Konverboj

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
E (→Temporilataj: reordigo)
E (→Temporilataj: korekto)
 
(23 mezaj versioj ne montrata.)
Linio 1: Linio 1:
Konverboj estas specialaj adverbaj [[verbo]]formoj, kiuj ne estas finitaj nek nominalaj. (Detaloj pri tio troviĝas en la [[:wikipedia:eo:Konverbo|vikipedia artikolo]].). Ili ekzistas en diversaj lingvofamiloj, inter alie mongolaj, tjurkaj kaj tunguzaj. La [[Kitaka lingvo|Kitaka]] parte transprenis finaĵojn, parte nur la modelojn.
Konverboj estas specialaj adverbaj [[verbo]]formoj, kiuj ne estas finitaj nek nominalaj. (Detaloj pri tio troviĝas en la [[:wikipedia:eo:Konverbo|vikipedia artikolo]].). Ili ekzistas en diversaj lingvofamiloj, inter alie mongolaj, tjurkaj kaj tunguzaj. La [[Kitaka lingvo|Kitaka]] parte transprenis finaĵojn, parte nur la modelojn.
{{Rimarko|
{{Rimarko|
-
teksto=RIM: Ili nur ekzistas en la "toka-me-dialekto", la najbaraj dialektoj de la alta Kitaka, la [[Tivada]], la Orienta [[Joźika]] kaj la nordaj dialektoj de la [[Tivuka]]. Ili mankas en la [[Dźiga]], [[Dzitaka]], Dzitak-najbaraj dialektoj, orienta parto de la alta Kitaka, mezo kaj sudo de la Tivuka, Meza kaj Okcidenta Joźika kaj en la [[Dęgutia]]. Krome la neregulaj verboj, kiel ekzemple '''dao''', '''jem''', nur povas havi kelkajn konverbajn formojn.}}
+
teksto=RIM: Ili nur ekzistas en la "toka-me-dialekto", la najbaraj dialektoj de la alta Kitaka, suda subgrupo de meza Kitaka, la [[Tivada]], la Orienta [[Joźika]] kaj la nordaj dialektoj de la [[Tivuka]]. Ili mankas en la [[Dźiga]], [[Dzitaka]], Dzitak-najbaraj dialektoj, orienta parto de la alta Kitaka, norda subgrupo de la meza Kitaka, mezo kaj sudo de la Tivuka, Meza kaj Okcidenta Joźika kaj en la [[Dęgutia]]. Krome la neregulaj verboj, kiel ekzemple '''dao''', '''jem''', nur povas havi kelkajn konverbajn formojn.}}
== Diversaj finaĵoj ==
== Diversaj finaĵoj ==
=== Temporilataj ===
=== Temporilataj ===
-
La tempoprefikso ('''te'''-; '''la'''-; '''sje'''-, '''mo'''-, '''voj'''-) resp. modaloprefiksoj ('''vu'''-; '''go'''-, -'''j'''; '''ma'''-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
+
La tempoprefikso ('''te'''-; '''la'''-; '''sje'''-, '''mo'''-, '''voj'''-) resp. modoprefiksoj ('''vu'''-; '''go'''-, -'''j'''; '''ma'''-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
{| class="prettytable"
{| class="prettytable"
! colspan="2" | Kitaka  
! colspan="2" | Kitaka  
Linio 13: Linio 13:
! Ekzemplo  
! Ekzemplo  
! Senco  
! Senco  
-
! Modelo  
+
! Modelo
 +
|-
 +
! colspan="7" | Transprenitaj
|-
|-
| rowspan="2" | -'''ź'''
| rowspan="2" | -'''ź'''
Linio 35: Linio 37:
| Var. -iad
| Var. -iad
| Mong.: -иад [iad]
| Mong.: -иад [iad]
 +
|
 +
|
 +
|
 +
|-
 +
| -'''ges'''
 +
|
 +
| kiam
 +
| Baŝ.: -гәс [-gäs] #2
 +
| '''Mu kwétaku gámages <br />cámcon tenúgva. '''
 +
| Kiam mi venas hejmen,<br />mi malvestas mian jakon.
 +
| Turk.: (y)ince
|-
|-
-
| -'''tejl''' #2
+
| rowspan="2" | -'''tejl''' #3
-
|Var.: -etl
+
| rowspan="2" | Var.: -etl
-
| ĝis kiam
+
| rowspan="2" |  ĝis kiam
-
| Mong.: -тэл [-tel]  #3
+
| rowspan="2" |  Mong.: -тэл [-tel]  #4
| '''Lo lamáka, cádlatejl.'''
| '''Lo lamáka, cádlatejl.'''
| Ili manĝis, ĝis ili satis.   
| Ili manĝis, ĝis ili satis.   
|
|
 +
|-
 +
| '''Búso gámatejl, Útu lavára.'''
 +
| Utuo atendis, ĝis kiam<br />la buso venis.
 +
| Turk.: -(y)inceye<br />kadar
|-
|-
| -'''mas'''  
| -'''mas'''  
| Var. -mak
| Var. -mak
| tuj kiam
| tuj kiam
-
| Mong.: -магц [magc] #4
+
| Mong.: -магц [magc] #5
| '''Cádla ésamas, mu<br />tekogéja gérsajkoku.'''
| '''Cádla ésamas, mu<br />tekogéja gérsajkoku.'''
| Tuj kiam mi estas sata,<br />mi ekiras al la laborejo.
| Tuj kiam mi estas sata,<br />mi ekiras al la laborejo.
-
| Turk.: (y)ince,
+
| Turk.: -r -mez,<br />Uzb.: -gach
-
Uzb.: -gach
+
|-
 +
! colspan="8" | Gramatikigo
|-
|-
-
| -'''zun''' #5
+
| -'''zun''' #6
|
|
| tiel longe kiel
| tiel longe kiel
Linio 61: Linio 79:
| Turk.: -dikçe
| Turk.: -dikçe
|-
|-
-
| rowspan="2" | -'''met''' #6
+
| rowspan="2" | -'''met''' #7
| rowspan="2" |  
| rowspan="2" |  
| rowspan="2" |  dum
| rowspan="2" |  dum
| rowspan="2" |  Lit. metas
| rowspan="2" |  Lit. metas
-
| '''Útu kwétaw ésamet <br />téo lapíta. '''
+
| '''Útu kwétaw ésamet <br />téon lapíta. '''
| Dum Utuo estis hejme <br />li trinkis teon.
| Dum Utuo estis hejme <br />li trinkis teon.
| Turk.: -ken
| Turk.: -ken
|-
|-
-
| '''Múde tókamet Paolu <br />káwkun laéta'''
+
| '''Mú tókamet Paolu <br />káwkun laéta'''
| Dum mi parolis Paŭlo <br />manĝis kukon.  
| Dum mi parolis Paŭlo <br />manĝis kukon.  
-
| Fin.: -essani #7
+
| Fin.: -essani #8
|-
|-
-
| -'''kel''' #7
+
| -'''kel''' #9
|
|
| ekde
| ekde
Linio 80: Linio 98:
| Ekde kiam mi laboras,<br />mi havas pli da mono.
| Ekde kiam mi laboras,<br />mi havas pli da mono.
| Turk.: -(y)eli
| Turk.: -(y)eli
-
|}{{Komento-8
+
|}
-
|teksto1=#1: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj:  -аад [-âd], -оод [-ôd], -гаад [-gâd], -гоод [-gôd]  
+
{{Komento
-
|teksto2=#2: Ĝi kompromisas pro la jam ekzistantaj vortoj: '''tójlo''' "juna bruto", '''tóla''' "malproksima", '''têlu''' "skorpiono" kaj '''tálu''' "numero".|
+
|teksto1=#1: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj:  -аад [-âd], -оод [-ôd], -гаад [-gâd], -гоод [-gôd]
-
|teksto3=#3: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj:  -тал [-tal], -тол [-tol], -төл [-töl]
+
|teksto2=#2: En la baŝkira ekzistas pliaj vokalharmoniaj kaj konsonantoharmoniaj variantoj: -ғас [-ğas], -ҟас [-qas], -кәс [-käs].
-
|teksto4=#4: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -могц [-mogc], -мэгц [-megc], -мөгц [-mögc]
+
|teksto3=#3: Ĝi kompromisas pro la jam ekzistantaj vortoj: '''tójlo''' "juna bruto", '''tóla''' "malproksima", '''têlu''' "skorpiono" kaj '''tálu''' "numero".|
-
|teksto5=#5: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "longa".
+
|teksto4=#4: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj:  -тал [-tal], -тол [-tol], -төл [-töl]
-
|teksto6=#6: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "tempo".
+
|teksto5=#5: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -могц [-mogc], -мэгц [-megc], -мөгц [-mögc]
-
|teksto7=#7: La silabo -ni esprimas la personon, nome "mi", kaj povas esti ŝanĝata al -si "ci (vi)" ktp.
+
|teksto6=#6: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "longa". Simila rilato estas inter la suprasorabaj vortoj dołho "longe" kaj dołhož "tiel longe kiel".
-
|teksto8=#8: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "veni".
+
|teksto7=#7: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "tempo". Simila rilato estas inter la suprasorabaj vortoj čas "tempo" kaj za čas "dum".
 +
|teksto8=#8: Fakte ne estas vera konverbo, sed inesivo de la infinitivo kun persona finaĵo. La silabo -ni esprimas la personon, nome "mi", kaj povas esti ŝanĝata al -si "ci (vi)" ktp.
 +
|teksto9=#9: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "veni".
}}
}}
<br />
<br />
Linio 116: Linio 136:
| '''Kvílan teésa túde <br />mísi díhaź Ótu laprása.'''
| '''Kvílan teésa túde <br />mísi díhaź Ótu laprása.'''
| "Kie estas via kato",<br />demandis Oto.
| "Kie estas via kato",<br />demandis Oto.
 +
|-
 +
| -'''gespir''' #4
 +
| antaŭ ol
 +
| -
 +
| Baŝ.: -гәс [-gäs] + -pir-
 +
| '''Mu pojsgámagespir<br />sámlon ladèlimáka. '''
 +
| Antaŭ ol foriri<br />mi tagmanĝis supon.
 +
|
 +
|-
 +
| -'''gespas''' #5
 +
| post kiam
 +
| -
 +
| Baŝ.: -гәс [-gäs] + pas
 +
| '''Íti káwkun pékagespas<br />lapúrija.'''
 +
| Post kiam Itino<br />bakis kukon, ŝi <br />promenis.
 +
|
|}
|}
-
{{Komento-3
+
{{Komento
|teksto1=#1: Ĝi estas ĉefe uzata por citi diraĵon.
|teksto1=#1: Ĝi estas ĉefe uzata por citi diraĵon.
|teksto2=#2: Tio estas la laŭvorta senco. Sed ofte dum tradukado aperas nenio.
|teksto2=#2: Tio estas la laŭvorta senco. Sed ofte dum tradukado aperas nenio.
|teksto3=#3: El Mong.: гэх [geĥ] "diri"; Baŝ.: тиеү [tieü], Uzb.: demoq kaj Turk.: demek (prez.: diyor [dijor])
|teksto3=#3: El Mong.: гэх [geĥ] "diri"; Baŝ.: тиеү [tieü], Uzb.: demoq kaj Turk.: demek (prez.: diyor [dijor])
 +
|teksto4=#4: La parto -pir- estas el la radiko de [[kazo|sekundara kazo]].
 +
|teksto5=#5: La parto -pas estas el la radiko de tempa [[prepozicioj_eo|prepozicio]].
}}
}}
=== Kondiĉaj ===
=== Kondiĉaj ===
-
La tempoprefiksoj ('''te'''-; '''la'''-; '''sje'''-, '''mo'''-, '''voj'''-) resp. modaloprefiksoj ('''vu'''-; '''go'''-, -'''j'''; '''ma'''-)  nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
+
La tempoprefiksoj ('''te'''-; '''la'''-; '''sje'''-, '''mo'''-, '''voj'''-) resp. modoprefiksoj ('''vu'''-; '''go'''-, -'''j'''; '''ma'''-)  nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
{| class="prettytable"
{| class="prettytable"
! Kitaka  
! Kitaka  
Linio 131: Linio 169:
! Ekzemplo  
! Ekzemplo  
! Senco  
! Senco  
-
! Modelo  
+
! Modelo
 +
|-
 +
! colspan="6" | Transprenitaj
|-
|-
| '''-wć''' (Var.: -ewć)  
| '''-wć''' (Var.: -ewć)  
Linio 162: Linio 202:
| Ĉar vi (ci) estas stulta, <br />vi ne havas monon.  
| Ĉar vi (ci) estas stulta, <br />vi ne havas monon.  
| Tlng.: -meH
| Tlng.: -meH
 +
|-
 +
! colspan="6" | Gramatikigo
|-
|-
| -'''lok''' #2
| -'''lok''' #2
Linio 169: Linio 211:
| Anstataŭ dormi mi <br />kantas.
| Anstataŭ dormi mi <br />kantas.
| Turk.: -mektense;<br />Baŝk.: -ҒАнсЕ #3,<br />Uzb.: -guncha
| Turk.: -mektense;<br />Baŝk.: -ҒАнсЕ #3,<br />Uzb.: -guncha
 +
|-
 +
! colspan="6" | Funkcioŝanĝo
|-
|-
| rowspan="2" | -'''guj''' #4
| rowspan="2" | -'''guj''' #4
Linio 184: Linio 228:
|teksto1=#1: Var.: -эвч [-evĉ], -авч [-avĉ], -овч [-ovĉ], -өвч [-övĉ]
|teksto1=#1: Var.: -эвч [-evĉ], -авч [-avĉ], -овч [-ovĉ], -өвч [-övĉ]
|teksto2=#2: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "loko; ejo".
|teksto2=#2: Okazis [[gramatikigo]] el la senco "loko; ejo".
-
|teksto3=#3: Ĝi ekzistas en kvar vokalharmoniaj variantoj, nome: -гәнсе, -ғансы, -кәнсе, -ҟансы
+
|teksto3=#3: Ĝi ekzistas en kvar vokalharmoniaj kaj konsonantoharmoniaj variantoj, nome: -гәнсе, -ғансы, -кәнсе, -ҟансы
|teksto4=#4: Ĝi funkcias alie ol en la origina lingvo, kie ĝi estas negacio de verbo..
|teksto4=#4: Ĝi funkcias alie ol en la origina lingvo, kie ĝi estas negacio de verbo..
|teksto5=#5: Ĝi estas la abesiva formo de la tria infinitivo.
|teksto5=#5: Ĝi estas la abesiva formo de la tria infinitivo.
Linio 224: Linio 268:
=== Kombinoj kun konverboj je -ź ===
=== Kombinoj kun konverboj je -ź ===
 +
La kombinoj esprimas certajn verbajn aspektojn, dum kio la senco de la radiko de la konverbo reteniĝas en la kombino, kaj la ĉefverbe uzata radiko nur liveras la aspekton.
 +
 +
{{rimarko
 +
|teksto=Ĉe tjurkaj verboj ĉefe estas uzata la antaŭtempeca konverbo (je -p), dum ke la Kitaka uzas la samtempecon (je -ź). Sed por la ĉiteaj kombinoj iu ajn tempa diferenco malgravas. Ĉe mongolaj verboj la tempeco samas al la Kitaka.
 +
}}
{| class="prettytable"
{| class="prettytable"
Linio 234: Linio 283:
! Modelo
! Modelo
! Wörtlich
! Wörtlich
 +
|-
 +
! colspan="7" | Tjurkaj modeloj
|-
|-
| na-déta #1
| na-déta #1
Linio 240: Linio 291:
| '''Mu témon díhaź ladéta. '''
| '''Mu témon díhaź ladéta. '''
| Mi eldiris tion tiel.
| Mi eldiris tion tiel.
-
| Kaz.: sal-ïw
+
| Kaz.: -a sal-ïw
| legen
| legen
|-
|-
Linio 248: Linio 299:
| '''Útu pékajkopi gérsaź tećíka.'''
| '''Útu pékajkopi gérsaź tećíka.'''
| Utuo en bakejo laboradas.
| Utuo en bakejo laboradas.
-
| Kaz.: jür-iw
+
| Kaz.: -p jür-iw
| schreiten
| schreiten
|-
|-
| na-lájga
| na-lájga
| kuŝi
| kuŝi
-
| ago ankoraŭ ne ĉesis kaj ĵus enfokusiĝis
+
| ago ankoraŭ ne ĉesis<br />kaj ĵus enfokusiĝis
| '''Kve wákaź telájga?'''
| '''Kve wákaź telájga?'''
| Ho, kiu do ploras tie?
| Ho, kiu do ploras tie?
-
| Kaz.: jat-ïw
+
| Kaz.: -p jat-ïw
| liegen
| liegen
|-
|-
-
| na-dája
+
| na-dája #a
| doni
| doni
-
| ago havas rezulton kaj estis farita por alia
+
| ago havas rezulton kaj <br />estis farita por alia
| '''Mu káwkun káwpaź Ítivad ladája. '''
| '''Mu káwkun káwpaź Ítivad ladája. '''
| Mi aĉetis kukon por Itino.
| Mi aĉetis kukon por Itino.
-
| Kaz.: ber-iw,<br />Uzb.: bär-moq
+
| Kaz.: -p ber-iw,<br />Uzb.: bär-moq
| geben
| geben
|-
|-
Linio 272: Linio 323:
| '''Rjùmo-árg-elo dégaź testéja. '''
| '''Rjùmo-árg-elo dégaź testéja. '''
| La lampo lumas.
| La lampo lumas.
-
| Kaz.: tur-ïw
+
| Kaz.: -p tur-ïw
| stehen
| stehen
|-
|-
Linio 280: Linio 331:
| '''Rjùmo-árg-elo dégaź laóda. '''
| '''Rjùmo-árg-elo dégaź laóda. '''
| rowspan="2" | La lampo difektiĝis.
| rowspan="2" | La lampo difektiĝis.
-
| rowspan="2" | Kaz.: ket-iw
+
| rowspan="2" | Kaz.: -p ket-iw
| rowspan="2" | weggehen
| rowspan="2" | weggehen
|-
|-
Linio 288: Linio 339:
| na-dágma
| na-dágma
| starigi
| starigi
-
| estas esprimata la rezulto de ago
+
| estas esprimata la<br /> rezulto de ago
| '''Íti témon ger dájaź ladágma. '''
| '''Íti témon ger dájaź ladágma. '''
| Itino jam hieraŭ donis tion.
| Itino jam hieraŭ donis tion.
-
| Kaz.: khoy-ïw
+
| Kaz.: -p khoy-ïw
| stellen
| stellen
|-
|-
Linio 299: Linio 350:
|
|
|
|
-
| Kaz.: jiber-iw
+
| Kaz.: -p jiber-iw
| schicken
| schicken
|-
|-
| na-aśóla
| na-aśóla
| rowspan="2" | resti
| rowspan="2" | resti
-
| rowspan="2" | ŝanĝo de stato, kiu poste daŭras
+
| rowspan="2" | ŝanĝo de stato,<br /> kiu poste daŭras
-
| '''Máksu bími bístraź laaśóla. '''
+
| '''Máksu bímin bístraź laaśóla. '''
| rowspan="2" | Makso forgesis ideon.
| rowspan="2" | Makso forgesis ideon.
-
| rowspan="2" | Kaz.: khal-ïw
+
| rowspan="2" | Kaz.: -p khal-ïw
| rowspan="2" | bleiben
| rowspan="2" | bleiben
|-
|-
| na-líkta
| na-líkta
-
| '''Máksu bími bístraź lalíkta. '''
+
| '''Máksu bímin bístraź lalíkta. '''
|-
|-
-
| na-gájba
+
! colspan="7" | Mongolaj modeloj
-
| preni
+
-
|
+
-
| '''Íti kólpon mújdaź lagájba. '''
+
-
| Itino aĉetis ĉapelon.
+
-
| Tat.: alırğa
+
-
| nehmen
+
|-
|-
| na-ésa
| na-ésa
| esti
| esti
-
| progresivo formo
+
| [[progresivo|progresiva formo]]
| '''Mu káwkun étaź teésa. '''
| '''Mu káwkun étaź teésa. '''
| Mi estas manĝanta kukon.
| Mi estas manĝanta kukon.
-
| Mong.: байна
+
| Mong.: - ж байна
| sein
| sein
 +
|-
 +
| na-kwánza
 +
| komenci
 +
| ekago
 +
| '''Útu káwkun étaź lakwánza. '''
 +
| Utuo komencis manĝi kukon.
 +
| Mong.: -ж эхлэх
 +
| beginnen
 +
|-
 +
| na-túkua
 +
| fini
 +
| maleko, finigo
 +
| '''Íti sámlon étaź latúkua. '''
 +
| Itino finis manĝi supon.
 +
| Mong.: -ж дуузах
 +
| aufhören
 +
|-
 +
| na-dája #a
 +
| doni
 +
| ago havas rezulton kaj<br />estis farita por alia
 +
| '''Mu káwkun káwpaź Ítivad ladája. '''
 +
| Mi aĉetis kukon por Itino.
 +
| Mong.: -ж өгнө
 +
| geben
 +
|-
 +
| na-máta
 +
| vidi
 +
| provo
 +
| '''Paolu gámaź sjemáta. '''
 +
| Paŭlo provos veni.
 +
| Mong.: -ж үзнэ
 +
| sehen
|}
|}
-
{{Komento-2
+
{{Komento-3
|teksto1= #1: La senco estas iomete pli ĝenerala ol en la modela lingvo.
|teksto1= #1: La senco estas iomete pli ĝenerala ol en la modela lingvo.
|teksto2= #2: Certaj kombinoj havas iomete alian signifon. Ekz. '''Útu ískon tóglaź latínda.''' "Utuo antaŭludis ion."
|teksto2= #2: Certaj kombinoj havas iomete alian signifon. Ekz. '''Útu ískon tóglaź latínda.''' "Utuo antaŭludis ion."
 +
|teksto3=#a: Ĝi modelas laŭ ambaŭ lingvogrupoj.
}}
}}
Linio 354: Linio 432:
| porti
| porti
| na-béra
| na-béra
-
| '''Útu ćántin gájbajed lagéja. '''
+
| '''Útu ćántin gájbajed<br />lagéja. '''
| Utuo portis tekon.
| Utuo portis tekon.
| Tat.: alıp barırğa,<br />Uzb.: олиб бор-
| Tat.: alıp barırğa,<br />Uzb.: олиб бор-
Linio 362: Linio 440:
| enporti
| enporti
| na-en-béra
| na-en-béra
-
| '''Máksu túldin gájbajed lagíra. '''
+
| '''Máksu túldin gájbajed<br />lagíra. '''
| Makso enportis tablon.
| Makso enportis tablon.
| Tat.: alıp kerergä
| Tat.: alıp kerergä
Linio 370: Linio 448:
| elporti
| elporti
| na-is-béra
| na-is-béra
-
| '''Íti hhógun gájbajed teída. '''
+
| '''Íti hhógun gájbajed<br />teída. '''
| Itino elportas la rubaĵon.
| Itino elportas la rubaĵon.
| Tat.: alıp çığarğa
| Tat.: alıp çığarğa
|-
|-
-
| na-mújda
+
| rowspan="2" | na-mújda
-
| vendi
+
| rowspan="2" | vendi
-
| na-gájba
+
| rowspan="2" | na-gájba
-
| preni
+
| rowspan="2" | preni
-
| aĉeti
+
| rowspan="2" | aĉeti
-
| na-káwpa,<br />na-búgja,<br />na-sómba
+
| rowspan="2" | na-káwpa,<br />na-búgja,<br />na-sómba
-
| '''Háku cámcon mújdajed lagájba. '''
+
| '''Háku cámcon mújdajed<br />lagájba. '''
| Hakuo aĉetis jakon.
| Hakuo aĉetis jakon.
-
| Uzb.: сотиб ол-,<br />Turk.: satın almak
+
| rowspan="2" | Uzb.: сотиб ол-,<br />Turk.: satın almak<br />Tat.: satıp alırğa
|-
|-
-
|
+
| '''Íti kólpon mújdajed<br />lagájba. '''
-
|
+
| Itino aĉetis ĉapelon.
-
|
+
-
|
+
-
|
+
-
|
+
-
|
+
-
|
+
-
|
+
|}
|}
 +
 +
[[Kategorio:Verbo]]

Nuna versio ekde 20:51, 23. Jun 2011

Konverboj estas specialaj adverbaj verboformoj, kiuj ne estas finitaj nek nominalaj. (Detaloj pri tio troviĝas en la vikipedia artikolo.). Ili ekzistas en diversaj lingvofamiloj, inter alie mongolaj, tjurkaj kaj tunguzaj. La Kitaka parte transprenis finaĵojn, parte nur la modelojn.

RIM: Ili nur ekzistas en la "toka-me-dialekto", la najbaraj dialektoj de la alta Kitaka, suda subgrupo de meza Kitaka, la Tivada, la Orienta Joźika kaj la nordaj dialektoj de la Tivuka. Ili mankas en la Dźiga, Dzitaka, Dzitak-najbaraj dialektoj, orienta parto de la alta Kitaka, norda subgrupo de la meza Kitaka, mezo kaj sudo de la Tivuka, Meza kaj Okcidenta Joźika kaj en la Dęgutia. Krome la neregulaj verboj, kiel ekzemple dao, jem, nur povas havi kelkajn konverbajn formojn.

Enhavo

Diversaj finaĵoj

Temporilataj

La tempoprefikso (te-; la-; sje-, mo-, voj-) resp. modoprefiksoj (vu-; go-, -j; ma-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!

Kitaka Senco Etimo Ekzemplo Senco Modelo
Transprenitaj
-ź Var.: -iź, -źi,
Dial.: -źë		 -ante Mong.: -ж (-ч) [ĝ (ĉ)] Cásu pádaź, lamírzetja. Neĝante malvarmiĝis. Keĉ.: -stin
Ótu temójta sáwge tla
páwturin wákaź.		 Oto lavas al si la piedojn
plorante.
-jed Var.: -ejd -inte Mong.: -ээд [-êd]
-гээд [-gêd] #1		 Úkćajkon ántajed,
mu lagáma témilanku.		 Fininte lernejon,
mi venis ĉi tien.
Var. -iad Mong.: -иад [iad]
-ges kiam Baŝ.: -гәс [-gäs] #2 Mu kwétaku gámages
cámcon tenúgva.		 Kiam mi venas hejmen,
mi malvestas mian jakon.		 Turk.: (y)ince
-tejl #3 Var.: -etl ĝis kiam Mong.: -тэл [-tel] #4 Lo lamáka, cádlatejl. Ili manĝis, ĝis ili satis.
Búso gámatejl, Útu lavára. Utuo atendis, ĝis kiam
la buso venis.		 Turk.: -(y)inceye
kadar
-mas Var. -mak tuj kiam Mong.: -магц [magc] #5 Cádla ésamas, mu
tekogéja gérsajkoku.		 Tuj kiam mi estas sata,
mi ekiras al la laborejo.		 Turk.: -r -mez,
Uzb.: -gach
Gramatikigo
-zun #6 tiel longe kiel Uzb.: uzun Mu ŋénazun vojćíta. Tiel longe kiel mi havas
tempon, mi legos.		 Turk.: -dikçe
-met #7 dum Lit. metas Útu kwétaw ésamet
téon lapíta.		 Dum Utuo estis hejme
li trinkis teon.		 Turk.: -ken
Mú tókamet Paolu
káwkun laéta		 Dum mi parolis Paŭlo
manĝis kukon.		 Fin.: -essani #8
-kel #9 ekde Kaz.: keliw Mu gérsakel mas
púlinwak tehéma.		 Ekde kiam mi laboras,
mi havas pli da mono.		 Turk.: -(y)eli
  • #1: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -аад [-âd], -оод [-ôd], -гаад [-gâd], -гоод [-gôd]
  • #2: En la baŝkira ekzistas pliaj vokalharmoniaj kaj konsonantoharmoniaj variantoj: -ғас [-ğas], -ҟас [-qas], -кәс [-käs].
  • #3: Ĝi kompromisas pro la jam ekzistantaj vortoj: tójlo "juna bruto", tóla "malproksima", têlu "skorpiono" kaj tálu "numero".
  • #4: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -тал [-tal], -тол [-tol], -төл [-töl]
  • #5: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -могц [-mogc], -мэгц [-megc], -мөгц [-mögc]
  • #6: Okazis gramatikigo el la senco "longa". Simila rilato estas inter la suprasorabaj vortoj dołho "longe" kaj dołhož "tiel longe kiel".
  • #7: Okazis gramatikigo el la senco "tempo". Simila rilato estas inter la suprasorabaj vortoj čas "tempo" kaj za čas "dum".
  • #8: Fakte ne estas vera konverbo, sed inesivo de la infinitivo kun persona finaĵo. La silabo -ni esprimas la personon, nome "mi", kaj povas esti ŝanĝata al -si "ci (vi)" ktp.
  • #9: Okazis gramatikigo el la senco "veni".


La variaĵoj aplikatas ĉe neregulaj verboj, kiel ekz. jem "malami" > jémiź "malamante", kip "atingi" > kípejd "atinginte" (Apud regula: na-kípa > kípatejl).
  • Jen devenaj konverboj, kiuj estiĝas el temporilataj.
Kitaka Senco Funkcio Etimo Ekzemplo Senco Modelo
díhaź #1 dirante #2 cito Ĉer.: diʔ + Mong.: -ж [ĵ] Hévan dínon díhaź
Páolu áhhuge ladíha.		 "Bonan tagon", diris
Paŭlo al la frato.		 Mong.: гэж [geĝ] #3,
Baŝ.: тип [tip],
Tat.: дип [dip],
Uzb.: deb,
Turk.: diye [dije]
Kvílan teésa túde
mísi díhaź Ótu laprása.		 "Kie estas via kato",
demandis Oto.
-gespir #4 antaŭ ol - Baŝ.: -гәс [-gäs] + -pir- Mu pojsgámagespir
sámlon ladèlimáka.		 Antaŭ ol foriri
mi tagmanĝis supon.
-gespas #5 post kiam - Baŝ.: -гәс [-gäs] + pas Íti káwkun pékagespas
lapúrija.		 Post kiam Itino
bakis kukon, ŝi
promenis.
  • #1: Ĝi estas ĉefe uzata por citi diraĵon.
  • #2: Tio estas la laŭvorta senco. Sed ofte dum tradukado aperas nenio.
  • #3: El Mong.: гэх [geĥ] "diri"; Baŝ.: тиеү [tieü], Uzb.: demoq kaj Turk.: demek (prez.: diyor [dijor])
  • #4: La parto -pir- estas el la radiko de sekundara kazo.
  • #5: La parto -pas estas el la radiko de tempa prepozicio.

Kondiĉaj

La tempoprefiksoj (te-; la-; sje-, mo-, voj-) resp. modoprefiksoj (vu-; go-, -j; ma-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!

Kitaka Senco Etimo Ekzemplo Senco Modelo
Transprenitaj
-wć (Var.: -ewć) okazo senatente al
alia; kvankam		 Mong.: -вч [-vĉ]
(post vokalo) #1		 Ínti gjálzawć,
vin nem teméla.		 Kvankam la suno brilas,
ekstere ne varmas.
-mjon se Kor.: -myôn Púlin hémamjon,
mu vukáwpa házun.		 Se mi havus monon,
mi aĉetus domon.		 Tlng.: chugh;
Jap.: -tara,
-(r)eba, -to;
Tib.: -na;

Mong.: -вал, -вол,
-вэл, -вөл, ...
-man sed Kor.: -man Káfun nem pítaman,
mu téon lapíta.		 Mi trinkis teon, sed
ne (trinkis) kafon.
-caŋ ĉar Tib.: -tsāng Su gjúpacaŋ nem
tehéma púlin.		 Ĉar vi (ci) estas stulta,
vi ne havas monon.		 Tlng.: -meH
Gramatikigo
-lok #2 anstataŭ Lat.: locus Mu svápalok teláwla. Anstataŭ dormi mi
kantas.		 Turk.: -mektense;
Baŝk.: -ҒАнсЕ #3,
Uzb.: -guncha
Funkcioŝanĝo
-guj #4 sen Mong.: -гүй Útu léjpin étaguj téon
lapíta.		 Utuo trinkis teon sen
manĝi panon.		 Turk.: -meksizin
Mákaguj va pítaguj
gúmo nem teéltkepa.		 Sen manĝi kaj sen
trinki homo ne povas
vivi.		 Fin.: -matta #5
  • #1: Var.: -эвч [-evĉ], -авч [-avĉ], -овч [-ovĉ], -өвч [-övĉ]
  • #2: Okazis gramatikigo el la senco "loko; ejo".
  • #3: Ĝi ekzistas en kvar vokalharmoniaj kaj konsonantoharmoniaj variantoj, nome: -гәнсе, -ғансы, -кәнсе, -ҟансы
  • #4: Ĝi funkcias alie ol en la origina lingvo, kie ĝi estas negacio de verbo..
  • #5: Ĝi estas la abesiva formo de la tria infinitivo.
  • Jen devenaj konverboj, kiuj estiĝas el kondiĉaj.
Kitaka Senco Etimo Ekzemplo Senco Modelo
étjawć kvankam Rus.: -еть + Mong.: -вч [-vĉ] Cásu lapáda étjawć,
vin nem temírza.		 Kvankam falis neĝo,
ekstere ne malvarmas.		 Mong.: боловч [bolovĉ] #1
díhawć sed Ĉer.: di' + Mong.: -вч [-vĉ] Ancádla ínke teésa díhawć,
mu doŋś lamáka.		 Mi ĵus manĝis, sed
ankoraŭ estas malsata.		 Mong.: гэвч [gevĉ] #2
  • #1: El Mong.: болох [boloĥ] "fariĝi"
  • #2: El Mong.: гэх [geĥ] "diri"

Kombinoj de konverboj kun ĉefaj verboj

Ĉefe du el la konverboj povas esti kombinataj kun ĉefa verbo por esprimi sencon, por kiu alie uzeblas adverboj.

Kombinoj kun konverboj je -ź

La kombinoj esprimas certajn verbajn aspektojn, dum kio la senco de la radiko de la konverbo reteniĝas en la kombino, kaj la ĉefverbe uzata radiko nur liveras la aspekton.

Ĉe tjurkaj verboj ĉefe estas uzata la antaŭtempeca konverbo (je -p), dum ke la Kitaka uzas la samtempecon (je -ź). Sed por la ĉiteaj kombinoj iu ajn tempa diferenco malgravas. Ĉe mongolaj verboj la tempeco samas al la Kitaka.
Ĉefa verbo Laŭvorte Senco Ekzemplo Traduko Modelo Wörtlich
Tjurkaj modeloj
na-déta #1 meti ago okazis senpripense Mu témon díhaź ladéta. Mi eldiris tion tiel. Kaz.: -a sal-ïw legen
na-ćíka paŝi ago daŭras aŭ ripetiĝas Útu pékajkopi gérsaź tećíka. Utuo en bakejo laboradas. Kaz.: -p jür-iw schreiten
na-lájga kuŝi ago ankoraŭ ne ĉesis
kaj ĵus enfokusiĝis		 Kve wákaź telájga? Ho, kiu do ploras tie? Kaz.: -p jat-ïw liegen
na-dája #a doni ago havas rezulton kaj
estis farita por alia		 Mu káwkun káwpaź Ítivad ladája. Mi aĉetis kukon por Itino. Kaz.: -p ber-iw,
Uzb.: bär-moq		 geben
na-stéja stari stato estas priskribata Rjùmo-árg-elo dégaź testéja. La lampo lumas. Kaz.: -p tur-ïw stehen
na-óda foriri ago kaŭzas ŝanĝon Rjùmo-árg-elo dégaź laóda. La lampo difektiĝis. Kaz.: -p ket-iw weggehen
na-skéta Rjùmo-árg-elo dégaź laskéta.
na-dágma starigi estas esprimata la
rezulto de ago		 Íti témon ger dájaź ladágma. Itino jam hieraŭ donis tion. Kaz.: -p khoy-ïw stellen
na-tínda sendi ĝentila peto #2 Kaz.: -p jiber-iw schicken
na-aśóla resti ŝanĝo de stato,
kiu poste daŭras		 Máksu bímin bístraź laaśóla. Makso forgesis ideon. Kaz.: -p khal-ïw bleiben
na-líkta Máksu bímin bístraź lalíkta.
Mongolaj modeloj
na-ésa esti progresiva formo Mu káwkun étaź teésa. Mi estas manĝanta kukon. Mong.: - ж байна sein
na-kwánza komenci ekago Útu káwkun étaź lakwánza. Utuo komencis manĝi kukon. Mong.: -ж эхлэх beginnen
na-túkua fini maleko, finigo Íti sámlon étaź latúkua. Itino finis manĝi supon. Mong.: -ж дуузах aufhören
na-dája #a doni ago havas rezulton kaj
estis farita por alia		 Mu káwkun káwpaź Ítivad ladája. Mi aĉetis kukon por Itino. Mong.: -ж өгнө geben
na-máta vidi provo Paolu gámaź sjemáta. Paŭlo provos veni. Mong.: -ж үзнэ sehen
  • #1: La senco estas iomete pli ĝenerala ol en la modela lingvo.
  • #2: Certaj kombinoj havas iomete alian signifon. Ekz. Útu ískon tóglaź latínda. "Utuo antaŭludis ion."
  • #a: Ĝi modelas laŭ ambaŭ lingvogrupoj.

Kombinoj kun konverboj je -jed

Konverbo Laŭvorte Ĉefa verbo Laŭvorte Kombina
senco		 Sinonimo Ekzemplo Traduko Modelo
na-gájba preni na-géja iri porti na-béra Útu ćántin gájbajed
lagéja.		 Utuo portis tekon. Tat.: alıp barırğa,
Uzb.: олиб бор-
na-gíra eniri enporti na-en-béra Máksu túldin gájbajed
lagíra.		 Makso enportis tablon. Tat.: alıp kerergä
na-ída eliri elporti na-is-béra Íti hhógun gájbajed
teída.		 Itino elportas la rubaĵon. Tat.: alıp çığarğa
na-mújda vendi na-gájba preni aĉeti na-káwpa,
na-búgja,
na-sómba		 Háku cámcon mújdajed
lagájba.		 Hakuo aĉetis jakon. Uzb.: сотиб ол-,
Turk.: satın almak
Tat.: satıp alırğa
Íti kólpon mújdajed
lagájba.		 Itino aĉetis ĉapelon.
Elŝutita el "http://kitakujo.de/w/index.php?title=Konverboj"
Personaj iloj