normalaj pronomoj / mótlari svenàmi-sónori |
posesivaj finaĵoj / hémpari ántasori |
ekz-oj / líziri | tradukoj de ekzemploj | |
---|---|---|---|---|
Sg | ||||
1. | ŋa | -ŋa | mátiri-ŋa teléja | miaj okuloj lacas |
mi, mo, mu | -me (") | peno-mu tevaja | mia kapo doloras | |
aki, ako, aku | ||||
2. | kami | |||
ti, to, tu | -te (") | noátu-ti temója | via vizaĝo belas | |
si, so, su | -se (") | mátiri-si temója | viaj okuloj belas | |
3. | paj | -paj | zivajko-paj tetépa | lia loĝejo varmas |
emi, emo, emu | (-eme) (") | awto-eme laâka | lia aŭto veturis | |
isi, iso, isu | ||||
4. | ha | -ha | sénki-ha teksímta | lia nazo jukas |
Du. | ||||
1. (ekskl.) | kuj | -kuj | házu-kuj la-káwpa ger | nian domon ni aĉetis hieraŭ |
1. (inkl.) | ŋáki | -ŋać | ||
2. | kámiki | -kámić | páwasi-kàmić te-déga | via aŭto brulas |
3. | pájki | -pajć | sénki-ri-pajć te-śúkra | iliaj nazoj belas |
4. | háki | -hać | ||
Pl. | ||||
1.(ekskl.) | ŋari (#) | -ŋe | házu-ŋe tedéga | nia domo brulas |
toj | -toj | mákaso-toj te-rój-etja | nia manĝaĵo pretiĝas | |
1.(inkl.) | naj | -naj | áwto-naj nem teâkatva | nia aŭto ne vetureblas |
vo | -vo | úru-vo tegedíma | nia urbo malnovas | |
2. | kamiri | |||
ju | -ju | házu-ju tedéga | via domo brulas | |
3. | pajri | |||
lo | -lo | mátiri-lo temója | iliaj okuloj belas | |
4. | hari (#) | -he | mátiri-he temója | iliaj okuloj belas |
RIM: Nur la unusilabaj formoj taŭgas kiel sufiksoj. Tre malofte estas uzataj la genrodistingaj kaj dusilabaj formoj de la tria persono singulara. (") Por genro-distingo necesas unu el la normalaj formoj.
(#) La normala formo mallongiĝas por formi la posesivan kaj verban finaĵojn.
La sekvoj de morfemoj, kiuj rezultas el la supre menciitaj formoj estas la jenaj: |
<pref.>+ √ + <suf.> + [pl.] + (pos.) + [kaz.] |
RIM La uzo de la supre menciitaj sufiksoj ne estas deviga, sed dependas de la stilo aŭ emo al mallongo. La devigo nur ekzistas en la "toka-me"-dialekto en "Dvikim-akti".
normalaj pronomoj / mótlari svenàmi-sónori |
verbaj finaĵoj / gèra-sónari ántasori |
ekz-oj / líziri | tradukoj de la ekzemploj | |
---|---|---|---|---|
Sg | ||||
1. | ŋa | -ŋa ,-ŋë | tesvápa-ŋa | mi dormas |
mi, mo, mu | -me, -më | lamáka-me | mi manĝis | |
aki, ako, aku | ||||
2. | kami | -kmë | lakájta-kmë | vi dancis |
ti, to, tu | -te | ka tesvápa-te? | ĉu vi dormas? | |
si, so, su | -se | mójaw teismátama-te | vi bele aspektas | |
3. | paj | -paj, -pe | aójdion teláwla-paj | ŝi kantas kanton |
emi, emo, emu | ||||
isi, iso, isu | ||||
4. | ha | -ha | va jéksin lasamáka-ha | kaj li elmanĝis glaciaĵon |
Du. | ||||
1. (ekskl.) | kuj | -kuj | ||
1. (inkl.) | ŋáki | -ŋać | ||
2. | kámiki | -kámić | ||
3. | pájki | -pajć | ||
4. | háki | -hać | ||
Pl. | ||||
1.(ekskl.) | ŋari (#) | -ŋe, -ŋej | túku sje-âka-ŋe | al vi ni vojaĝos |
toj | -toj | nóniku tegéja-toj | al avino ni iras | |
1.(inkl.) | naj | -naj | mángaw lagérsa-naj | ni multe laboris |
vo | -vo, -vë | grómkaw tetóka-vo | ni parolas laŭte | |
2. | kamiri | |||
ju | -ju, -jë | taj mángaw lagérsa-ju | vi laboris tro multe | |
3. | pajri | |||
lo | -lo, -lë | mójaw teláwla-lo | ili bele kantas | |
4. | hari (#) | -he | mójaw teláwla-he | ili bele kantas |
RIM: Nur la unusilabaj formoj taŭgas kiel sufiksoj.
En verbaj finaĵoj neniam gravas la genroj, ĉar ili jam ekzistas en la subjekto kaj/aŭ objekto de la propozicio koncerna.
(#) La normala formo mallongigas por formi la posesivan kaj verban finaĵojn.
La sekvoj de morfemoj, kiuj rezultas el la supre menciitaj formoj estas la jenaj: |
<TMA> + <pref.> + v + <suf.> + (<AM>) + (pers.) |
RIM La uzo de la supre menciitaj sufiksoj ne estas deviga, sed dependas de la stilo aŭ emo al mallongo. La devigo nur ekzistas en la "toka-me"-dialekto en "Dvikim-akti".
Ili esprimas kaj subjekton kaj rektan objekton kaj ili ekzistas en la keĉua (sufiksoj), mordvina (sufiksoj) kaj klingona (prefiksoj) lingvoj. Mi supozas, ke ankaŭ aliaj lingvoj havas tiajn afiksojn. Strangas iom pri tio la hungara, ĉar ĝi nur havas du tipojn de tia sufikso, nome por unuapersona subjekto kaj duapersona objekto, do mi - vin; resp. iu subjekto kun tripersona objekto - tiel nomata objektiva konjukgacio. Transicionaloj kodas la subjekton kaj objekton rektan en la verbo. Kelkaj lingvoj eĉ enmetas referencon por la nerekta objekto, ekzemple la vaska kaj malta.
Objekto | "mi" | "ci" | "li" | "li" | "ambaŭ" | "ni (ekskl.)" | "ni (inkl.)" | "vi" | "ili" | "ili" |
-ke | -se | -is | -ha | -ći | -toj | -vo | -ju | -lo | -he | |
Subj. | ||||||||||
Sg | ||||||||||
1. -k- | -k-se | -k-is | -k-ha | -k-ći | -k-ju | -k-lo | -k-he | |||
2. -s- | -s-ke | -s-is | -s-ha | -s-ći | -s-toj | -s-lo | -s-he | |||
3. -m- | -m-ke | -m-se | -m-ha | -m-ći | -m-toj | -m-vo | -m-ju | -m-he | ||
4. -hh- | -hh-ke | -hh-se | -hh-is | -hh-ći | -hh-toj | -hh-vo | -hh-ju | -hh-lo | ||
Du. | ||||||||||
1.(ekskl.) -ŋi- | -ŋi-se | -ŋi-is | -ŋi-ha | -ŋi-ći | -ŋi-ju | -ŋi-lo | -ŋi-he | |||
1.(inkl.) -ti- | -ti-is | -ti-ha | -ti-ći | -ti-lo | -ti-he | |||||
2. -ji- | -ji-ke | -ji-is | -ji-ha | -ji-ći | -ji-toj | -ji-lo | -ji-he | |||
3. -pi- | -pi-ke | -pi-se | -pi-ha | -pi-ći | -pi-toj | -pi-vo | -pi-ju | -pi-he | ||
4. -ki- | -ki-ke | -ki-se | -ki-is | -ki-ći | -ki-toj | -ki-vo | -ki-ju | -ki-lo | ||
Pl. | ||||||||||
1.(ekskl.) -ŋ- | -ŋ-se | -ŋ-is | -ŋ-ha | -ŋ-ći | -ŋ-ju | -ŋ-lo | -ŋ-he | |||
1.(inkl.) -t- | -t-is | -t-ha | -t-ći | -t-lo | -t-he | |||||
2. -j- | -j-ke | -j-is | -j-ha | -j-ći | -j-toj | -j-lo | -j-he | |||
3. -p- | -p-ke | -p-se | -p-ha | -p-ći | -p-toj | -p-vo | -p-ju | -p-he | ||
4. -r- | -r-ke | -r-se | -r-is | -r-ći | -r-toj | -r-vo | -r-ju | -r-lo |
La unua elemento kodas la subjekton, la dua la objekton. La unua elemento aliĝas al la verbfina vokalo. Ĉe regulaj verboj la vokalo estas a, ĉe neregulaj ĝi dependas de la koncerna verbo (ofte ao aŭ aw). Ĉe ĉiuj neregulaj verboj finiĝantaj per konsonanto la supre menciitaj formoj nur eblas, se oni interŝovas la reguligan morfemon -ta aŭ la vokalon a. Por duala objekto nur ekzistas unu vico de finaĵoj por ĉiuj personoj, estiĝinta el la duala sufikso -ki per palataliĝo. La duala subjekto-markilo estiĝis en la unua ĝis tria personoj el la koncerna plurala kaj -i- el la sufikso -ki. Por la kvara persono la sufikso rekte transpreniĝis.
ekz.
Telúba-k-se. | Mu telúba tin. | Mi amas vin. (viro al virino) |
Tedánja-ŋ-is. | Toj tedánja émon. | Ni batas lin. |
Sjekápa-m-se. | Ému sjekápa tun. | Li kaptos vin. |
RIM La uzo de la supre menciitaj sufiksoj ne estas deviga, sed dependas de la stilo aŭ emo al mallongo. La devigo nur ekzistas en la "toka-me"-dialekto en "Dvikim-akti". La modelo estas la Keĉua, la Mordvina, la Klingona kaj eble aliaj lingvoj.
Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 04.09.2005