Konverboj
El Kitakujo
Redakto de 19:39, 18. Maj 2011 de WikiSysop (Diskuto | kontribuoj)
Simila skemo ankaŭ ekzistas en la Klingona lingvo, nome sufiksoj kiel -DI' 'falls, sobald als' "kiam", -chugh 'wenn' "se", -pa' 'bevor, zuvor' "antaŭ ol", -vIS 'wärend' "dum", -bogh 'welches' "kiu, kio (ril.)", -meH 'weil; für, mit der Absicht des, um zu' "ĉar". [Laŭ "Das offizielle Wörterbuch Klingonisch / Deutsch, Deutsch / Klingonisch, paĝoj 47, 72]
RIM: Ili nur ekzistas en la "toka-me-dialekto", la najbaraj dialektoj de la alta Kitaka, la Tivada, la Orienta Joźika kaj la nordaj dialektoj de la Tivuka. Ili mankas en la Dźiga, Dzitaka, Dzitak-najbaraj dialektoj, orienta parto de la alta Kitaka, mezo kaj sudo de la Tivuka, Meza kaj Okcidenta Joźika kaj en la Dęgutia. Krome la neregulaj verboj, kiel ekzemple dao, jem, nur povas havi kelkajn konverbajn formojn.
Temporilataj
La tempoprefikso (te-; la-; sje-, mo-, voj-) resp. modaloprefiksoj (vu-; go-, -j; ma-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| -tejl #1 | Var.: -etl | ĝis kiam | Mong.: -тэл [-tel] #2 | Lo lamáka, cádlatejl. | Ili manĝis, ĝis ili satis. | |
| -ź | Var.: -iź, -źi, Dial.: -źë |
-ante | Mong.: -ж (-ч) [ĝ (ĉ)] | Cásu pádaź, lamírzetja. | Neĝante malvarmiĝis. | Keĉ.: -stin |
| Ótu temójta sáwge tla páwturin wákaź. |
Oto lavas al si la piedojn plorante. |
|||||
| -jed | Var.: -ejd, -iad | -inte | Mong.: -иад [iad], -ээд [-êd] #3 |
Úkćajkon ántajed, mu lagáma témilanku. |
Fininte lernejon, mi venis ĉi tien. |
|
| -mas | Var. -mak | tuj kiam | Mong.: -магц [magc] #4 | Cádla ésamas, mu tekogéja gérsajkoku. |
Tuj kiam mi estas sata, mi ekiras al la laborejo. |
Turk.: (y)ince,
Uzb.: -gach |
| -zun #5 | tiel longe kiel | Uzb.: uzun | Mu ŋénazun vojćíta. | Tiel longe kiel mi havas tempon, mi legos. |
Turk.: -dikçe | |
| -met #6 | dum | Lit. metas | Útu kwétaw ésamet téo lapíta. |
Dum Utuo estis hejme li trinkis teon. |
Turk.: -ken | |
| -kel #7 | ekde | Kaz.: keliw | Mu gérsakel mas púlinwak tehéma. |
Ekde kiam mi laboras, mi havas pli da mono. |
Turk.: -(y)eli | |
- #1: Ĝi kompromisas pro la jam ekzistantaj vortoj: tójlo "juna bruto", tóla "malproksima", têlu "skorpiono" kaj tálu "numero".
- #2: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -тал [-tal], -тол [-tol], -төл [-töl]
- #3: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -аад, -оод, -гаад, -гоод, -гээд [-âd, -ôd, , -gâd, -gôd, -gêd]
- #4: En la mongola ekzistas pliaj vokalharmoniaj variantoj: -могц, -мэгц, -мөгц [-mogc, -megc, -mögc]
- #5: Okazis gramatikigo el la senco "longa".
- #6: Okazis gramatikigo el la senco "tempo".
- #7: Okazis gramatikigo el la senco "veni".
La variaĵoj aplikatas ĉe neregulaj verboj, kiel ekz. jem "malami" > jémiź "malamante", kip "atingi" > kípejd "atinginte" (Apud regula: na-kípa > kípatejl).
- Jen devenaj konverboj, kiuj estiĝas el temporilataj.
| Kitaka | Senco | Funkcio | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|---|
| díhaź #1 | dirante #2 | cito | Ĉer.: diʔ + Mong.: -ж [ĵ] | Hévan dínon díhaź Páolu áhhuge ladíha. |
"Bonan tagon", diris Paŭlo al la frato. |
Mong.: гэж [geĝ] #3, Baŝ.: тип [tip], Tat.: дип [dip], Uzb.: deb, Turk.: diye [dije] |
| Kvílan teésa túde mísi díhaź Ótu laprása. |
"Kie estas via kato", demandis Oto. |
- #1: Ĝi estas ĉefe uzata por citi diraĵon.
- #2: Tio estas la laŭvorta senco. Sed ofte dum tradukado aperas nenio.
- #3: El Mong.: гэх [geĥ] "diri"; Baŝ.: тиеү [tieü], Uzb.: demoq kaj Turk.: demek (prez.: diyor [dijor])
Kondiĉaj
La tempoprefiksoj (te-; la-; sje-, mo-, voj-) resp. modaloprefiksoj (vu-; go-, -j; ma-) nur aperu en la ĉefpropozicia verbo!
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|
| -wć (Var.: -ewć) | okazo senatente al alia; kvankam |
Mong.: -вч [-vĉ] (post vokalo) #1 |
Ínti gjálzawć, vin nem teméla. |
Kvankam la suno brilas, ekstere ne varmas. |
|
| -mjon | se | Kor.: -myôn | Púlin hémamjon, mu vukáwpa házun. |
Se mi havus monon, mi aĉetus domon. |
Tlng.: chugh; Jap.: -tara, -(r)eba, -to; Tib.: -na; Mong.: -вал, -вол, |
| -man | sed | Kor.: -man | Káfun nem pítaman, mu téon lapíta. |
Mi trinkis teon, sed ne (trinkis) kafon. |
|
| -caŋ | ĉar | Tib.: -tsāng | Su gjúpacaŋ nem tehéma púlin. |
Ĉar vi (ci) estas stulta, vi ne havas monon. |
Tlng.: -meH |
| -lok #2 | anstataŭ | Lat.: locus | Mu svápalok teláwla. | Anstataŭ dormi mi kantas. |
Turk.: -mektense; Baŝk.: -ҒАнсЕ #3, Uzb.: -guncha |
| -guj #4 | sen | Mong.: -гүй | Útu léjpin étaguj téon lapíta. |
Utuo trinkis teon sen manĝi panon. |
Turk.: -meksizin |
- #1: Var.: -эвч [-evĉ], -авч [-avĉ], -овч [-ovĉ], -өвч [-övĉ]
- #2: Okazis gramatikigo el la senco "loko; ejo".
- #3: Ĝi ekzistas en kvar vokalharmoniaj variantoj, nome: -гәнсе, -ғансы, -кәнсе, -ҟансы
- #4: Ĝi funkcias alie ol en la origina lingvo, kie ĝi estas negacio de verbo..
- Jen devenaj konverboj, kiuj estiĝas el kondiĉaj.
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
| étjawć | kvankam | Rus.: -еть + Mong.: -вч [-vĉ] | Cásu lapáda étjawć, vin nem temírza. |
Kvankam falis neĝo, ekstere ne malvarmas. |
Mong.: боловч [bolovĉ] #1 |
| díhawć | sed | Ĉer.: di' + Mong.: -вч [-vĉ] | Ancádla ínke teésa díhawć, mu doŋś lamáka. |
Mi ĵus manĝis, sed ankoraŭ estas malsata. |
Mong.: гэвч [gevĉ] #2 |
- #1: El Mong.: болох [boloĥ] "fariĝi"
- #2: El Mong.: гэх [geĥ] "diri"
Rilataj
| Kitaka | Senco | Etimo | Ekzemplo | Senco | Modelo |
|---|---|---|---|---|---|
| -wa #1 | kiu, kio | Gua.: -va | Pólkin tedánsawa bárnu temiéta tik ómpe dánseni. #2 | Knabo, kiu dancas polkon, pensas nur pri dancado. | Tlng.: -bogh |
- #1: Ĝi iom ŝanĝiĝis pro: va "kaj".
- #2: Ĉi tie ankaŭ eblas participo jene: Pólkin bidánsa bárnu temiéta tik ómpe dánseni.
