La adjektivo / tla òjta-sóno
Ĝia tipa finaĵo estas -a krom ke ekzistas iu afikso verbiga, ĉar ankaŭ verboj finiĝas je -a. Genroj kiel ĉe substantivoj kaj parte pronomoj ne estas distingataj. La deklinacio de la adjektivo havas la samajn kazajn kaj nombrajn finaĵojn kiel la substantivo.
1. La komparacio / Tla lígemèni
| komparativo: | mas- #1 | pli | His.: más |
|---|---|---|---|
| vec- | Ma.Sor.: wěc(ej) | ||
| superlativo: | naj- | plej | Pl./A.Sor./Slvk./Mak./Blg.: naj- |
- #1: K-u ankaŭ la luksemburgan dialekton de la germana: méi, en: méi laang, laŭ franca: plu long [Die deutsche Sprache, paĝo 15]
2. La malkomparacio / Tla anlígemèni
| malkomparativo: | an-mas- | malpli | Kor.: an-, Gr./Sans.: a(n)- + His.: más |
|---|---|---|---|
| an-vec- | v-u supre | ||
| sić-; (Var.: suć-) | Vab.: sikiglu | ||
| malsuperlativo: | an-naj- | malplej | Kor.: an-, Gr./Sans.: a(n)- + Pl.: naj- |
| sils-; (Var.: sals-, sas-) | Vab.: sikilisa |
3. Vortetoj uzataj en komparoj / Sónimori biwéptari énsaj lígemèniri
| Esperante | Kitake (se deklinacieblas) | Kitake (se ne deklinacieblas #1) |
|---|---|---|
| ol | -ksi | lik |
| el | -ket | isot #2 |
| X-a kiel y | X-a y-dźot | X-a as y |
| tiel X-a kiel y | témaw X-a y-dźot | témaw X-a as y, témaw X-a sem y |
- #1: Tio estas la sola ebleco en Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga.
- #2: Dialekte nur is.
4. Specifaj afiksoj / rúsomari gubánduri
| Afikso | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco |
|---|---|---|---|---|
| -ems-; (Var.: -ims-, -ujms-) | -simila | Turk.: (i)msi | gjúpemsa | stulteca |
| ki- | -lingva | Sva.: ki- | kizermana | germanlingva |
| -isva | -eta RIM: por kolorvortoj. | Lit.: -svas | gelisva | flaveta |
| -ojta | -eca | Sor.: -ojty | jégojta | glacieca |
| pa- | sen ... | Alb.: pa | pa-ájba | senhonta |
| -tlen- #1 | Hung.: -tlen (-tlan) | suvotlena #2 | senakva |
- #1: En la dialekto en Búdi kaj Péśti per forigo de la adjektiva a el ĝi estiĝis abesivo kiel plia kazo.
- #2: La modelo por tio ekzistas en la angla (-less), germana (-los), finna (-tön), hungara (v-u live) kaj turka (-siz)
La adjektivo en la plej oftaj kazoj staras antaŭ la koncernata substantivo, sed ĝi povas stari malantaŭe, se tio pro stilaj aŭ aliaj kialoj necesas.
5. Apliko de komparado en frazoj / Jópseni lígemènini énsaj tókomori
a) Ekzemploj / líziri
| Paolu teésa mastlústa Ítiksi. | Paŭlo estas pli dika ol Itino. |
| Géru teésa sićaránda Paoluksi. | Gerhardo estas malpli saĝa ol Paŭlo. |
| Íti teésa najmója loket. | Itino estas la plej bela el ili. |
| Aotu laésa silsberáca kúleket. | Aŭtuo estis la malplej riĉa el ĉiuj. |
| Súvoksi mastépa púru teésa. | Fajro estas pli varma ol akvo. |
| Kúleket sicgúrda émi laismátama. | Ŝi aspektis plej malbele el ĉiuj. |
b) Eblecoj / átvesori
| X V mas-/sić-A Y-ksi | X V (mal)pli A ol Y. | berberaj, greka, hebrea, malaja, maoria, songhaja, svahila, taja, kimra, zapoteka, finna |
| X V naj-/sils-A Y-ket | X V (mal)plej A el Y. | |
| Y-ksi mas-/sić-A X V. | X V (mal)pli A ol Y. | japana, vaska, birma, ĉibĉa, guarania, hindia, kanada, turka, finna |
| Y-ket naj-/sils-A X V. | X V (mal)plej A el Y. |
RIM: La modelojn mi trovis en: "Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache", paĝo 84.
Kaj jene ekzemplo el la indonezia lingvo:
| Bis ini lebih baik dari itu. | Bus dieser schöner von jenem. | 'Dieser Bus ist schöner als jener.' |
| X lebih_A dari_Y | X V pli A ol Y | Ĉi tiu buso estas pli bela ol tiu. |
RIM: el "Indonesisch für Globetrotter", paĝo 32
Kaj jene ekzemploj el la korea lingvo:
| Mali-ka Susan pota te yeppu-ta | Mary-NOM Susan than more pretty-DECL | 'Mary is prettier than Susan' |
| X Y_pota te_A-V | X V pli A ol Y | Marino estas pli bela ol Susano. |
RIM: el Minjoo_Kim.pdf, paĝo 1
| i-shi.sa-bo.da naeng.myôn-ûl (tô) chos.sûm.ni.da | dieses-Essen-im-Vergleich-zu kalter-Nudelsuppe-(4) (mehr) gut-sein | 'Dieses Essen ist besser als die kalte Nudelsuppe.' |
| X-po.da Y-(4) (tô) A-V | X V pli A ol Y | Ĉi tiu manĝo estas pli bona ol la malvarma nudelsupo. |
RIM: el "Koreanisch für Globetrotter", paĝo 44
Kaj jene ekzemplo el la japana lingvo:
| Tokyo wa Osaka yori okii desu. | Tokyo Osaka als groß ist | 'Tokyo ist größer als Osaka.' |
| X Y_yori A-V | X V pli A ol Y | Tokio estas pli granda ol Osakao. |
RIM: el: "Japanisch Wort für Wort", paĝo 41
Kaj jene ekzemplo el la tibeta lingvo:
| ngüü-la sser g'ong tch'äh | Silber-als Gold Preis größer | 'Gold ist teurer als Silber.' |
| Y-la X (S)A | X V pli A ol Y | Oro estas pli multekosta ol arĝento. |
RIM: el: "Tibetisch für Globetrotter", paĝo 51
Kaj jene ekzemplo el la Guarania lingvo:
| Ne porãve Kamégui. | dein schön-mehr Carmen-von. | 'Du bist schöner als Carmen.' |
| X A-ve Y-gui. | X V pli A ol Y | Vi estas pli bela ol Karmeno. |
RIM: el: "Guarani Wort für Wort", paĝo 33.
6. Gravaj adjektivoj / pújskari òjta-sónori
| aránda | saĝa | Gua.: arandu | gjúpa | stulta | Rus.: глупый [glupyj], Pl.: głupy |
| rúmla | Est.: rumal (Gen.: -a) | ||||
| beráca | riĉa | Vask.: a-beratsa | wákća | malriĉa | Keĉ.: wakcha |
| bóća | gaja | Tlng.: boch | anbóća | malgaja | |
| brúza | rapida | Trk.: bruzas | láwna | malrapida | Ind.: laun |
| gótja | Lit.: goti | ||||
| rípa | Taj.: rìip | ||||
| cíkva | interesa | Ukr.: tsikawyj | kétla | malinteresa | Tlng.: qetlh |
| dáda | granda | Lit.: dìdelis & Ĉi.: dà | bága #1 | malgranda | Mong.: baga |
| máha | Sans.: mahát, Ind.: maha | ćíkia | Vask.: txiki, Bur.: čiki | ||
| útana | Ĉer.: u'-ta-na' | ćúta | Ĉi.: čut | ||
| léka #2 | Taj.: le-k | ||||
| tána | Sans.: tanú | ||||
| dálma | profunda | Ind.-Malaj.: dalam | lída | malprofunda | Enc.: lidde (liddea) |
| dípa #3 | TokP.: dipi | ||||
| dlákva | mola | Gt.: þlaqus | kátva | malmola | Kaz.: khatti, Mong.: hatuu (Jap.: katai) |
| meáka | Kr.: mek(a/o), Rus.: mjágkij, Slvk.: mäkký |
||||
| dólga #4 | longa | Rus.: долго [dolgo], Slov.: dolg(a/o) |
ćóta | mallonga | Ĉi.: čot |
| úzuna | Uzb./Turk./Azb.: uzun | ćúta | Ĉi.: čut, Keĉ.(Ayac): čutu 'short' #5 |
||
| drága | kara | Hung.: drága, Cig.(Lov.)/Rum.: drag | píkta | malica | Lit.: pìktas |
| fíla | Gr.: φιλος [fílos] | póśva | Gua.: pochy ®[poši-] | ||
| míla | Rus.: милий [milij], Pl.: mily | ||||
| dzúkva | simpatia | Gua.: juky ®[djuki-] | wésa | malsimpatia | inventita |
| d¸ága #6 | hela | Sum.: dag | léća | malhela | Snĉ.: łeč |
| léwka | Gl.: leuc-os | támna | Kr.: taman, tamna, tamno | ||
| gagéda | peza | Ĉer.: ga-ge-da | máliska #7 | malpeza | Het.: malisku- |
| vázna | Per.: wazn 'Gewicht' | ||||
| héva | bona | Fin.: hyvä, Est.: hea | gájsa | malbona | Vask.: gaiski |
| jója | Jap.: yoi | keáka | Alb.: keq, Gr.: kakós | ||
| ósda | Ĉer.: osda | múva | Mong.: муу [muu] | ||
| tóva | Heb.: tov | wóra | Sko.: waur | ||
| hodára | forta | Sva.: hodari | slába | malforta | Rum.: slab, Rus.: слабый [slabyj], Slvk.: slabý |
| kálpa | Keĉ.: kallpi | máliska #8 | Het.:malisku- | ||
| kájla | proksima | Keĉ.: ckaylla, kaylla | fárna | malproksima | Ger.: fern, Angl.: far |
| tóla | Lit.: tolus | ||||
| túwa | Het.: tuwa | ||||
| kúsa | seka | Kom.: kos, Mar.: kokšo | némla | malseka | Turk.: nemli |
| śáwsa | Lit.: sausas, Ltv.: sauss, Mn.Pr.: sausâ & Kop.: šow (šowe) |
||||
| magála | alta | Geo.: magali | níza | malalta | Slov.: nizek, Rus.: низкий [nizkij], Pl.: niski, Plb.: niz, Slvk.: nízky |
| párka | Het.: par-ku-us´ (parkus) | ||||
| vípsa | Gr.: ypsêlós, Rus.: высокий [vysokij], Ukr.: wysokij |
||||
| méla | varma | Hung.: meleg, Han.: mêlëk & Kalm.: mel^ün |
círa | malvarma | Tar.: cir-a (Keĉ.: chir-i, ciri) |
| tépa | Ukr.: teplyj, Slvk.: teplý (Rus.: тёплый [tëplyj]) |
kisína | Alg.: kisina | ||
| mírza #9 | Slov.: mrzlo | ||||
| mója #10 | bela | Ndl./Pld.: mooi, Pld.: moi | gúrda #11 | malbela | Slov./Kr.: grd |
| śúkra | Rum.: şucar, Cig.: šukár | rúma | Fin.: ruma | ||
| nóra | juna | Est.: noor | kéra | maljuna | Kaz.: käri |
| seána | Irl: sean, Lit.: senas, Sans.: sánas |
||||
| nówsa | inteligenta | Gr.: nóos, nous | rókwa | freneza | Sr.: roocö [rôkw]®, (var.) croocö [krôkw]® |
| péŋa | plena | Mon.: peng | bósa #12 | malplena | Kaz.: bos |
| śíka | Ain.: šik- | pústa #13 | Jid.: pußt | ||
| témza #14 | pura | Turk.: temiz | gáda | malpura | Ĉer.: ga-da |
| kótora #15 | Ind.: kotor | ||||
| tlústa | dika | Ma.Sor./Pl.: tłusty | bóga #16 | maldika | Kant.: bog6 |
| tína | Ger.: dünn, Angl.: thin | ||||
| vórta | rekta | Cig.: vorta | béloka | kurba | Ind.: bélok |
| jíta | Ĉi.: yit | ||||
| kíra #17 | Fin.: kyyry |
- #1: Variaĵo: bóga.
- #2: Variaĵo: líka.
- #3: Variaĵo: diúpa.
- #4: Variaĵo: dálga.
- #5: Par. Tar.: čut-i- 'hunched over, legs contracted, bent in', čot-o- 'to lack a point or normal prominence'
- #6: Ankaŭ: "brila".
- #7: Ankaŭ: "malforta; malgrava".
- #8: Ankaŭ: "malpeza; malgrava".
- #9: Variaĵo: mírzla.
- #10: Variaĵoj: mójka, mójna.
- #11: Variaĵo: grda, gírda.
- #12: Ankaŭ: "vakua".
- #13: Ankaŭ: "senenhava".
- #14: Variaĵo: ténza.
- #15: Ankaŭ: "kota".
- #16: Variaĵo: bwéga.
- #17: Variaĵoj: kéjra, kújra.
Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 26.10.2005
