Kitakujo 

La sintakso de la Kitaka lingvo / Tla són-soj-fépolo kitákani kélini

a) Ĉefaj sinsekvoj de subjekto, objekto kaj verbo

sekvo modeloj ekzemploj sencoj
SOV kiturka, kitamila, kijapana, kitibeta,
kikećua, kilátina, kiamhára, kikoréa
Mu áplon temáka. Mi pomon manĝas.
SVO Kiíŋra, kiswahila, kićina, kiindonesia,
kivjétnama, kizermána, kipránca, kiháwsa
Mu temáka áplon. Mi manĝas pomon.
VSO Kiwelśa, kihawaija, kiberbera, kiklassik-
araba, kitóŋa, kiskwamíśa
Temáka mu áplon. / Temáka-me áplon. Manĝas mi pomon.

Aliaj sinsekvoj ne tre oftas, ĉar ili ne taŭgas por la Kitaka.

RIM Ekzistas mondvaste la jenaj sekvoj: VSO, SVO, SOV, VOS, OVS, kaj OSV.

sekvo modeloj ekzemploj sencoj
OVS ki'hixkaryana', kiapalaija, kibacairia, kimakusia Áplon temáka mu. Pomon manĝas mi.
OSV ki'apurinã' Áplon mu temáka. Pomon mi manĝas.
VOS kimalagasa, kitzotzila, kihouiailu-a Temáka áplon mu. Manĝas pomon mi.

RIM: Parte el: "Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache", paĝo 98

b) Ĉefaj sinsekvoj de adjektivo, substantivo kaj rilativaj propozicioj

sekvo modeloj ekzemploj sencoj
NAR kithaja, kipránca, kihebrea, kiswahila rúnuri dádari jóŋkeri temáka káwkun viroj grandaj kiuj manĝas kukon
ANR kikećua, Kiíŋra, kipérsa, kirúsa dádari rúnuri jóŋkeri temáka káwkun grandaj viroj kiuj manĝas kukon
RAN kitúrka káwkun rumákari dádari rúnuri kukon manĝantaj grandaj viroj
RNA   káwkun rumákari rúnuri dádari kukon manĝantaj viroj grandaj

RIM La pliaj sekvoj ARN, NRA ankoraŭ ne estis trovitaj en iuj ajn lingvoj.

c) Ordo de substantivo kaj specifigiloj (kiel tiu; ĉiu; mia; de Jano)

sekvo modeloj ekzemploj sencoj
NS kiindonesia házu Jánu-de domo de Jano
SN kitúrka, kizérmana téme házu ĉi tiu domo

RIM La unua preskaŭ nur uzatas kun la posesivo de iu nomo aŭ objekto.

La dua estas tre ofte uzata, eĉ kombinita kun la antaŭ-ĉapitraj sekvoj.

d) Formado de demandaj frazoj

vorteto modeloj ekzemploj senco
ka kiestóna, (kilénka, kilitóva) Ka tu teképa natóka kiíŋran? Ĉu vi povas paroli angle?

Sociolekta ebleco troveblas jene.

Alilingvaj eblecoj

Mondvaste ekzistas aliaj eblecoj.

vorteto modeloj ekzemploj traduko
czy kilénka (kipóla) czy pan(i) rozumie po polsku? ĉu vi komprenas la polan?
-chu kikéćua kay wasichu ĉu tio estas domo?

e) Respondo al demandoj je kvílanku, míkilanku aŭ nánilanku "kien?"

-ku ĉe la prepozicio aŭ postpozicio koncerna
pli ekzakte per unu el la "Uralecaj" kazoj, nome -ben "en -n", -pen "sur -n" aŭ -tan "ĉe -n"
Sociolekte aldoniĝas kromaj kazoj, entute pri aldirekto - 7.
rekta almeto de la sufikso -ku al la koncerna substantivo, adjektivo aŭ pronomo

f) Respondo al demandoj je kvílanket, míkilanket au nánilanket "de kie?"

-ket ĉe la prepozicio aŭ postpozicio koncerna
pli ekzakte per unu el la "Uralecaj" kazoj, nome -bes "de en, el", -pes "de sur" aŭ -tas "de (ĉe)"
Sociolekte aldoniĝas kromaj kazoj, entute pri dedirekto - 7.
rekta almeto de la sufikso -ket al la koncerna substantivo, adjektivo aŭ pronomo

g) Respondo al demandoj je kvílan, míkilan aŭ nánilan "kie?"

-saj ĉe la prepozicio aŭ postpozicio koncerna
pli ekzakte per unu el la "Uralecaj" kazoj, nome -bep "en", -pep "sur" aŭ -tap "ĉe"
Sociolekte aldoniĝas kromaj kazoj, entute pri situo - 7.
-pi kaj -saj sen almeto al adpozicio rekte ĉe la koncerna substantivo, adjektivo aŭ pronomo

h) Negado en frazoj / némeni énsaj tókomori

Se jam aperas nea vorto en la koncerna propozicio, ne plu estas metata la vorto nem resp. maj. ekz.:

Normala maniero /

Frazo Senco Lingvoebeno
mu níson lamáta mi nenion vidis normala
ŋa níson lamáta(-sùra) ĝentila
Frazo Senco Lingvoebeno
Mu nem lamáka káwkun. Mi ne manĝis kukon. normala
Ŋa káwkun maj lamáka(-sùra). ĝentila
Nem mu lamáka káwkun. Ne mi manĝis kukon. normala
Maj ŋa káwkun lamáka(-sùra). ĝentila

Alilingvaj eblecoj

partikulo antaŭ la verbo rusa: не [ne], hispana: no
partikulo post la verbo  
partikuloj antaŭ kaj post la verbo franca: je ne sais pa
speciala modo de la verbo japana: nagéru "ĵeti" > nagenai "ne ĵeti"
partikulo ĉe la komenco aŭ fino de la propozicio keĉua: mana
speciala verbo negata angla: doesn't, haven't, …
speciala helpverbo nea finna: en, et, ei "mi, ci, li ne …"; Enc.: ńe-ś

Sociolekta ebleco / sóca átveśo

Laŭ Enc.: ńe-ś ekzistas en la Samojed-a sociolekto negacio-verbo kun la transicionalaj kaj ali-pronomaj finaĵoj.

Kit. Sg. Senco Kit. Du. Senco Kit. Pl. Senco
njéś-me mi ne njéś-kuj ni ambaŭ ne njéś-ŋe nur ni ne
    njéś-ŋać ni ambaŭ ne njéś-vo ni ĉiuj ne
njéś-te ci ne njéś-kámić vi ambau ne njéś-ju vi ne
njéś-paj li/ŝi/ĝi ne njéś-pajć ili ambaŭ ne njéś-lo ili ne
njéś-ha li/ŝi/ĝi ne njéś-hać ili ambaŭ ne njéś-he ili ne

Kelkaj parolantoj ĉi tie interŝovas iun vokalon post la radika ś, precipe e aŭ similan.

Ekz.: njéśe-me "mi ne" k.s.

Ankoraŭ ne certas, ĉu iom pli reguligi la ĉi-supre menciitan skemon per tio, ke oni enmetas la adjektiv-verban finaĵon -a, kiel ekz. njéśapaj "li/ŝi/ĝi ne" k.s.

i) Negativa demando / néma prási

Negativaj demandoj estu respondataj per apartaj partikuloj, nome tarba "sed jes" kaj bu "vere ne".

Ekz.

prási demando ćáski respondo komentoj
Ka tu nem tehéma púlin? Ĉu vi ne havas monon? Tarba. Sed jes. se vi havas monon
Bu. Vere ne. se vi ne havas

Al la sekva ĉapitro
© René Philipp - Bilnjobíru Àdvodóstu, 26.10.2005

Nach oben
valides XHTML valides CSS phase5-logo tidy