Pronomo

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
(→Personaj pronomoj / kóptimari svenàmi-sónori)
E (→Kvar "malordaj" skemoj / kek anrendéśari skémori: formatigo)
 
(35 mezaj versioj ne montrata.)
Linio 1: Linio 1:
== Personaj pronomoj / kóptimari svenàmi-sónori ==
== Personaj pronomoj / kóptimari svenàmi-sónori ==
-
RIM: La deklinacio de la ĉi-supre menciitaj pronomoj okazas kiel ĉe la [[substantivo|substantivoj]], kaj per tio similas al la altaja kaj balto-finna modeloj, krom ke ĝi estas iom pli regula ol tie, ĉar mankas la konsonanto- kaj vokal-harmonioj. Ĝi tute ne paralelas kun la modeloj en hungara, samojedaj aŭ aliaj lingvoj, kiuj fakte uzas anstataŭ kazaj finaĵoj iujn posesivajn formojn de kazosufiksoj aspektantaj kiel deklinaciitaj postpozicioj.
+
{{Rimarko|
-
{| border="1"
+
teksto=RIM: La deklinacio de la ĉi-supre menciitaj pronomoj okazas kiel ĉe la [[substantivo|substantivoj]], kaj per tio similas al la altaja kaj balto-finna modeloj, krom ke ĝi estas iom pli regula ol tie, ĉar mankas la konsonanto- kaj vokal-harmonioj. Ĝi tute ne paralelas kun la modeloj en hungara, samojedaj aŭ aliaj lingvoj, kiuj fakte uzas anstataŭ kazaj finaĵoj iujn posesivajn formojn de kazosufiksoj aspektantaj kiel deklinaciitaj postpozicioj.}}
-
| persono
+
{| class="prettytable"
-
| singularo
+
! persono
-
| dualo #1
+
! [[singularo]]
-
| pluralo
+
! [[dualo]]
-
| colspan="2" | pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
+
! [[pluralo]]
 +
! colspan="2" | pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
|-  
|-  
-
| koptimo
+
! koptimo
-
| ójn-tôlo
+
! ójn-tôlo
-
| ek-tôlo
+
! ek-tôlo
-
| maŋ-tôlo
+
! maŋ-tôlo
-
| colspan="2" | maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope  
+
! colspan="2" | maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope  
|-
|-
| rowspan="4" | 1a
| rowspan="4" | 1a
| [[áku|áki]], [[áku|áko]], [[áku]]
| [[áku|áki]], [[áku|áko]], [[áku]]
-
| [[kuj]] (inkl.) #2
+
| [[kuj]] (inkl.)  
| [[vo]] (inkluda)
| [[vo]] (inkluda)
-
| [[vo]][[páne]] (inkl.) #3
+
| [[vo]][[páne]] (inkl.)  
-
| najpane #3 
+
| [[naj]][[páne]]
|-
|-
| [[mi]], [[mo]], [[mu]]
| [[mi]], [[mo]], [[mu]]
| -
| -
| [[naj]]
| [[naj]]
-
| [[vo]][[tíke]] (ekskl.) #4
+
| [[vo]][[tíke]] (ekskl.)  
-
| [[naj]][[tike]] #4 
+
| [[naj]][[tíke]]  
|-
|-
| [[ŋa]]
| [[ŋa]]
-
| [[ŋa]][[ki]] (ekskl.) #5
+
| [[ŋa]][[ki_(nombro)|ki]] (ekskl.)  
| [[ŋa]][[ri]] (ekskluda)
| [[ŋa]][[ri]] (ekskluda)
| [[ŋa]][[páne]] (inkl.)
| [[ŋa]][[páne]] (inkl.)
Linio 39: Linio 40:
| [[toj]][[tíke ]]
| [[toj]][[tíke ]]
|-
|-
-
| rowspan="4" |2a
+
| rowspan="4" | 2a
| [[si]], [[so]], [[su]]
| [[si]], [[so]], [[su]]
|  -
|  -
-
| [[ju]] #6
+
| [[ju]]  
| colspan="2" | [[ju]][[páne]] (inkl.)  
| colspan="2" | [[ju]][[páne]] (inkl.)  
|-
|-
Linio 51: Linio 52:
|-
|-
| [[kámi]]
| [[kámi]]
-
| [[kámi]][[ki]]
+
| [[kámi]][[ki_(nombro)|ki]]
| [[kámi]][[ri]]
| [[kámi]][[ri]]
| colspan="2" | [[kámi]][[páne]] (inkl.)  
| colspan="2" | [[kámi]][[páne]] (inkl.)  
Linio 72: Linio 73:
|-
|-
| [[paj]]
| [[paj]]
-
| [[paj]][[ki]]
+
| [[paj]][[ki_(nombro)|ki]]
| [[paj]][[ri]]
| [[paj]][[ri]]
| colspan="2" | [[paj]][[páne]] (inkl.)
| colspan="2" | [[paj]][[páne]] (inkl.)
Linio 81: Linio 82:
| colspan="2" | [[paj]][[tíke]] (ekskl.)  
| colspan="2" | [[paj]][[tíke]] (ekskl.)  
|-
|-
-
| rowspan="2" | 4a #7
+
| rowspan="2" | 4a  
| [[ha]]
| [[ha]]
-
| [[ha]][[ki]]
+
| [[ha]][[ki_(nombro)|ki]]
| [[ha]][[ri]]
| [[ha]][[ri]]
| colspan="2" | [[ha]][[páne]] (inkl.)  
| colspan="2" | [[ha]][[páne]] (inkl.)  
Linio 92: Linio 93:
| colspan="2" | [[ha]][[tíke]] (ekskl.)  
| colspan="2" | [[ha]][[tíke]] (ekskl.)  
|}
|}
-
<ul class="aldono">
+
{{Rimarko|
-
<li>#1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!</li>
+
teksto=RIM: La distingo inter inkludaj kaj ekskludaj formoj ekzistas en kelkaj lingvoj, nome indonezia, tagaloga; keĉua, ajmara; guarania; tokpisina; tamila kaj certe multaj aliaj.}}
-
<li>#2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tuj (t el tir "tri"), kvaralo duj (d el dor "kvar"), kvinalo puj (p el piŋ "kvin")</li>
+
-
<li>#3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all' </li>
+
-
<li>#4: -tik- el Lit.: tìk "nur" </li>
+
-
<li>#5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo. </li>
+
-
<li>#6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.</li> 
+
-
<li>#7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.</li>
+
-
</ul>
+
-
RIM: La distingo inter inkludaj kaj ekskludaj formoj ekzistas en kelkaj lingvoj, nome indonezia, tagaloga; keĉua, ajmara; guarania; tokpisina; tamila kaj certe multaj aliaj.
+
Koloroj kodas ĝentileco-ŝtupojn. (verda = plej alta, flava = meza, roza = plej malalta, flava-roza = meza kaj malalta) La dualo kaj la kvara persono ne distingas laŭ ĝentileco. La plej alta ĝentileco apartenas al la unua rango, la meza al la dua rango kaj la plej malalta al la tria rango. Ĉe la pluralo la dua-rangaj formoj validas por la meza kaj malplej alta ĝentileco.
Koloroj kodas ĝentileco-ŝtupojn. (verda = plej alta, flava = meza, roza = plej malalta, flava-roza = meza kaj malalta) La dualo kaj la kvara persono ne distingas laŭ ĝentileco. La plej alta ĝentileco apartenas al la unua rango, la meza al la dua rango kaj la plej malalta al la tria rango. Ĉe la pluralo la dua-rangaj formoj validas por la meza kaj malplej alta ĝentileco.
Linio 112: Linio 105:
== Pliaj pronomoj ==
== Pliaj pronomoj ==
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
| "si"
| "si"
| [[saw]]
| [[saw]]
Linio 127: Linio 120:
== Posedaj pronomoj / hémpari svenàmi-sónori ==
== Posedaj pronomoj / hémpari svenàmi-sónori ==
-
=== Per posesiva kazo ===
+
=== Per kazoj ===
-
1) Ili estas formataj el la personaj pronomoj per la posesiva kazo-finaĵo -de (<Ĉi.: -di, -de).
+
1) Ili estas formataj el la personaj pronomoj per la posesiva kazo-finaĵo -'''de''' (&lt;Ĉi.: -di, -de), se temas pri alienebla posedo, kiun oni vere posedas. Se oni nur havas ĝin, estas uzata la finaĵo de la genitivo -'''ni'''. Por inalienebla posesivo ankaŭ estas uzata la genitivo je -'''ni'''. [[La distingo inter alieneblaj kaj inalieneblaj posesivoj|Jen pliaj detaletoj pri ĉi tiu distingo.]]
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| persono
+
! persono
-
| singularo
+
! singularo
-
| dualo #1
+
! dualo #1
-
| pluralo
+
! pluralo
-
| colspan="2" | pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
+
! colspan="2" | pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
|-  
|-  
-
| koptimo
+
! koptimo
-
| ójn-tôlo
+
! ójn-tôlo
-
| ek-tôlo
+
! ek-tôlo
-
| maŋ-tôlo
+
! maŋ-tôlo
-
| colspan="2" | maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope  
+
! colspan="2" | maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope  
|-
|-
| rowspan="4" | 1a
| rowspan="4" | 1a
Linio 220: Linio 213:
| colspan="2" | hatíkede (ekskl.)  
| colspan="2" | hatíkede (ekskl.)  
|}
|}
-
<ul class="aldono">
+
{{Komento-7|
-
<li>#1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!</li>  
+
teksto1=#1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!|  
-
<li>#2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tujde (t el tir "tri"), kvaralo dujde (d el dor "kvar"), kvinalo pujde (p el piŋ "kvin")</li>
+
teksto2=#2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tujde (t el tir "tri"), kvaralo dujde (d el dor "kvar"), kvinalo pujde (p el piŋ "kvin")|
-
<li>#3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all' </li>
+
teksto3=#3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'|
-
<li>#4: -tik- el Lit.: tìk "nur" </li>
+
teksto4=#4: -tik- el Lit.: tìk "nur"|
-
<li>#5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo. </li>
+
teksto5=#5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.|
-
<li>#6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.</li>
+
teksto6=#6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.|
-
<li>#7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.</li>
+
teksto7=#7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.}}
-
</ul>
+
Do ĉi tiu modelo nur eblas en la nominativo, sen antaŭa prepozicio aŭ sekva postpozicio.
Do ĉi tiu modelo nur eblas en la nominativo, sen antaŭa prepozicio aŭ sekva postpozicio.
Krome ĉi tiuj formoj ankaŭ estas uzataj plurale sen ricevi pluralan finaĵon, kiel Rus.: его "lia, ĝia", её "ŝia" kaj их "ilia"; Pl.: jego "lia, ĝia", jej "ŝia" kaj ich "ilia".
Krome ĉi tiuj formoj ankaŭ estas uzataj plurale sen ricevi pluralan finaĵon, kiel Rus.: его "lia, ĝia", её "ŝia" kaj их "ilia"; Pl.: jego "lia, ĝia", jej "ŝia" kaj ich "ilia".
-
RIM: La modelo por tio estas la balto-finnaj lingvoj, kiel la finna (mimä "mi" > minun "mia") kaj estona (mina/ma "mi" > minu/mu "mia"). Sed la Kitaka estas iom pli regula, ĉar ĝi funkcias aglutine.
+
{{Rimarko|
-
 
+
teksto=RIM: La modelo por tio estas la balto-finnaj lingvoj, kiel la finna (mimä "mi" > minun "mia") kaj estona (mina/ma "mi" > minu/mu "mia"). Sed la Kitaka estas iom pli regula, ĉar ĝi funkcias aglutine.}}
-
RIM: Atentu, ke ĉi tiaj formoj devas esti distingataj disde formoj en genitiva kazo je -ni. La genitivo esprimas rilaton, neniam posedon! Ekz. múni házu "mia domo" (Se mi loĝas en ĝi, sed ne posedas ĝin.) / múde házu "mia domo" (Se mi posedas ĝin.) Jen pliaj detaletoj pri ĉi tiu distingo.
+
<br />
 +
{{Rimarko|
 +
teksto=RIM: Atentu, ke ĉi tiaj formoj devas esti distingataj disde formoj en genitiva kazo je -ni. La genitivo esprimas rilaton, neniam posedon! Ekz. múni házu "mia domo" (Se mi loĝas en ĝi, sed ne posedas ĝin.) / múde házu "mia domo" (Se mi posedas ĝin.) [[La distingo inter alieneblaj kaj inalieneblaj posesivoj|Jen pliaj detaletoj pri ĉi tiu distingo.]]}}
=== Per adjektiva finaĵo ===
=== Per adjektiva finaĵo ===
-
2) En specifaj konstruoj estu uzata la adjektiva finaĵo.
+
2) En specifaj konstruoj estu uzata la [[adjektivo|adjektiva]] finaĵo. [[La distingo inter alieneblaj kaj inalieneblaj posesivoj|Pri pliaj detaletoj vidu jene.]]
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| persono
+
! persono
-
| singularo
+
! singularo
-
| dualo #1
+
! dualo #1
-
| pluralo
+
! pluralo
-
| colspan="2" | pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
+
! colspan="2" | pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
|-  
|-  
-
| koptimo
+
! koptimo
-
| ójn-tôlo
+
! ójn-tôlo
-
| ek-tôlo
+
! ek-tôlo
-
| maŋ-tôlo
+
! maŋ-tôlo
-
| colspan="2" | maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope  
+
! colspan="2" | maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope  
|-
|-
| rowspan="4" | 1a
| rowspan="4" | 1a
Linio 330: Linio 324:
| colspan="2" | hatíka (ekskl.)  
| colspan="2" | hatíka (ekskl.)  
|}
|}
-
<ul class="aldono">
+
{{Komento
-
<li>#1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!</li>
+
|teksto1=#1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la [[Dzitaka]] kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!
-
<li>#2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tuja (t el tir "tri"), kvaralo duja (d el dor "kvar"), kvinalo puja (p el piŋ "kvin")</li>
+
|teksto2=#2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tuja (t el tir "tri"), kvaralo duja (d el dor "kvar"), kvinalo puja (p el piŋ "kvin")
-
<li>#3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all' </li>
+
|teksto3=#3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'
-
<li>#4: -tik- el Lit.: tìk "nur" </li>
+
|teksto4=#4: -tik- el Lit.: tìk "nur"
-
<li>#5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo. </li>
+
|teksto5=#5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.
-
<li>#6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.</li>
+
|teksto6=#6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.
-
<li>#7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.</li>
+
|teksto7=#7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.
-
</ul>
+
}}
Ĉi tiuj formoj povas alpreni kazajn kaj numeralaj finaĵojn, kiel Rus.: мой, моя, моё "mia", твой, твоя, твоё "cia, via", наш, наша, наше "nia", ваш, ваша, ваше "via"; Pl. mój, moja, moje "mia", twój, twoja, twoje "cia, via", nasz, nasza, nasze "nia", wasz, wasza, wasze "via"  
Ĉi tiuj formoj povas alpreni kazajn kaj numeralaj finaĵojn, kiel Rus.: мой, моя, моё "mia", твой, твоя, твоё "cia, via", наш, наша, наше "nia", ваш, ваша, ваше "via"; Pl. mój, moja, moje "mia", twój, twoja, twoje "cia, via", nasz, nasza, nasze "nia", wasz, wasza, wasze "via"  
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| &nbsp;
+
! &nbsp;
-
| ekzemploj
+
! ekzemploj
-
| tradukoj
+
! tradukoj
-
| tipoj
+
! tipoj
-
| rimarkoj  
+
! rimarkoj  
|-
|-
| 1.
| 1.
Linio 358: Linio 352:
| en sia ventro
| en sia ventro
| nenominativa kazo
| nenominativa kazo
-
| sama kazo kiel la rilata substantivo  
+
| sama [[kazo]] kiel la rilata substantivo  
|-  
|-  
| 3.
| 3.
Linio 364: Linio 358:
| en nia domo
| en nia domo
| sekva postpozicio  
| sekva postpozicio  
-
| antaŭa postpozitivo  
+
| antaŭa [[postpozitivo]]
|}
|}
=== Per pronomaj finaĵoj ===
=== Per pronomaj finaĵoj ===
-
3) Tria ebleco por esprimi posedon estas menciita en la ĉapitro pri posesivaj pronomoj, kiuj ja fakte estas finaĵoj almetataj al la koncerna substantivo. Sed ĉi tiu ebleco nur estas deviga en la nord-insula [["toke-me"-dialekto]].
+
3) Tria ebleco por esprimi posedon estas menciita en la ĉapitro pri posesivaj pronomoj, kiuj ja fakte estas finaĵoj almetataj al la koncerna substantivo. Sed ĉi tiu ebleco nur estas deviga en la nord-insula [["toka-me"-dialekto]].
 +
 
== Tabelaj pronomoj / tábelari svenàmi-sónori ==
== Tabelaj pronomoj / tábelari svenàmi-sónori ==
Atentu, ke la sekva skemo ali-ordiĝis en la "Sum"-dialekto!
Atentu, ke la sekva skemo ali-ordiĝis en la "Sum"-dialekto!
=== Bazaj formoj / uráhari ŋúpiri ===
=== Bazaj formoj / uráhari ŋúpiri ===
La [[Malnova Kitaka]] ankoraŭ distingis tri genrojn (je -i [ina], -u [vira]; -o [neŭtra]) ĉe la tabelvortoj, sed tiu trajto ŝanĝiĝis en la [[Mezepoka Kitaka]] al la nuna skemo.
La [[Malnova Kitaka]] ankoraŭ distingis tri genrojn (je -i [ina], -u [vira]; -o [neŭtra]) ĉe la tabelvortoj, sed tiu trajto ŝanĝiĝis en la [[Mezepoka Kitaka]] al la nuna skemo.
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable-L}}
| [[kve]]
| [[kve]]
| rowspan="3" | "kiu?"
| rowspan="3" | "kiu?"
Linio 398: Linio 393:
|}
|}
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable-R}}
| [[kvo]]
| [[kvo]]
| rowspan="3" | "kio?"
| rowspan="3" | "kio?"
Linio 422: Linio 417:
| "nenio"
| "nenio"
|}
|}
 +
<br clear="both" />
=== Devenaj formoj / otgámari ŋúpiri ===
=== Devenaj formoj / otgámari ŋúpiri ===
==== Vortspeca finaĵo / sònorúśa ántaso ====
==== Vortspeca finaĵo / sònorúśa ántaso ====
===== -a de: adjektivoj =====
===== -a de: adjektivoj =====
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kva]]
| [[kva]]
| rowspan="3" | "kia?"
| rowspan="3" | "kia?"
Linio 450: Linio 446:
| "nenia"
| "nenia"
|}
|}
 +
===== -aw de: adverboj =====
===== -aw de: adverboj =====
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kvaw]]
| [[kvaw]]
| rowspan="3" | "kiel?"
| rowspan="3" | "kiel?"
Linio 475: Linio 472:
| "neniel"
| "neniel"
|}
|}
 +
==== Tabelvorta finaĵo / tabelsóna ánta ====
==== Tabelvorta finaĵo / tabelsóna ánta ====
===== Loka =====
===== Loka =====
Ili distingas triope inter loko, almovo kaj demovo per la koncernaj kazo-finaĵoj je -saj, -ku kaj -ket. La finaĵo -saj povas foresti.
Ili distingas triope inter loko, almovo kaj demovo per la koncernaj kazo-finaĵoj je -saj, -ku kaj -ket. La finaĵo -saj povas foresti.
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kvílan]]
| [[kvílan]]
| rowspan="3" | "kie?"
| rowspan="3" | "kie?"
Linio 503: Linio 501:
| "neniel"
| "neniel"
|}
|}
-
(-lan (Dial.: -lla) <Tlng.: lan 'Platz, Ort'; k-u ankaŭ Uzb.: -jär- en bujärda, bujärgya; Pŝt.: dzāy en kom dzāy ta "kien", lǝ kom dzāy na "de kie")
+
(-lan (Dial.: -lla) <Tlng.: lan 'Platz, Ort'; k-u ankaŭ Uzb.: -jär- en bujärda, bujärgya; Pŝt.: dzāy en kom dzāy ta "kien", l&#601; kom dzāy na "de kie")
 +
 
===== Tempa =====
===== Tempa =====
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kvúber]]
| [[kvúber]]
| rowspan="3" | "kiam?"
| rowspan="3" | "kiam?"
Linio 529: Linio 528:
| "neniam"
| "neniam"
|}
|}
-
(-ber <Som.: ber "tempo"; k-u ankaŭ Pŝt.: wacht en lǝ kom wacht na "ekde kiam", kom wacht ta "ĝis kiam")
+
(-ber <Som.: ber "tempo"; k-u ankaŭ Pŝt.: wacht en l&#601; kom wacht na "ekde kiam", kom wacht ta "ĝis kiam")
 +
 
===== Kaŭza =====
===== Kaŭza =====
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kvíkos]]
| [[kvíkos]]
| rowspan="3" | "kial?"
| rowspan="3" | "kial?"
Linio 555: Linio 555:
| "neniel"
| "neniel"
|}
|}
-
(-kos <Angl.: cause "kaŭzo; kialo"; Komparu ankaŭ Klk.: -caus (en: quacaus "kial", alquacaus `"ial", lecaus "tial", tolcaus "ĉial", nongcaus "nenial")
+
(-kos <Angl.: cause "kaŭzo; kialo"; Komparu ankaŭ Klk.: -caus (en: quacaus "kial", alquacaus "ial", lecaus "tial", tolcaus "ĉial", nongcaus "nenial")
 +
 
===== Kvanta =====
===== Kvanta =====
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kvítom]]
| [[kvítom]]
| rowspan="3" | "kiom?"
| rowspan="3" | "kiom?"
Linio 582: Linio 583:
|}
|}
(-tom <Mong.: том [tom] "granda", k-u Vj.: to "granda", Km.: thom "granda")
(-tom <Mong.: том [tom] "granda", k-u Vj.: to "granda", Km.: thom "granda")
 +
==== Kaza finaĵo / pádza ántaso ====
==== Kaza finaĵo / pádza ántaso ====
===== Posesivo =====
===== Posesivo =====
-
{| border="1"
+
{| {{prettytable}}
| [[kvóde]]
| [[kvóde]]
| rowspan="3" | "kies?"
| rowspan="3" | "kies?"
Linio 609: Linio 611:
|}
|}
(-de <Ĉi.: -de, (-di) "-a")
(-de <Ĉi.: -de, (-di) "-a")
 +
=== Aldonaĵoj por la tabelaĵoj / gudájasori sve tla tabelari svenàmi-sónori ===
=== Aldonaĵoj por la tabelaĵoj / gudájasori sve tla tabelari svenàmi-sónori ===
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| vorto
+
! vorto
-
| traduko
+
! traduko
-
| modelo
+
! modelo
-
| ekzemplo
+
! ekzemplo
-
| ekz.-traduko  
+
! ekz.-traduko  
|-
|-
| [[dow]]-
| [[dow]]-
Linio 665: Linio 668:
| ĉi tiu … tie alte  
| ĉi tiu … tie alte  
|}
|}
-
RIM: En la dialektoj povas ekzisti pliaj formoj tiaj.
+
{{Rimarko|
 +
teksto=RIM: En la dialektoj povas ekzisti pliaj formoj tiaj.}}
== Kvar "malordaj" skemoj / kek anrendéśari skémori ==
== Kvar "malordaj" skemoj / kek anrendéśari skémori ==
-
{| border="1"
+
{| class="prettytable"
-
| [[sum-]]  
+
! [[sum-]]  
-
| "<io, iu>"
+
! "<io, iu>"
|-
|-
| [[sum-]][[met]]
| [[sum-]][[met]]
Linio 696: Linio 700:
| ĉiu
| ĉiu
|-
|-
-
| [[ki]]
+
| [[ki (Pronomo)|ki]]
| kiu
| kiu
|-
|-
-
| [[ki|ko]]
+
| [[ki (Pronomo)|ko]]
| kio
| kio
|}
|}
-
RIM Ĉi tiuj skemoj ne estas kompletaj, tiel ke oni devas uzi en kazo de mankanta formo la tabelon. Sed la ĉi-supra skemo kompletiĝis sed ankaŭ parte aliordiĝis en la [["Sum"-dialekto]].
+
{{Rimarko|
 +
teksto=RIM Ĉi tiuj skemoj ne estas kompletaj, tiel ke oni devas uzi en kazo de mankanta formo la tabelon. Sed la ĉi-supra skemo kompletiĝis sed ankaŭ parte aliordiĝis en la [["Sum"-dialekto]].}}
 +
 
 +
[[Kategorio:Vortospeco]]

Nuna versio ekde 17:54, 14. Nov 2011

Enhavo

Personaj pronomoj / kóptimari svenàmi-sónori

RIM: La deklinacio de la ĉi-supre menciitaj pronomoj okazas kiel ĉe la substantivoj, kaj per tio similas al la altaja kaj balto-finna modeloj, krom ke ĝi estas iom pli regula ol tie, ĉar mankas la konsonanto- kaj vokal-harmonioj. Ĝi tute ne paralelas kun la modeloj en hungara, samojedaj aŭ aliaj lingvoj, kiuj fakte uzas anstataŭ kazaj finaĵoj iujn posesivajn formojn de kazosufiksoj aspektantaj kiel deklinaciitaj postpozicioj.
persono singularo dualo pluralo pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
koptimo ójn-tôlo ek-tôlo maŋ-tôlo maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope
1a áki, áko, áku kuj (inkl.) vo (inkluda) vopáne (inkl.) najpáne
mi, mo, mu - naj votíke (ekskl.) najtíke
ŋa ŋaki (ekskl.) ŋari (ekskluda) ŋapáne (inkl.) tojpáne
- - toj ŋatíke (ekskl.) tojtíke
2a si, so, su - ju jupáne (inkl.)
ti, to, tu - - jutíke (ekskl.)
kámi kámiki kámiri kámipáne (inkl.)
- - - kámitíke (ekskl.)
3a ísi, íso, ísu - lo lopáne (inkl.)
émi, émo, ému - - lotíke (ekskl.)
paj pajki pajri pajpáne (inkl.)
- - - pajtíke (ekskl.)
4a ha haki hari hapáne (inkl.)
- - - hatíke (ekskl.)
RIM: La distingo inter inkludaj kaj ekskludaj formoj ekzistas en kelkaj lingvoj, nome indonezia, tagaloga; keĉua, ajmara; guarania; tokpisina; tamila kaj certe multaj aliaj.

Koloroj kodas ĝentileco-ŝtupojn. (verda = plej alta, flava = meza, roza = plej malalta, flava-roza = meza kaj malalta) La dualo kaj la kvara persono ne distingas laŭ ĝentileco. La plej alta ĝentileco apartenas al la unua rango, la meza al la dua rango kaj la plej malalta al la tria rango. Ĉe la pluralo la dua-rangaj formoj validas por la meza kaj malplej alta ĝentileco.

Jen iom pri la kvara persono / Wáŋ lit tems tla kékenśe koptimo

Maksu va Moricu tećóra kérkon. Ému temáka tla légirin va ha temáka tla pétarurin.

"Maks' kaj Moric' ŝtelas kokon. Li manĝas la gambojn kaj tiu manĝas la flugilojn."

Ému kaj li rilatas al la unua subjekto Maks(u) kaj ha kaj tiu rilatas al la dua subjekto Moric(u).

Pliaj pronomoj

"si" saw refleksivo
"unu la alian" njaw reciproko
"oni" ŋuj, (reg.) ŋủj  

Posedaj pronomoj / hémpari svenàmi-sónori

Per kazoj

1) Ili estas formataj el la personaj pronomoj per la posesiva kazo-finaĵo -de (<Ĉi.: -di, -de), se temas pri alienebla posedo, kiun oni vere posedas. Se oni nur havas ĝin, estas uzata la finaĵo de la genitivo -ni. Por inalienebla posesivo ankaŭ estas uzata la genitivo je -ni. Jen pliaj detaletoj pri ĉi tiu distingo.

persono singularo dualo #1 pluralo pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
koptimo ójn-tôlo ek-tôlo maŋ-tôlo maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope
1a ákide, ákode, ákude kujde (inkl.) #2 vode (inkluda) vopánede (inkl.) #3 najpanede #3
mide, mode, mude - najde votíkede (ekskl.) #4 najtikede #4
ŋade ŋakide (ekskl.) #5 ŋaride (ekskluda) ŋapánede (inkl.) tojpánede
- - tojde ŋatíkede (ekskl.) tojtíkede
2a side, sode, sude - jude #6 jupánede (inkl.)
tide, tode, tude - - jutíkede (ekskl.)
kamide kamikide kamiride kámipánede (inkl.)
- - - kámitíkede (ekskl.)
3a iside, isode, isude - lode lopánede (inkl.)
emide, emode, emude - - lotíkede (ekskl.)
pajde pajkide pajride pajpánede (inkl.)
- - - pajtíkede (ekskl.)
4a #7 hade hakide haride hapánede (inkl.)
- - - hatíkede (ekskl.)
  • #1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!
  • #2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tujde (t el tir "tri"), kvaralo dujde (d el dor "kvar"), kvinalo pujde (p el piŋ "kvin")
  • #3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'
  • #4: -tik- el Lit.: tìk "nur"
  • #5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.
  • #6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.
  • #7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.

Do ĉi tiu modelo nur eblas en la nominativo, sen antaŭa prepozicio aŭ sekva postpozicio.

Krome ĉi tiuj formoj ankaŭ estas uzataj plurale sen ricevi pluralan finaĵon, kiel Rus.: его "lia, ĝia", её "ŝia" kaj их "ilia"; Pl.: jego "lia, ĝia", jej "ŝia" kaj ich "ilia".

RIM: La modelo por tio estas la balto-finnaj lingvoj, kiel la finna (mimä "mi" > minun "mia") kaj estona (mina/ma "mi" > minu/mu "mia"). Sed la Kitaka estas iom pli regula, ĉar ĝi funkcias aglutine.


RIM: Atentu, ke ĉi tiaj formoj devas esti distingataj disde formoj en genitiva kazo je -ni. La genitivo esprimas rilaton, neniam posedon! Ekz. múni házu "mia domo" (Se mi loĝas en ĝi, sed ne posedas ĝin.) / múde házu "mia domo" (Se mi posedas ĝin.) Jen pliaj detaletoj pri ĉi tiu distingo.

Per adjektiva finaĵo

2) En specifaj konstruoj estu uzata la adjektiva finaĵo. Pri pliaj detaletoj vidu jene.

persono singularo dualo #1 pluralo pluralo kun eks/inkludo-distingo per vortero
koptimo ójn-tôlo ek-tôlo maŋ-tôlo maŋ-tôlo su únśu ántarsaj eks/inkludo sónelmope
1a ákia, ákoa, ákua kuja (inkl.) #2 voa (inkluda) vopána (inkl.) #3 najpana #3
mia, moa, mua - naja votíka (ekskl.) #4 najtika #4
ŋaa ŋakia (ekskl.) #5 ŋaria (ekskluda) ŋapána (inkl.) tojpána
- - toja ŋatíka (ekskl.) tojtíka
2a sia, soa, sua - jua #6 jupána (inkl.)
tia, toa, tua - - jutíka (ekskl.)
kamia kamikia kamiria kámipána (inkl.)
- - - kámitíka (ekskl.)
3a isia, isoa, isua - loa lopána (inkl.)
emia, emoa, emua - - lotíka (ekskl.)
paja pajkia pajria pajpána (inkl.)
- - - pajtíka (ekskl.)
4a #7 haa hakia haria hapána (inkl.)
- - - hatíka (ekskl.)
  • #1: Ĝi nur mankas en la Dzitak-najbaraj dialektoj, la Dzitaka kaj la Dźiga. La pluralo ne estas koncernata!
  • #2: Dialekte ankaŭ ekzistas trialo tuja (t el tir "tri"), kvaralo duja (d el dor "kvar"), kvinalo puja (p el piŋ "kvin")
  • #3: -pan- el Gr.: παν [pan] "ĉio" kaj Son.: pan 'all'
  • #4: -tik- el Lit.: tìk "nur"
  • #5: Analoge funkcias en dialektoj trialo je -ti/-tir, kvaralo je -taw kaj kvinalo je -ŋo.
  • #6: Ne funkcias singulare kiel ĝentila formo, kiel ekz. la albana ju aŭ sennombre kiel la angla you [ju]. Ne miksu ĝin kun la similsona yó [jo] (lingala), kiu singularas.
  • #7: La modelo por la 4a persono ekzistas en ekzotaj lingvoj kiel kria (Cree), navajoa.

Ĉi tiuj formoj povas alpreni kazajn kaj numeralaj finaĵojn, kiel Rus.: мой, моя, моё "mia", твой, твоя, твоё "cia, via", наш, наша, наше "nia", ваш, ваша, ваше "via"; Pl. mój, moja, moje "mia", twój, twoja, twoje "cia, via", nasz, nasza, nasze "nia", wasz, wasza, wasze "via"

  ekzemploj tradukoj tipoj rimarkoj
1. béjsaj múa nóni ĉe mia avino antaŭa prepozicio ĉiam staras la nominativo!

La modelo por tio estas Esperanto.
2. émiapi bélipi en sia ventro nenominativa kazo sama kazo kiel la rilata substantivo
3. vóal házul énvosaj en nia domo sekva postpozicio antaŭa postpozitivo

Per pronomaj finaĵoj

3) Tria ebleco por esprimi posedon estas menciita en la ĉapitro pri posesivaj pronomoj, kiuj ja fakte estas finaĵoj almetataj al la koncerna substantivo. Sed ĉi tiu ebleco nur estas deviga en la nord-insula "toka-me"-dialekto.

Tabelaj pronomoj / tábelari svenàmi-sónori

Atentu, ke la sekva skemo ali-ordiĝis en la "Sum"-dialekto!

Bazaj formoj / uráhari ŋúpiri

La Malnova Kitaka ankoraŭ distingis tri genrojn (je -i [ina], -u [vira]; -o [neŭtra]) ĉe la tabelvortoj, sed tiu trajto ŝanĝiĝis en la Mezepoka Kitaka al la nuna skemo.

kve "kiu?" enáje "tiu"
míke kúle "ĉiu"
náne íske "iu"
téme "tiu ĉi" jóŋke "kiu" (ril.)
núje "tiu" níse "neniu"
kvo "kio?" enájo "tio"
míko kúlo "ĉio"
náno ísko "io"
témo "tio ĉi" jóŋko "kio" (ril.)
nújo "tio" níso "nenio"


Devenaj formoj / otgámari ŋúpiri

Vortspeca finaĵo / sònorúśa ántaso

-a de: adjektivoj
kva "kia?" enája "tia"
míka kúla "ĉia"
nána íska "ia"
téma "tia ĉi" jóŋka "kia" (ril.)
núja "tia" nísa "nenia"

-aw de: adverboj
kvaw "kiel?" enájaw "tiel"
míkaw kúlaw "ĉiel"
nánaw ískaw "iel"
témaw "tiel ĉi" jóŋkaw "kiel" (ril.)
nújaw "tiel" nísaw "neniel"

Tabelvorta finaĵo / tabelsóna ánta

Loka

Ili distingas triope inter loko, almovo kaj demovo per la koncernaj kazo-finaĵoj je -saj, -ku kaj -ket. La finaĵo -saj povas foresti.

kvílan "kie?" enájilan "tie"
míkilan kúlilan "ĉie"
nánilan ískilan "ie"
témilan "tie ĉi" jóŋkilan "kie" (ril.)
nújilan "tie" nísilan "neniel"

(-lan (Dial.: -lla) <Tlng.: lan 'Platz, Ort'; k-u ankaŭ Uzb.: -jär- en bujärda, bujärgya; Pŝt.: dzāy en kom dzāy ta "kien", lə kom dzāy na "de kie")

Tempa
kvúber "kiam?" enajúber "tiam"
mikúber kulúber "ĉiam"
nanúber iskúber "iam"
temúber "tiam ĉi" joŋkúber "kiam" (ril.)
nujúber "tiam" nisúber "neniam"

(-ber <Som.: ber "tempo"; k-u ankaŭ Pŝt.: wacht en lə kom wacht na "ekde kiam", kom wacht ta "ĝis kiam")

Kaŭza
kvíkos "kial?" enájikos "tial"
míkikos kúlikos "ĉial"
nánikos ískikos "ial"
témikos "tial ĉi" jóŋkikos "kial" (ril.)
nújikos "tial" nísikos "neniel"

(-kos <Angl.: cause "kaŭzo; kialo"; Komparu ankaŭ Klk.: -caus (en: quacaus "kial", alquacaus "ial", lecaus "tial", tolcaus "ĉial", nongcaus "nenial")

Kvanta
kvítom "kiom?" enájitom "tiom"
míkitom kúlitom "ĉiom"
nánitom ískitom "iom"
témitom "tiom ĉi" jóŋkitom "kiom" (ril.)
nújitom "tiom" nísitom "neniom"

(-tom <Mong.: том [tom] "granda", k-u Vj.: to "granda", Km.: thom "granda")

Kaza finaĵo / pádza ántaso

Posesivo
kvóde "kies?" enájode "ties"
míkode kúlode "ĉies"
nánode ískode "ies"
témode "ties ĉi" jóŋkode "kies" (ril.)
nújode "ties" nísode "nenies"

(-de <Ĉi.: -de, (-di) "-a")

Aldonaĵoj por la tabelaĵoj / gudájasori sve tla tabelari svenàmi-sónori

vorto traduko modelo ekzemplo ekz.-traduko
dow- ambaŭ Dgsp.: amb- 'both' dow-kvikos pro ambaŭ kialoj
faw- malmulte Dgsp.: pauk- 'few' faw-kvitom kiom malmulte
but- multe -""- but-kvitom kiom multe
kit- alia Dun.: hoka- 'other' kit-núje ¦ kit-kvo tiu alia ¦ kio alia
sem- sama Dun.: onaji- 'same' sem-témaw sam-maniere, sam-tiele
up- supre, sure   uptéme ĉi tiu … tie supre/sure
en- ene   entéme ĉi tiu … tie ene
hohh- alte   hohhtéme ĉi tiu … tie alte
RIM: En la dialektoj povas ekzisti pliaj formoj tiaj.

Kvar "malordaj" skemoj / kek anrendéśari skémori

sum- "<io, iu>"
sum-met "iam"
sum-pjas "ie"
sum-ru "iu"
sum-tem "iam"
kóje, -o (Var.: koj.) "tiu, tio"
koj-pi "tie"
kojt "tien"
moj ĉiu
ki kiu
ko kio
RIM Ĉi tiuj skemoj ne estas kompletaj, tiel ke oni devas uzi en kazo de mankanta formo la tabelon. Sed la ĉi-supra skemo kompletiĝis sed ankaŭ parte aliordiĝis en la "Sum"-dialekto.
Elŝutita el "http://kitakujo.de/w/index.php?title=Pronomo"
Personaj iloj