvazaŭi asípe kvazaŭ    

- El apozicioj estiĝas:

substantivoj:

píreo antaŭo píre' antaŭ    
sírkeo ćirkaŭo sírke ćirkaŭ    
íso ekstero ís' ekster; el    
préto kontraŭo pret' kontraŭ    
díŋo pero diŋ per    
úpreo supero úpre' super    
svéo poro sve por tla svéo la poro

adjektivoj:

nábia apuda nábi apud    
díŋa pera diŋ per    
ísra kroma ísre krom ísko ísra io kroma
pérna transa pérne trans    
úprea supera úpre' super    
zéma suba zem sub    
éna ena en' en    
súa kuna su kun śi-súa tabelo ĉi-kuna tabelo

adverboj:

ílokaw anstataŭe íloke anstataŭ    
énaw ene en' en    
díŋaw pere diŋ per    
déraw trae der tra    
zémaw sube zem sub    
súaw kune su kun    
pásaw poste pás(i) post    
bértiaw dume bérti dum    

verboj:

na-íloka anstataŭi íloke anstataŭ    
na-nábia apudi nábi apud    
na-sírkea ĉirkaŭi sírke ĉirkaŭ saodu tesírkea házun. gardeno ĉirkaŭas domon.
na-díŋa peri diŋ per ŋuj sjedíŋa gérson múvad. oni peros laboron por mi.
na-préta kontraŭi pret kontraŭ    
na-úprea superi úpre' super    

- El numeraloj estiĝas:

substantivoj:

dikéki dekduo dikek dekdu    
bázo  #1 kelko bázari kelkaj kúlen bázon ćíkuriso ĉiujn kelkojn da paŝoj
pélo multo pélari multaj    
ékpiśi duoblo ek du    
kúmudo triono kum tri ek kúmudori du trionoj

V-u ankaŭ ĉe numeraloj!

adjektivoj:

kékpiśa kvarobla kek kvar kékpiśa gudáju kvarobla sumo
píŋuda kvinona piŋ kvin píŋuda swéni kvinona prezo
cukéka kvaropa kek kvar cukéka stéjinteni kvaropa starigo

V-u ankaŭ ĉe ordaj numeraloj!

adverboj:

ójnaw unue ojn unu    
díkpiśaw dekoble dik dek    
ékudaw duone ek du    
cuékaw duope    
cupélaw multope pélari multaj    

- El pronomoj estiĝas:

múo mio mu mi tla múo la mio

V-u ankaŭ ĉe posedaj pronomoj!

- El interjekcioj estiĝas:

na-vája vei vaj ve váje vee

Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 14.09.2005

Nach oben
valides XHTML valides CSS phase5-logo tidy