Dzitaka lingvo

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
E (ŝablono)
 
(6 mezaj versioj ne montrata.)
Linio 1: Linio 1:
-
==pliaj vokaloj==
+
{{Informkesto lingvo
 +
|Propra_nomo=Dzitáka tëlë
 +
|Nomo=Dzitaka lingvo
 +
|Germana nomo=Dsitakische Sprache, Dsitakisch
 +
|Landoj=Dzitakujo
 +
|Regiono=tuta lando
 +
|Denaske=0
 +
|Fremdlingve=0
 +
|Klasifiko=planita
 +
|Fam1=[[Kitakidaj lingvoj|Kitakida]]
 +
|Fam2=Okcidenta Kitakida
 +
|Koloro=Konstruita
 +
|Kodo1=dz
 +
|Kodo2=dzt
 +
|Mapo=
 +
}}
 +
La '''Dzitaka lingvo''' najbaras sudokcidente al la [[Kitaka lingvo]] kaj distingiĝas per la jenaj trajtoj.
 +
 
 +
===pliaj vokaloj===
ë (kiel en la albana: ë, k-u germane: e (en: Katze, Tasse, gehen, …)); y (kiel rusa: ы kaj pola: y, resp. turka: ı) kaj å (kiel en sveda, norvega kaj dana lingvoj)
ë (kiel en la albana: ë, k-u germane: e (en: Katze, Tasse, gehen, …)); y (kiel rusa: ы kaj pola: y, resp. turka: ı) kaj å (kiel en sveda, norvega kaj dana lingvoj)
{| {{Prettytable}}
{| {{Prettytable}}
Linio 30: Linio 48:
|
|
|}
|}
-
==anstataŭigo de la diftongoj ekzistantaj nur en malmultaj lingvoj==
+
===anstataŭigo de la diftongoj ekzistantaj nur en malmultaj lingvoj===
{| {{Prettytable}}
{| {{Prettytable}}
! Kitaka
! Kitaka
Linio 110: Linio 128:
| ornami
| ornami
|}
|}
-
==multaj ŝanĝiĝoj en la konsonantaro==
+
===multaj ŝanĝiĝoj en la konsonantaro===
 +
{| {{Prettytable}}
 +
! Kitaka
 +
! Dzitaka
 +
! Kit. ekz.
 +
! Dzitaka ekz.
 +
! Esperante
 +
|-
 +
| b
 +
| w (inter vokaloj)
 +
| [[ájbu]]
 +
| ájwu
 +
| honto
 +
|-
 +
| d
 +
| d˛; (inter vokaloj)
 +
| [[adíku]]
 +
| ad˛íku, ad˛ëju
 +
| karibuo
 +
|-
 +
| f
 +
| p(h)
 +
| [[akéfi]]
 +
| akép(h)ë, ajép(h)ë
 +
| mishumuro
 +
|-
 +
| g
 +
| ğ (inter vokaloj, sed ne antaŭ diftongo)
 +
| [[roágu]]
 +
| rōğu
 +
| korno
 +
|-
 +
| gw
 +
| b
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-    
 +
| h
 +
| - (antaŭ konsonanto)
 +
| [[heóhko]]
 +
| héwko
 +
| pipo
 +
|-
 +
| hh
 +
| k(h)
 +
| [[ćaohhu]]
 +
| ćáwk(h)u
 +
| batalo
 +
|-
 +
| k
 +
| j (inter vokaloj {dial.})
 +
| [[meáka]]
 +
| māka, māja
 +
| mola
 +
|-
 +
| kt
 +
| ć
 +
| [[nákti]]
 +
| náćë
 +
| nokto
 +
|-
 +
| kw
 +
| p
 +
| [[éskwi]]
 +
| éspë
 +
| foko
 +
|-
 +
| l
 +
| -r {dial.}
 +
| [[nal]]
 +
| nal, nar
 +
| kvar
 +
|-
 +
| m
 +
| -n, n (antaŭ d,t)
 +
| ímti
 +
| íntë
 +
| momento
 +
|-
 +
| n
 +
| m (antaŭ b,p,v,w)
 +
| [[an-|an]][[pire|píre']]
 +
| ámpir
 +
| malantaŭ
 +
|-
 +
| p
 +
| v (inter vokaloj)
 +
| [[alépu]]
 +
| alévu
 +
| vulpićo
 +
|-
 +
| pt
 +
| t
 +
| [[ćépti]]
 +
| ćétë
 +
| teknologio
 +
|-
 +
| s
 +
| z (inter vokaloj)
 +
| [[ájasu]]
 +
| ájazu
 +
| erco
 +
|-
 +
| ś
 +
| ź (inter vokaloj)
 +
| [[vieśa]]
 +
| vīźa
 +
| publika
 +
|-
 +
| t
 +
| d (inter vokaloj)
 +
| [[noátu]]
 +
| nōdu
 +
| vizaĝo
 +
|}
 +
=== 10 kazoj: (k-u Dzitak-najbarajn dialektojn) ===
 +
{| {{Prettytable}}
 +
!
 +
! kazo
 +
! finaĵo
 +
! Esperante
 +
|-
 +
| 1.
 +
| [[nominativo]]
 +
| -
 +
| -
 +
|-
 +
| 2.
 +
| [[genitivo]]
 +
| -dzë, -në
 +
| de
 +
|-
 +
| 3.
 +
| [[dativo]]-[[lativo]]
 +
| -ky
 +
| al
 +
|-
 +
| 4.
 +
| [[akuzativo]]
 +
| -n
 +
| -n
 +
|-
 +
| 5.
 +
| [[ablativo]]
 +
| -ke
 +
| de
 +
|-
 +
| 6.
 +
| [[instrumentalo]]
 +
| -gë
 +
| kun, per
 +
|-
 +
| 7.
 +
| rowspan="3" | ne sude!
 +
| -bel
 +
| en, en -n, de en/el
 +
|-
 +
| 8.
 +
| -pe(w)
 +
| super, super -n, de super
 +
|-
 +
| 9.
 +
| -ta
 +
| ĉe, ĉe -n, de ĉe
 +
|-
 +
| 10.
 +
| [[lokativo]]
 +
| -pë
 +
| ĉe, en, sur, …
 +
|}
 +
=== Forigo de 3distingo ===
 +
*foriĝo de la X-saj, X-ku, X-ket-sistemo de distingo kaj anstataŭiĝo per X …, X …-n (post substantivo, adjektivo aŭ pronomo koncerna), ot X …
 +
=== Foriĝo de la postpozicioj ===
 +
La Dzitaka ne havas [[postpozicioj|postpoziciojn]] male al la [[Kitaka lingvo|Kitaka]] kaj la [[Gvodekaj lingvoj]], sed same kiel la [[Ĝiga lingvo|Ĝiga]] kaj [[Njaka lingvo|Njaka]] lingvoj.
 +
===  La genroj ĉe la pronomoj malaperas ===
 +
{| {{Prettytable}}
 +
! pers.
 +
! Kitaka sg.
 +
! Dzitaka sg.
 +
! esp-e
 +
! Kit. pl.
 +
! Dzitaka pl.
 +
! esp-e
 +
|-
 +
| rowspan="3" | 1
 +
| mi, mo, mu
 +
| -
 +
| rowspan="3" | mi
 +
| vo, naj
 +
| vo
 +
| ni (inkl.)
 +
|-
 +
| aki, ako, aku
 +
| -
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-    
 +
| ŋa
 +
| ŋa
 +
| ŋari, toj
 +
| ŋárë
 +
| ni (ekskl.)
 +
|-
 +
| rowspan="3" | 2
 +
| ti, to, tu
 +
| -
 +
| rowspan="3" | ci
 +
| ju
 +
| (ju)
 +
| vi
 +
|-
 +
| si, so, su
 +
| -
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-    
 +
| kámi
 +
| kamë
 +
| kámiri
 +
| kamë´rë
 +
| vi
 +
|-
 +
| rowspan="3" | 3
 +
| émi, émo, ému
 +
| -
 +
| rowspan="3" | ŝi, ĝi, li
 +
| lo
 +
| (lo)
 +
| ili
 +
|-
 +
| ísi, íso, ísu
 +
| -    
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
| paj
 +
| paj
 +
| pájri
 +
| pájrë
 +
| ili
 +
|-
 +
| 4
 +
| ha
 +
| ha
 +
| ŝi, ĝi, li
 +
| hári
 +
| hárë
 +
| ili
 +
|}
 +
=== Ŝanĝoj ĉe la aspektomorfemoj ===
 +
*tân fariĝas sufikso -tân- kaj -aćk- ne ekzistas
 +
=== Analita pasivo ===
 +
*forigo de la pasivaj sufiksoj -ew-, -ikt- kaj anstataŭigo per formoj el na-ésa/na-héma + participo pasiva (bë-, bël-, bës- [Kit.: bi-, bil-, bis-])
 +
{| {{Prettytable}}
 +
! Kitake
 +
! esp-e
 +
! Dzitake
 +
|-
 +
| Íti telúbewa.
 +
| Itino estas amata.
 +
| Ë́të te'sa bë-lúba.
 +
|-
 +
| Paolu labúsewa.
 +
| Paŭlo estis kisita.
 +
| Páwlu laésa bë-ćóka./bë-ćója.
 +
|}
 +
=== Ŝanĝoj en la vortaro ===
 +
*la ĉefaj sinonimoj de la Kitaka preskaŭ malaperas kaj la dua-, tria- aŭ kvara-ranga iĝas anstataŭaĵo, ekz.: kit.: [[máti]] "okulo" sinonimas kun: [[míki]] > dzit.: më´kë; kit.: [[ábru]] "plumo" sinonimas kun [[túpru]] > dzit.: túpru, túplu
 +
=== Prunteprenoj el la Kropua ===
 +
 
 +
=== Pruntedonoj en la Kropuan ===
 +
 
 +
=== Ŝanĝoj ĉe la tabelvortoj ===
 +
*foriĝo de la formoj je enáj- el la tabelvortoj kaj transpreno de koj- tien
 +
{| {{Prettytable}}
 +
! Kitake
 +
! esp-e
 +
! dzitake
 +
|-
 +
| enáje, -o / koj(e,o)
 +
| tiu, tio
 +
| kóje, kójo
 +
|-
 +
| enájilan / kójpi
 +
| tie
 +
| kójlan
 +
|-
 +
| enájilanku / kojt
 +
| tien
 +
| kójvej
 +
|-
 +
| enájilanket / -
 +
| de tie
 +
| kójfor
 +
|}
 +
*ŝanĝo de la tabelformoj je -lan-ku kaj -lan-ket al -vej kaj -for
 +
{| {{Prettytable}}
 +
| kvílanku
 +
| kien
 +
| kvúvej
 +
|-
 +
| kvílanket
 +
| de kie
 +
| kvéfor
 +
|}
 +
=== Ranga aliordigo ĉe la numeraloj ===
 +
*nur ekzistas la sub-rangaj formoj por la jenaj numeraloj, tiel ke rangeco foriĝas (enkrampaj formoj restas en dialektoj)
 +
{| {{Prettytable}}
 +
! Kitake
 +
! esp-e
 +
! dzitake
 +
|-
 +
| liŋ, nis
 +
| nul
 +
| lëŋ
 +
|-
 +
| ojn, ic, pal
 +
| unu
 +
| ëc
 +
|-
 +
| ek, snew
 +
| du
 +
| (ik), snew
 +
|-
 +
| kum, tir
 +
| tri
 +
| tër
 +
|-
 +
| kek, dor, nal, vat
 +
| kvar
 +
| nal, nar
 +
|-
 +
| piŋ, vit
 +
| kvin
 +
| (pëŋ), vët
 +
|-
 +
| śaś, muc, mot
 +
| ses
 +
| (śaś), muc
 +
|-
 +
| pit, poŋ
 +
| sep
 +
| (pët), poŋ
 +
|-
 +
| bat, wal
 +
| ok
 +
| (bat), wal, war
 +
|-
 +
| gao, kwajs
 +
| naŭ
 +
| (gao), pajs
 +
|-
 +
| dik, biw
 +
| dek
 +
| bý
 +
|}
 +
=== Alia akcentado ===
 +
*La akcento pli regulas ol la Kitaka, nome ke ĉiuj neinterjekcioj akcentas sur la antaŭlasta silabo, eĉ se aperas sufikso(j) kaj ĉiuj interjekcioj akcentas sur la lasta silabo. Do la akcento-maniero similas al la Keĉua lingvo.
 +
[[Kategorio:Lingvo]]
 +
[[Kategorio:Kitakida lingvo]]

Nuna versio ekde 17:51, 29. Sep 2010

Dzitaka lingvo
Dzitáka tëlë
Germana nomo Dsitakische Sprache, Dsitakisch
Parolata en Dzitakujo
Regiono tuta lando
Denaskaj parolantoj 0
Fremdlingvo / dua lingvo por 0
Lingvistika klasifiko
Klasifiko planita
Kitakida
Okcidenta Kitakida
Lingvaj kodoj
Kodigo dz
Kodigo 2 dzt
Dosiero:Qsicon Under Construction.png
v • d • r

La Dzitaka lingvo najbaras sudokcidente al la Kitaka lingvo kaj distingiĝas per la jenaj trajtoj.

Enhavo

pliaj vokaloj

ë (kiel en la albana: ë, k-u germane: e (en: Katze, Tasse, gehen, …)); y (kiel rusa: ы kaj pola: y, resp. turka: ı) kaj å (kiel en sveda, norvega kaj dana lingvoj)

Kitaka Dzitaka Kit. ekz. Dzitaka ekz. Esperante
i ë dik dëk dek
u y (antaŭ j) múju myju nazo
uj yj
e i (antaŭ g,k)

anstataŭigo de la diftongoj ekzistantaj nur en malmultaj lingvoj

Kitaka Dzitaka Kit. ekz. Dzitaka ekz. Esperante
iw ý biw bý dek
ea ē mêa mē kun
ea ā (antaŭ a) meáka māka, māja mola
ia ī niátu nīdu intenco
oa å koas kås pro
oa ō (antaŭ o,u) noátu nōdu vizaĝo
ua ū taguáto tagūdu aglo
ie ī vieśa vīźa publika
ao aw ćaohhu ćáwk(h)u batalo
eo ew heóhko héwko pipo
io ī rioću rīću planedo
uo ū na-puóśa na-pūźa ornami

multaj ŝanĝiĝoj en la konsonantaro

Kitaka Dzitaka Kit. ekz. Dzitaka ekz. Esperante
b w (inter vokaloj) ájbu ájwu honto
d d˛; (inter vokaloj) adíku ad˛íku, ad˛ëju karibuo
f p(h) akéfi akép(h)ë, ajép(h)ë mishumuro
g ğ (inter vokaloj, sed ne antaŭ diftongo) roágu rōğu korno
gw b
h - (antaŭ konsonanto) heóhko héwko pipo
hh k(h) ćaohhu ćáwk(h)u batalo
k j (inter vokaloj {dial.}) meáka māka, māja mola
kt ć nákti náćë nokto
kw p éskwi éspë foko
l -r {dial.} nal nal, nar kvar
m -n, n (antaŭ d,t) ímti íntë momento
n m (antaŭ b,p,v,w) anpíre' ámpir malantaŭ
p v (inter vokaloj) alépu alévu vulpićo
pt t ćépti ćétë teknologio
s z (inter vokaloj) ájasu ájazu erco
ś ź (inter vokaloj) vieśa vīźa publika
t d (inter vokaloj) noátu nōdu vizaĝo

10 kazoj: (k-u Dzitak-najbarajn dialektojn)

kazo finaĵo Esperante
1. nominativo - -
2. genitivo -dzë, -në de
3. dativo-lativo -ky al
4. akuzativo -n -n
5. ablativo -ke de
6. instrumentalo -gë kun, per
7. ne sude! -bel en, en -n, de en/el
8. -pe(w) super, super -n, de super
9. -ta ĉe, ĉe -n, de ĉe
10. lokativo -pë ĉe, en, sur, …

Forigo de 3distingo

  • foriĝo de la X-saj, X-ku, X-ket-sistemo de distingo kaj anstataŭiĝo per X …, X …-n (post substantivo, adjektivo aŭ pronomo koncerna), ot X …

Foriĝo de la postpozicioj

La Dzitaka ne havas postpoziciojn male al la Kitaka kaj la Gvodekaj lingvoj, sed same kiel la Ĝiga kaj Njaka lingvoj.

La genroj ĉe la pronomoj malaperas

pers. Kitaka sg. Dzitaka sg. esp-e Kit. pl. Dzitaka pl. esp-e
1 mi, mo, mu - mi vo, naj vo ni (inkl.)
aki, ako, aku -
ŋa ŋa ŋari, toj ŋárë ni (ekskl.)
2 ti, to, tu - ci ju (ju) vi
si, so, su -
kámi kamë kámiri kamë´rë vi
3 émi, émo, ému - ŝi, ĝi, li lo (lo) ili
ísi, íso, ísu -
paj paj pájri pájrë ili
4 ha ha ŝi, ĝi, li hári hárë ili

Ŝanĝoj ĉe la aspektomorfemoj

  • tân fariĝas sufikso -tân- kaj -aćk- ne ekzistas

Analita pasivo

  • forigo de la pasivaj sufiksoj -ew-, -ikt- kaj anstataŭigo per formoj el na-ésa/na-héma + participo pasiva (bë-, bël-, bës- [Kit.: bi-, bil-, bis-])
Kitake esp-e Dzitake
Íti telúbewa. Itino estas amata. Ë́të te'sa bë-lúba.
Paolu labúsewa. Paŭlo estis kisita. Páwlu laésa bë-ćóka./bë-ćója.

Ŝanĝoj en la vortaro

  • la ĉefaj sinonimoj de la Kitaka preskaŭ malaperas kaj la dua-, tria- aŭ kvara-ranga iĝas anstataŭaĵo, ekz.: kit.: máti "okulo" sinonimas kun: míki > dzit.: më´kë; kit.: ábru "plumo" sinonimas kun túpru > dzit.: túpru, túplu

Prunteprenoj el la Kropua

Pruntedonoj en la Kropuan

Ŝanĝoj ĉe la tabelvortoj

  • foriĝo de la formoj je enáj- el la tabelvortoj kaj transpreno de koj- tien
Kitake esp-e dzitake
enáje, -o / koj(e,o) tiu, tio kóje, kójo
enájilan / kójpi tie kójlan
enájilanku / kojt tien kójvej
enájilanket / - de tie kójfor
  • ŝanĝo de la tabelformoj je -lan-ku kaj -lan-ket al -vej kaj -for
kvílanku kien kvúvej
kvílanket de kie kvéfor

Ranga aliordigo ĉe la numeraloj

  • nur ekzistas la sub-rangaj formoj por la jenaj numeraloj, tiel ke rangeco foriĝas (enkrampaj formoj restas en dialektoj)
Kitake esp-e dzitake
liŋ, nis nul lëŋ
ojn, ic, pal unu ëc
ek, snew du (ik), snew
kum, tir tri tër
kek, dor, nal, vat kvar nal, nar
piŋ, vit kvin (pëŋ), vët
śaś, muc, mot ses (śaś), muc
pit, poŋ sep (pët), poŋ
bat, wal ok (bat), wal, war
gao, kwajs naŭ (gao), pajs
dik, biw dek bý

Alia akcentado

  • La akcento pli regulas ol la Kitaka, nome ke ĉiuj neinterjekcioj akcentas sur la antaŭlasta silabo, eĉ se aperas sufikso(j) kaj ĉiuj interjekcioj akcentas sur la lasta silabo. Do la akcento-maniero similas al la Keĉua lingvo.
Elŝutita el "http://kitakujo.de/w/index.php?title=Dzitaka_lingvo"
Personaj iloj