Substantivo

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
(→Senfinaĵaj substantivoj / paántasari nàmi-sónori)
E (interwiki)
 
(14 mezaj versioj ne montrata.)
Linio 1: Linio 1:
== Trajtoj ==
== Trajtoj ==
-
Ĝia plej grava trajto estas la deklinacieblo, kiu okazas per sufiksoj laŭ sekva-ĉapitra sistemo. Ekzistas tri tipoj de deklinaciaj sufiksoj: unu por la numero, kaj unu por la kazo. Tria tipo de sufikso fakte estas konjugacia, ĉar ĝi esprimas tempon.
+
Ĝia plej grava trajto estas la deklinacieblo, kiu okazas per sufiksoj. Ekzistas tri tipoj de deklinaciaj sufiksoj: unu por la [[Numeraj signoj|numero]], kaj unu por la [[kazo]]. Tria tipo de sufikso fakte estas konjugacia, ĉar ĝi esprimas [[Tempindikiloj|tempon]].
Krome substantivo povas havi unu el la jenaj finaĵoj:
Krome substantivo povas havi unu el la jenaj finaĵoj:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
! finaĵo
! finaĵo
! genro
! genro
Linio 22: Linio 22:
|}
|}
-
<ul class="aldono">
+
{{Komento-7|
-
<li>#1: vuci "voĉo"</li>
+
teksto1=#1: vuci "voĉo"|
-
<li>#2: En quendi 'Elbenfrau', aini 'Heilige', heri 'Herrin, Frau', tári 'Königin'</li>
+
teksto2=#2: En quendi 'Elbenfrau', aini 'Heilige', heri 'Herrin, Frau', tári 'Königin'|
-
<li>#3: Rus.: вино [vino], Pl./Sor.: wino, Ĉeĥ./Slvk.: vino</li>
+
teksto3=#3: Rus.: вино [vino], Pl./Sor.: wino, Ĉeĥ./Slvk.: vino|
-
<li>#4: Gt.: sunus, Lit.: sūnùs, Sans.: sūnus, Mn.Angl./Frs./Pld./A.Ger.: sunu "filo"; Ĝerm.: magu 'Sohn'</li>
+
teksto4=#4: Gt.: sunus, Lit.: sūnùs, Sans.: sūnus, Mn.Angl./Frs./Pld./A.Ger.: sunu "filo"; Ĝerm.: magu 'Sohn'|
-
<li>#5: seklu "jarcento"</li>
+
teksto5=#5: seklu "jarcento"|
-
<li>#6: En quendu 'Elbenmann', ainu 'Heiliger', heru 'Herr, Meister', hanu 'Männchen, Mann'</li>
+
teksto6=#6: En quendu 'Elbenmann', ainu 'Heiliger', heru 'Herr, Meister', hanu 'Männchen, Mann'|
-
<li>#7: manu "viro", abu "mi", ebu "ci", ibu "li", su "si" Lingvo inventita de Markus Heupel</li>
+
teksto7=#7: manu "viro", abu "mi", ebu "ci", ibu "li", su "si" Lingvo inventita de Markus Heupel}}
-
</ul>
+
Nur malmultaj ne havas tian vokalan finaĵon. Sed la vortfarado povas kaŭzi, ke eĉ ili alprenas almenaŭ mal-neŭtran finaĵon por esprimi genron. Ekz.: kaw "bovo" > káwi "bovino".
Nur malmultaj ne havas tian vokalan finaĵon. Sed la vortfarado povas kaŭzi, ke eĉ ili alprenas almenaŭ mal-neŭtran finaĵon por esprimi genron. Ekz.: kaw "bovo" > káwi "bovino".
Linio 46: Linio 45:
#La vorto pri planto finiĝas je -i aŭ -u, kaj la koncerna frukto finiĝas je -o, ekz.:
#La vorto pri planto finiĝas je -i aŭ -u, kaj la koncerna frukto finiĝas je -o, ekz.:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| Baza formo
+
! Baza formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Devena formo
+
! Devena formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Etimo
+
! Etimo
|-
|-
| kílni
| kílni
Linio 73: Linio 72:
|}
|}
-
#La vorto pri la frukto finiĝas je unu el la eblaj finaĵoj. Tiam la vorto pri la planto estas formata per la sufikso -ilć- (el Snĉ.: -íɬč). La frukto ne kreskas sur arbo, sed sur arbusto aŭ io tia.
+
#La vorto pri la frukto finiĝas je unu el la eblaj finaĵoj. Tiam la vorto pri la planto estas formata per la sufikso -ilć- (el Snĉ.: -í&#322;č). La frukto ne kreskas sur arbo, sed sur arbusto aŭ io tia.
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| Baza formo
+
! Baza formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Devena formo
+
! Devena formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Etimo
+
! Etimo
|-  
|-  
| málseŋi
| málseŋi
Linio 86: Linio 85:
| málseŋ-ilći
| málseŋ-ilći
| mirtelujo
| mirtelujo
-
| Snĉ.: mal´sëŋ / mal´sëŋíɬč
+
| Snĉ.: mal´sëŋ / mal´sëŋí&#322;č
|-
|-
| kémkwi
| kémkwi
Linio 92: Linio 91:
| kémkw-ilći
| kémkw-ilći
| grosujo
| grosujo
-
| Snĉ.: qemk´w / qemk´wíɬč
+
| Snĉ.: qemk´w / qemk´wí&#322;č
|-  
|-  
| tílkwo
| tílkwo
Linio 98: Linio 97:
| tílkw-ilćo
| tílkw-ilćo
| fragujo
| fragujo
-
| Snĉ.: t´il´ëqw / t´il´ëqwíɬč
+
| Snĉ.: t´il´ëqw / t´il´ëqwí&#322;č
|-
|-
| rétki
| rétki
Linio 127: Linio 126:
| tomato
| tomato
| póms-ilći
| póms-ilći
-
| tomatujo inv.  
+
| tomatujo
 +
| [[inventita|inv.]]
|}
|}
#La vorto pri la frukto finiĝas je -o. La planto formiĝas per -púmu "arbo" aŭ simila kunmeto.
#La vorto pri la frukto finiĝas je -o. La planto formiĝas per -púmu "arbo" aŭ simila kunmeto.
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| Baza formo
+
! Baza formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Devena formo
+
! Devena formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Etimo  
+
! Etimo  
|-
|-
| áplo
| áplo
Linio 143: Linio 143:
| Pld.: Appel  
| Pld.: Appel  
|}
|}
-
#La bazo estas frukto, kiu kreskas sur arbo. La planto formiĝas per -aswu (el: Aĉum.: aswʔu 'tree')  
+
#La bazo estas frukto, kiu kreskas sur arbo. La planto formiĝas per -aswu (el: Aĉum.: aswu 'tree')  
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| Baza formo
+
! Baza formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Devena formo
+
! Devena formo
-
| Senco
+
! Senco
-
| Etimo  
+
! Etimo  
|-
|-
| áplo
| áplo
Linio 163: Linio 163:
| Aĉum.: batdi; batdilóo  
| Aĉum.: batdi; batdilóo  
|}
|}
 +
== Apudmeteblaj vortoj / nàbi-détatvari sónori ==
== Apudmeteblaj vortoj / nàbi-détatvari sónori ==
-
Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita tla por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj. Ĝi ĉiam staras antaŭ la koncerna substantivo. Nur interŝoveblas derivaĵoj je -a de nebaza tabelpronomo, numeralo kaj adjektivo en la ĉi-menciita sekvo, ekz.:
+
Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita '''tla''' por ĉiuj [[genro|genroj]], [[kazo|kazoj]] kaj [[nombro|nombroj]]. Ĝi ĉiam staras antaŭ la koncerna substantivo. Nur interŝoveblas derivaĵoj je -a de nebaza [[tabelpronomo]], [[numeralo]] kaj [[adjektivo]] en la ĉi-menciita sekvo, ekz.:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| tla kum tlústari peosori
| tla kum tlústari peosori
| la tri dikaj hundoj  
| la tri dikaj hundoj  
Linio 174: Linio 175:
|}
|}
-
Se antaŭiras tabelpronomo je -e aŭ -a kiel téme, núje, kve, náne, jóŋke aŭ téma, núja, kva, nána resp. jóŋka neniam uzeblas la artikolo, ekz.:
+
Se antaŭiras tabelpronomo je -e aŭ -a kiel '''téme, núje, kve, náne, jóŋke''' aŭ '''téma, núja, kva, nána''' resp. '''jóŋka''' neniam uzeblas la artikolo, ekz.:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| téme gúrda gójro
| téme gúrda gójro
| ĉi tiu malbela infanaĉo  
| ĉi tiu malbela infanaĉo  
Linio 184: Linio 185:
|}
|}
Same ankaŭ la artikolo neniam staras ĉe uzado de iu posesiva pronomo, ekz.:
Same ankaŭ la artikolo neniam staras ĉe uzado de iu posesiva pronomo, ekz.:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| múde míci tenjáwka
| múde míci tenjáwka
| mia katino miaŭas  
| mia katino miaŭas  
Linio 191: Linio 192:
| en mia loĝejo  
| en mia loĝejo  
|}
|}
-
La adjektivo ankaŭ povas sekvi, la tabelpronomoj téme ĝis jóŋka, la numeralo kaj la artikolo tla neniam, ekz.
+
La adjektivo ankaŭ povas sekvi, la tabelpronomoj '''téme''' ĝis '''jóŋka''', la numeralo kaj la artikolo '''tla''' neniam, ekz.
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| tla gao íśiri tlústimari
| tla gao íśiri tlústimari
| la naŭ virinoj diketa   
| la naŭ virinoj diketa   
Linio 200: Linio 201:
|}
|}
Krom la supre menciitaj vortoj ankaŭ prepozicioj kiel subklaso de la apozicioj staras antaŭ la koncerna substantivo, ekz.:
Krom la supre menciitaj vortoj ankaŭ prepozicioj kiel subklaso de la apozicioj staras antaŭ la koncerna substantivo, ekz.:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| úpsaj tla àplo-púmu
| úpsaj tla àplo-púmu
| sur la pom-arbo  
| sur la pom-arbo  
Linio 208: Linio 209:
|}
|}
Sed postpozicioj kiel alia subklaso de apozicioj ĉiam devas sekvi post substantivo, kiu tiam aperas en la postpozitivo, ekz.:
Sed postpozicioj kiel alia subklaso de apozicioj ĉiam devas sekvi post substantivo, kiu tiam aperas en la postpozitivo, ekz.:
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| vípsal góril úpvosaj
| vípsal góril úpvosaj
| sur la alta monto  
| sur la alta monto  
Linio 216: Linio 217:
|}
|}
RIM: Vi certe rimarkis ĉi tie, ke en tiaj kazoj la vortsekvo de la Kitaka tute ne plu similas al la Esperanta. Tio tute tipas por tiaj konstruoj, kies modelo aperas en finnougraj, tjurkaj kaj aliaj aglutinaj lingvoj.
RIM: Vi certe rimarkis ĉi tie, ke en tiaj kazoj la vortsekvo de la Kitaka tute ne plu similas al la Esperanta. Tio tute tipas por tiaj konstruoj, kies modelo aperas en finnougraj, tjurkaj kaj aliaj aglutinaj lingvoj.
 +
== Senfinaĵaj substantivoj / paántasari nàmi-sónori ==
== Senfinaĵaj substantivoj / paántasari nàmi-sónori ==
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| &nbsp;
+
! &nbsp;
-
| vortoj
+
! vortoj
-
| sinonimoj
+
! sinonimoj
-
| esperante
+
! esperante
-
| etimo  
+
! etimo  
|-
|-
| 1.
| 1.
Linio 255: Linio 257:
| Ger.: Wauwau  
| Ger.: Wauwau  
|}
|}
 +
[[Kategorio:Vortospeco]]
 +
 +
[[hsb:Substantiw]]

Nuna versio ekde 18:02, 16. Jun 2011

Enhavo

Trajtoj

Ĝia plej grava trajto estas la deklinacieblo, kiu okazas per sufiksoj. Ekzistas tri tipoj de deklinaciaj sufiksoj: unu por la numero, kaj unu por la kazo. Tria tipo de sufikso fakte estas konjugacia, ĉar ĝi esprimas tempon.

Krome substantivo povas havi unu el la jenaj finaĵoj:

finaĵo genro modeloj
-i ingenra Sans.: -ī/-nī, Rom.: -i/-ni; Malt.: -i (#1); Kvn.: -i (#2)
-o neŭtra Sl.: -o #3
-u virgenra Div.: -u (#4); Malt.: -u (#5); Kvn.: -u (#6), Klk.: -u (#7)
  • #1: vuci "voĉo"
  • #2: En quendi 'Elbenfrau', aini 'Heilige', heri 'Herrin, Frau', tári 'Königin'
  • #3: Rus.: вино [vino], Pl./Sor.: wino, Ĉeĥ./Slvk.: vino
  • #4: Gt.: sunus, Lit.: sūnùs, Sans.: sūnus, Mn.Angl./Frs./Pld./A.Ger.: sunu "filo"; Ĝerm.: magu 'Sohn'
  • #5: seklu "jarcento"
  • #6: En quendu 'Elbenmann', ainu 'Heiliger', heru 'Herr, Meister', hanu 'Männchen, Mann'
  • #7: manu "viro", abu "mi", ebu "ci", ibu "li", su "si" Lingvo inventita de Markus Heupel

Nur malmultaj ne havas tian vokalan finaĵon. Sed la vortfarado povas kaŭzi, ke eĉ ili alprenas almenaŭ mal-neŭtran finaĵon por esprimi genron. Ekz.: kaw "bovo" > káwi "bovino".

Dum la aplikado de la vortfara sistemo povas okazi ŝanĝiĝo de la genro.

La genrodistingo ŝanĝiĝis dum la evoluo de la Kitaka lingvo.

Distingoj / únsuri

Bestoj kaj homoj / êlukori va gúmori

Se temas en la radiko pri vivaĵo distinganta seksojn (ekz. ĉevalo, hundo k.a.), la baza formo finiĝas je -o (Ĝi nur mencias la specon), la formo je -i estas ina kaj la formo je -u estas vira laŭ la sekso de la koncerna estaĵo (besto aŭ homo). La formo por ido estas farata per la sufikso -ok-, ekz.: ádvo "ĉevalo" > ádvoko "ĉevalido". Se necesas, ankaŭ ĉi tie eblas distingi laŭ la sekso, kiel antaŭe menciita.

Plantoj / zóltukori

Se temas pri plantoj, eblas distingi inter planto kaj ties frukto. Tio okazas laŭ kvar manieroj.

  1. La vorto pri planto finiĝas je -i aŭ -u, kaj la koncerna frukto finiĝas je -o, ekz.:
Baza formo Senco Devena formo Senco Etimo
kílni kverko kílno glano Arm.: kalin (gen.) kalnoy; kalni;

Lit.: gylė, gìlė, Mn.Pr.: gile
indímu citron-arbo indímo citrono Knjr.: indimu
icúŋi oranĝ-arbo icúŋo oranĝo Knjr.: icunga
  1. La vorto pri la frukto finiĝas je unu el la eblaj finaĵoj. Tiam la vorto pri la planto estas formata per la sufikso -ilć- (el Snĉ.: -íłč). La frukto ne kreskas sur arbo, sed sur arbusto aŭ io tia.
Baza formo Senco Devena formo Senco Etimo
málseŋi mirtelo málseŋ-ilći mirtelujo Snĉ.: mal´sëŋ / mal´sëŋíłč
kémkwi groso kémkw-ilći grosujo Snĉ.: qemk´w / qemk´wíłč
tílkwo frago tílkw-ilćo fragujo Snĉ.: t´il´ëqw / t´il´ëqwíłč
rétki rafano rétk-ilći rafano (planto) Cig.: retka (Pl.) retki
pápu fazeolo páp-ilću fazeolujo Fin.: papu
brámlu rubuso bráml-ilću rubusujo Skot.: brammle [braml]
malíni frambo malín-ilći frambujo Rus.: малина [malina]
pómsi tomato póms-ilći tomatujo inv.
  1. La vorto pri la frukto finiĝas je -o. La planto formiĝas per -púmu "arbo" aŭ simila kunmeto.
Baza formo Senco Devena formo Senco Etimo
áplo pomo àplo-púmu pom-arbo Pld.: Appel
  1. La bazo estas frukto, kiu kreskas sur arbo. La planto formiĝas per -aswu (el: Aĉum.: aswu 'tree')
Baza formo Senco Devena formo Senco Etimo
áplo pomo ápl-aswu pom-arbo Pld.: Appel
bátili pruno bátil-àswu prun-arbo Aĉum.: batdi; batdilóo

Apudmeteblaj vortoj / nàbi-détatvari sónori

Artikolo nedifinita ne ekzistas; ekzistas nur artikolo difinita tla por ĉiuj genroj, kazoj kaj nombroj. Ĝi ĉiam staras antaŭ la koncerna substantivo. Nur interŝoveblas derivaĵoj je -a de nebaza tabelpronomo, numeralo kaj adjektivo en la ĉi-menciita sekvo, ekz.:

tla kum tlústari peosori la tri dikaj hundoj
tla témilanari śaś kárari mícori la ĉi-tieaj ses nigraj katoj

Se antaŭiras tabelpronomo je -e aŭ -a kiel téme, núje, kve, náne, jóŋke aŭ téma, núja, kva, nána resp. jóŋka neniam uzeblas la artikolo, ekz.:

téme gúrda gójro ĉi tiu malbela infanaĉo
kveri pit láwl-ajpari línturi kiuj kvin kantemaj birdoj

Same ankaŭ la artikolo neniam staras ĉe uzado de iu posesiva pronomo, ekz.:

múde míci tenjáwka mia katino miaŭas
énsaj múa zívajko en mia loĝejo

La adjektivo ankaŭ povas sekvi, la tabelpronomoj téme ĝis jóŋka, la numeralo kaj la artikolo tla neniam, ekz.

tla gao íśiri tlústimari la naŭ virinoj diketa
núje mója bámbo cádla tiu bela infano sata

Krom la supre menciitaj vortoj ankaŭ prepozicioj kiel subklaso de la apozicioj staras antaŭ la koncerna substantivo, ekz.:

úpsaj tla àplo-púmu sur la pom-arbo
béjsaj tla gjúpa pójku ĉe la stulta knabo

Sed postpozicioj kiel alia subklaso de apozicioj ĉiam devas sekvi post substantivo, kiu tiam aperas en la postpozitivo, ekz.:

vípsal góril úpvosaj sur la alta monto
kum díparil tóvuril béjvosaj ĉe tri profundaj lagoj

RIM: Vi certe rimarkis ĉi tie, ke en tiaj kazoj la vortsekvo de la Kitaka tute ne plu similas al la Esperanta. Tio tute tipas por tiaj konstruoj, kies modelo aperas en finnougraj, tjurkaj kaj aliaj aglutinaj lingvoj.

Senfinaĵaj substantivoj / paántasari nàmi-sónori

  vortoj sinonimoj esperante etimo
1. átah bápu, tátu patro, paĉjo Hur.: at'aj, Ur.: atë, Gt.: atta, Het.: attas,

Gr.: atta, Lat.: atta, Alb.: atë, …
2. doj cúi paro Vj.: đôi
3. feŋ dáku, wádo danko Angl.: thank
4. kaw (<kaú)   bovo Angl.: cow, Sur.: kaw, Pld.: Kauh
5. vôvaw peóso hundo, hundeto Ger.: Wauwau
Elŝutita el "http://kitakujo.de/w/index.php?title=Substantivo"
Personaj iloj
Aliaj lingvoj