Verboklasoj
El Kitakujo
Redakto de 13:26, 19. Nov 2011 de Tlustulimu (Diskuto | kontribuoj)
Enhavo |
Regulaj verboj / fépari gèra-sónori
La plej multaj verboj krom la sekva-alineaj estas tute regulaj kaj kiel adjektivoj (Tie mankas la verbigaj afiksoj!) finiĝas je -a.
Neregulaj verboj / anfépari gèra-sónori
RIM: La neregulaj verboj malaperas aŭ reguliĝas en la dialektoj kaj parencaj lingvoj.
Neligendaj / nembándedvari
"sento"-verboj / "dújgu"-gèra-sónori
| Kitaka | Senco | Ekzempoj | Senco |
|---|---|---|---|
| ćao | saluti | Mu ćao sun. #1
Mi ćao tun. #2 Mu ćao tin. #3 Mi ćao tin. #4 |
Mi salutas vin. |
| hao | ami | Ŋa hao kámin. | Mi amas vin. |
| jao | voli | Paj jao nagérsa. | Li volas labori. |
| jem | malami; malŝati | Ísi jem nagérsa. | Ŝi malŝatas labori. |
| maw #5 | voli; intenci | Vo maw namáka. | Ni volas manĝi. |
- #1: Viro al viro.
- #2: Virino al viro.
- #3: Viro al virino.
- #4: Virino al virino.
- #5: En malnova ortografio: maú; ĝemelas al mo- "-os"
Ĉiklasaj verboj en PraKitaka kaj Malnova Kitaka
| Ŝtupo | Kitaka | Senco | Etimo | Ekzempoj | Nuna lingvo | Senco |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Pra. | vol | voli | Esp-o: voli, Lat.: volere, Okc.: voler, Ger.: wollen | Áku vol timáka káwkun. | Mu jao namáka káwkun. | Mi volas manĝi kukon. |
| Mu tevóla namáka káwkun. |
"movo"-verboj / "páwjintjeni"-gèra-sónori
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco |
|---|---|---|---|---|
| dao | alveni, ĝisveni | Ĉi.: dào 'ankommen; nach, zu, in' | Paj dao ŋáku. | Li alvenas al mi. |
| kip #1 | atingi | Ĉi.: kip 'erreichen' | Ìsi kip tla gerádin. | Ŝi atingas la urbon. |
| len | supren(mov)iĝi | Vj.: lên 'hinaufbewegen; auf, hinauf' | Ému len góriku. | Li supreniĝas monton. |
| prep. | sur -n, supren | Lo telénta len góriku. | Ili flugas sur monton. | |
| pjaŋ | flugi | Brm.: pyang [pjang] | Lo pjaŋ len góriku. | |
| ra (rao) | eliĝi, elmoviĝi | Vj.: ra 'hinausbewegen; aus,
hinaus' (& Ger.: raus) |
Íske ra házu(ket). | Iu eliĝas el domo. |
| prep. | el | Káti telópa ra lésu. | Katino kuras el arbaro. | |
| suŋ (suoŋ) #2 | malsupren(mov)iĝi | Vj.: xuống 'hinunterbewegen;
hinunter' (& Lat.: sub) |
Émo suŋ dóliku. | Ĝi malsuprenmoviĝas al valo. |
| prep. | malsupren (al/de) | Áplo tepáda suoŋ ot púmu. | Pomo falas malsupren de arbo. | |
| téw | formoviĝi | Km.: tö·w 'wegbewegen' | Ótu téw gerádiket. | Oto formoviĝas de la urbo. |
| vao #3 | eniĝi, enmoviĝi | Vj.: vào 'hineinbewegen; in, hinein'
(& Rus.: в(о) [v(o)] "en") |
Mu vao házuku. | "Mi eniĝas domon." |
| prep. | en -n | Émi tegéja vao házu. | Ŝi iras en domon. |
- #1: Sinonimas al regula verbo na-kípa kaj paronimas resp. ĝemelas al la postpozicio kípe "ĝis"!
- #2: Dial.: sup (suop)
- #3: Var.: vaw; en malnova ortografio: vaú
pliaj
RIM: * = ĝemelas kun regulaj
| Kitaka | Senco | Etimo |
|---|---|---|
| mujk* | ĉerpi | Vj.: mực, mục, múc |
| gap* | renkonti | Vj.: gặp |
| got* | senŝeligi | Vj.: gọt |
| ŋen* | havi tempon | Alb.: ngen |
| vî #1 | scii | Ĉeĥ.: ví |
- #1: Sinonimas al la regula, pli ofte uzata verbo naméda, ekz. Mu teméda témon. "Mi scias tion."
Formado de apartaj tempoj kaj modoj
Oni uzas la supre (A.1./2.) menciitajn erojn, sed ne 'te-'.
sufikso: -ta
Ekzemplo
| Kitaka | Senco | Ekzemplo | Senco |
|---|---|---|---|
| ćaota | saluti | Ému laćaota sin. | Li salutis cin. |
Ĉiklasaj verboj en la PraKitaka kaj Malnova Kitaka
| Ŝtupo | Kitaka | Senco | Etimo | Ekzempoj | Nuna lingvo | Senco |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Mn. | daj #1 | doni | Rus.: дай [daj] | Émi daj múku púlin. | Émi tedája múge púlin. | Ŝi donas al mi monon. |
| Pra. | kej #2 | rajti | Ĉi.: kĕ-yĭ | Éme kej titába do Móskva. | Ému tetórna natába do Móskvi.
Ému tetórna natába Móskviku. |
Li rajtas vojaĝi al Moskvo. |
- #1: Ĝi simple fariĝis regula verbo, ekz. tedája "donas", ladája "donis" ktp.
- #2: Ĝi fariĝis modala sufikso ĉe la verboj, ekz. Émi dánskeja témilan. "Ŝi rajtas danci ĉi tie."
Ligendaj / bándedvari
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco |
|---|---|---|---|---|
| -ara | esti | Angl.: are, (Sve.: är, Dan.: er) | Tu kve-ára? | Kiu ci estas? |
| Mu Renu-ára. | Mi estas Reneo. | |||
| Tu kvaw-ára? | Kiel ci estas? | |||
| -tura | havi | Lit.: turėti | Paj kvo-túra? | Kion li havas? |
| Ému házu-túra. | Li havas domon. | |||
| Ŋa décivéjo-túra. | Mi havas kapdoloron. | |||
| -sura | fari | Jap.: suru | Lo lúbo-súra. | Ili amoras. |
| (slango!) | (Mu) feŋ-súra. | Mi dankas. | ||
| Indjéna-sùraj! | Bonvole pardonu! | |||
| -gona | iri | Pld.: gahn [go:n], Angl.: go | Émo kapúta-góna. | Ĝi difektiĝas (aŭ) kaputiĝas. |
| -kura | veni | Jap.: kuru | Paj gérso-kúra. | Li venas al laboro. |
| -tuda | ludi | Kor.: tu.da | Émi káti-túda. | Ŝi ludas katon. |
| Lo lúbo-túda. | Ili amoras. | |||
| -dora | veturi | Tib.: dro, dru | Ému búsu-dóra. | Li veturas buson. |
Formado de apartaj tempoj kaj modoj
Oni uzas la supre (A.1./2.) menciitajn erojn, sed ne 'te-'.
sen sufikso!
Ekzemploj
| Kitaka | Senco | Ekzemplo | Senco |
|---|---|---|---|
| -tura | havi | Paj lá-kvo-túra? | Kion li havis? |
| -sura | fari | Lo la-lúbo-súra. | Ili amoris. |
