Kazo
El Kitakujo
(Malsamoj inter versioj)
E (formatigo, interna ligilo) |
E (→sekundaraj: ŝablono) |
||
| (3 mezaj versioj ne montrata.) | |||
| Linio 153: | Linio 153: | ||
| svèo-pádzi | | svèo-pádzi | ||
| por | | por | ||
| - | | -[[ | + | | -[[mut]] #6 |
| {{ne2}} | N | | {{ne2}} | N | ||
| {{ne2}} | N | | {{ne2}} | N | ||
| Linio 171: | Linio 171: | ||
| èso-pádzi | | èso-pádzi | ||
| kiel | | kiel | ||
| - | | -[[dźot]] # | + | | -[[dźot]] #7 |
| {{ne2}} | N | | {{ne2}} | N | ||
| {{ne2}} | N | | {{ne2}} | N | ||
| {{ne2}} | N | | {{ne2}} | N | ||
|} | |} | ||
| - | {{Komento | + | {{Komento |
| - | teksto1=#1: Ĝi ĝemelas kun [[wákjari]] "kelkaj" | + | |teksto1=#1: Ĝi ĝemelas kun [[wákjari]] "kelkaj" |
| - | teksto2=#2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio '''ko''', ekz.: Ram '''ko''' "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -'''ke''' subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-'''ke''' "al banano" | + | |teksto2=#2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio '''ko''', ekz.: Ram '''ko''' "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -'''ke''' subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-'''ke''' "al banano" |
| - | teksto3=#3: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[skéta]] "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den. | + | |teksto3=#3: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[skéta]] "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den. |
| - | teksto4=#4: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[dzája]] "troviĝi" | + | |teksto4=#4: Ĝi ĝemelas kun [[na-]][[dzája]] "troviĝi" |
| - | teksto5=#5: Ĝi ĝemelas kun [[ot]] "de". | + | |teksto5=#5: Ĝi ĝemelas kun [[ot]] "de". |
| - | teksto6=#6: Ĝi ĝemelas kun [[dźóti]] "stato; eco" | + | |teksto6=#6: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -'''vad''' (Var.: -'''var''', -'''val'''; -'''vad'''¸) |
| + | |teksto7=#7: Ĝi ĝemelas kun [[dźóti]] "stato; eco" | ||
}} | }} | ||
<br /> | <br /> | ||
| Linio 193: | Linio 194: | ||
=== sekundaraj === | === sekundaraj === | ||
| - | {{Rimarko | + | {{Rimarko |
| - | teksto=RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.}} | + | |teksto=RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.}} |
{| class="prettytable" | {| class="prettytable" | ||
! rowspan="3" | pozicio | ! rowspan="3" | pozicio | ||
| Linio 240: | Linio 241: | ||
*<sup>7</sup>Variaĵoj: -pet, -pät/-pän. | *<sup>7</sup>Variaĵoj: -pet, -pät/-pän. | ||
*<sup>8</sup>Variaĵo: -tat. | *<sup>8</sup>Variaĵo: -tat. | ||
| - | {{Komento | + | {{Komento |
| - | teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo. | + | |teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo. |
| - | teksto2=#2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um) | + | |teksto2=#2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um) |
| - | teksto3=#3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.| | + | |teksto3=#3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj. |
| - | teksto4=#4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um) | + | | |
| - | teksto5=#5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä. | + | teksto4=#4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um) |
| + | |teksto5=#5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä. | ||
}} | }} | ||
| Linio 271: | Linio 273: | ||
|} | |} | ||
*<sup>1</sup>Variaĵo: -karśe (dial.) | *<sup>1</sup>Variaĵo: -karśe (dial.) | ||
| - | {{Komento | + | {{Komento |
|teksto1=#1: Sinonimas al '''pret''', kiu estas prepozicio. | |teksto1=#1: Sinonimas al '''pret''', kiu estas prepozicio. | ||
|teksto2=#2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü) | |teksto2=#2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü) | ||
| Linio 352: | Linio 354: | ||
*<sup>6</sup>Variaĵoj: -nisp, -nif. | *<sup>6</sup>Variaĵoj: -nisp, -nif. | ||
*<sup>7</sup>Variaĵo: -nins. | *<sup>7</sup>Variaĵo: -nins. | ||
| - | {{Komento | + | {{Komento |
| - | teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo. | + | |teksto1=#1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo. |
| - | teksto2=#2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-aṭ-e, -aṭ-ar, -aṭ-um). | + | |teksto2=#2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-aṭ-e, -aṭ-ar, -aṭ-um). |
| - | teksto3=#3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket). | + | |teksto3=#3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket). |
}} | }} | ||
<br /> | <br /> | ||
| - | {{Rimarko | + | {{Rimarko |
| - | teksto=RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj [[tivada lingvo|tivada]], [[joĵika lingvo|joĵika]], [[tivuka lingvo|tivuka]] kaj [[dengutia lingvo|dęgutia]], sed ne en la [[ĝiga lingvo|dźiga]] kaj [[dzitaka lingvo|dzitaka]]. Krome ili mankas en la [[dzitak-najbaraj dialektoj]]. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)}} | + | |teksto=RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj [[tivada lingvo|tivada]], [[joĵika lingvo|joĵika]], [[tivuka lingvo|tivuka]] kaj [[dengutia lingvo|dęgutia]], sed ne en la [[ĝiga lingvo|dźiga]] kaj [[dzitaka lingvo|dzitaka]]. Krome ili mankas en la [[dzitak-najbaraj dialektoj]]. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!) |
| + | }} | ||
== Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj == | == Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj == | ||
Nuna versio ekde 22:10, 13. Jan 2012
El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la Kitaka elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.
Enhavo |
normalaj
Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj, Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la Tivada, Joźika, Tivuka kaj Dęgutia lingvoj.
La nombro de la kazoj en la Dzitaka kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka. La Dźiga havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.
primaraj
| num. | nomo | námi | esp-o | kitake | Mez. | Mn. | Pra. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | nominativo | nàmi-pádzi | - | - | J | J | J |
| 2. | genitivo | becpádzi | de | -ni (<-na)(*) | J | T4 | N |
| 3. | posesivo | hèmpo-pádzi | de | -de | J | J | N |
| 4. | partitivo | dèjlo-pádzi | da | -wak #1 (Mn.Kit./Dial./Soc.: -so) | J | T2 | N |
| 5. | dativo | giw-pádzi | al | -ge | J | T6 | N |
| 6. | lativo | gegàmi-pádzi | al | -ku #2 | J | T5 | N |
| 7. | akuzativo | kàjloso-pádzi | -n | -n | J | J | J |
| 8. | ablativo | skèto-pádzi | de, el | -ket #3 | J | N | N |
| 9. | lokativo | pjàsi-pádzi | ĉe, en, sur, … | -saj #4 | J | J | N |
| 10. | -pi | J | N9 | N | |||
| 11. | komitativo | skèjo-pádzi | kun | -ga | T12 | N | N |
| 12. | instrumentalo | èlo-pádzi | per | -pe | T11 | N | N |
| 13. | agentivo | rugèro-pádzi | de | -t #5 | N | N | N |
| 14. | postpozitivo | pàsaso-pádzi | - | -l | N | N | N |
| 15. | translativo | samcuj-pádzi | ol | -ksi | N | N | N |
| 16. | benefaktivo | svèo-pádzi | por | -mut #6 | N | N | N |
| 17. | kaŭzalo | kàwsu-pádzi | pro | -rajku | N | N | N |
| 18. | esivo | èso-pádzi | kiel | -dźot #7 | N | N | N |
- #1: Ĝi ĝemelas kun wákjari "kelkaj"
- #2:Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio ko, ekz.: Ram ko "al Ramo" Krome la Bengala kazosufikso -ke subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. kôla-ke "al banano"
- #3: Ĝi ĝemelas kun na-skéta "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Regione estas -kel, el Kazaĥa: keliv "veni" Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je -dan/-den.
- #4: Ĝi ĝemelas kun na-dzája "troviĝi"
- #5: Ĝi ĝemelas kun ot "de".
- #6: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -vad (Var.: -var, -val; -vad¸)
- #7: Ĝi ĝemelas kun dźóti "stato; eco"
RIM: (*) La formo -na estas malnova kaj ekzistas nur en la nord-orientaj dialektoj. Krome ekzistas interaj formoj je -nä, -ne kaj -nė. La mar-verde markitaj finaĵoj servas kiel distingiloj por lokaj pre- kaj postpozicioj.
Historie
- En la Mezepoka Kitaka nur estis 10 kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 2, 3, 4, 5+6, 7, 9, 10, 8, 11+12. La sekundaraj ankoraŭ estis sociolektaj.
- En la Malnova Kitaka nur ekzistis ses kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 3, 2+4, 7, 5+6 kaj 9. Ĉiuj aliaj ankoraŭ ne ekzistis.
- La Prakitaka eĉ nur havis du kazojn, kiel Esperanto.
sekundaraj
RIM: Laŭ buruŝaska, hungara modeloj kaj parte finna modelo, sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.
| pozicio | dzájajko1 | komuna | situo | almovo | demovo |
|---|---|---|---|---|---|
| Keĉ.: -pi | Nen.: n'aa' | Rus.: из [iz] | |||
| -dzájpo #1 | -géjpo #1 | -gámpo #1 | |||
| eno | éno | -be-2 #2 | -bep3 | -ben4 | -bes5 |
| supero | úpreo | -pe-6 #3 | -pep | -pen7 | -pes |
| ĉeo | béjo | -ta- #4 | -tap | -tan8 | -tas #5 |
- 1Variaĵo: dzéjko.
- 2Malnova Kitaka/Dialekto: -bel-.
- 3Variaĵoj: -bup, -belp, -berp.
- 4Variaĵoj: -bot, -belt, -bert/-bern.
- 5Variaĵoj: -bels, -bers.
- 6Dialekto: -pä-.
- 7Variaĵoj: -pet, -pät/-pän.
- 8Variaĵo: -tat.
- #1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
- #2: Modelas la Hungara (-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból el bél) kaj Buruŝaska (-ul-e (-ul-o), -ul-ar (-ar-ul-o), -ul-um)
- #3: Modelas Finna (päällä, päälle, päältä), Estona (peal, peale, pealt), Hungara (fölött, fölé, felől) kaj Vepsa (-pää(i) [alativo]) lingvoj.
- #4: Modelas Buruŝaska en Hunza-dialekto (-al-e, -al-ar, -al-um)
- #5: Ĉi tiu kazo similas al la Finna ablativo je -lta/-ltä.
sociolektaj
En la Malnova Kitaka nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.
primaraj
| num. | nomo | námi | esp-o | kitake |
|---|---|---|---|---|
| 1. | kontrativo | prèti-pádzi | kontraŭ | -karśi1 #1 |
| 2. | destinativo | wìtu-pádzi | direkte al | -ruk |
- 1Variaĵo: -karśe (dial.)
- #1: Sinonimas al pret, kiu estas prepozicio.
- #2: Similan funkcion havas la mongola postpozicio ruu, rüü (luu, lüü)
.
RIM: La tria lokativo je -jm malnoviĝis kaj tial ne plu listiĝas supre. Krome ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je -i, tiel ke la fina i ŝanĝiĝas al e. Ekz. vési "akvo" fariĝas vésejm "en, ĉe, sur akvo" kaj nóni "avino" fariĝas nónejm "ĉe avino".
sekundaraj
| pozicio | dzájajko1 | komuna | situo | almovo | demovo |
|---|---|---|---|---|---|
| Keĉ.: -pi | Nen.: n'aa' | Rus.: из [iz] | |||
| -dzájpo #1 | -géjpo #1 | -gámpo #1 | |||
| suro | úpo | -we- #2 | -wep | -wen | -wes |
| ĉirkaŭo | sírkeo | -bu-2 | -bup3 | -bun4 | -bus5 |
| subo | zémo | -ni- | -nip6 | -nin7 | -nis |
| dekstro | désno | -ga- | -gap | -gan | -gas |
| maldekstro | śújo | -djo- | -djop | -djon | -djos |
| antaŭo | píreo | -pir- (#3) | -pirp | -pirn | -pirs |
| malantaŭo | anpíreo | -hi- | -hip | -hin | -his |
- 1Variaĵo: dzéjko.
- 2Malnova Kitaka/Dialekto: -bum-.
- 3Variaĵoj: -bump, -bųp.
- 4Variaĵoj: -bumt, -bunt.
- 5Variaĵoj: -bums, -buns, -bųs.
- 6Variaĵoj: -nisp, -nif.
- 7Variaĵo: -nins.
- #1: Jen la malantaŭa parto de la nomo por ĉi tiu kazo.
- #2: Ĝi modelas laŭ Buruŝaska (-aṭ-e, -aṭ-ar, -aṭ-um).
- #3: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ket).
RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj tivada, joĵika, tivuka kaj dęgutia, sed ne en la dźiga kaj dzitaka. Krome ili mankas en la dzitak-najbaraj dialektoj. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)
Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj
| num. | Kitake | Esp-e | Dialekte | Esp-e | Kitaka nomo | Kie? |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | béri | ekde | -ber | ekde | àlku-pádzi | Jóp-akti, Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti
(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti) |
| 2. | dóre | laŭ | -dor | laŭ (loka) | dòro-pádzi | Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti
(Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti) |
| 3. | na-gáma | veni | -gam | ĝis | gugàmo-pádzi | Ráv-akti, Tójk-akti
(Jásk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti) |
| 4. | túkuo | fino | -tuk | ĝis (finfine) | tùku-pádzi | Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
| 5. | wújpi | escepto | -wujp | krom | wùjpi-pádzi | Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
| 6. | kési | mezo; centro | -kes | meze en | kèsi-pádzi | Svót-akti, Kvónt-akti |
| 7. | X | X | -kor | dum, je | vàkti-pádzi | Búdi, Péśti (Ráv-akti) |
