Gramatikigo

El Kitakujo

(Malsamoj inter versioj)
Iri al: navigado, serĉi
(Nova paĝo kun 'Dum la evoluo de multaj lingvoj aŭ eble ĉiuj el iuj vortoj povis estiĝi kazaj afiksoj, morfemoj por verbaj tempoj aŭ io tia. La Kitaka lingvo ankaŭ konas tiel nomatajn disigoj…')
(→Sociolektaj: aldono)
Linio 171: Linio 171:
|teksto12=#12: Malnove '''-wet'''
|teksto12=#12: Malnove '''-wet'''
}}
}}
 +
 +
=== Numeraj morfemoj ===
 +
 +
{| class="prettytable"
 +
|-
 +
! Etimo
 +
! Vortoj
 +
! Gramatikilo
 +
! Rimarkoj
 +
|-
 +
| rowspan="2" | Kaz.: eki
 +
| '''ek''' "du"
 +
| rowspan="2" | '''-ki''' "du -j" <[[Numeraj signoj#ki|dualo]]>
 +
| rowspan="2" | Laŭ modelo de Kamasa; Fiĝia kaj Litova lingvoj  #1
 +
|-
 +
| '''éki''' "duo"
 +
|-
 +
| Nub.: lím 'to collect, gather', <br />Ar.: limm 'collect!'
 +
| na-'''líma''' "kolekti"
 +
| '''-ri''' "-j" <[[Numeraj signoj#ri|pluralo]]>
 +
| '''l''' fariĝis '''r''' por havi distingon disde la sufikso -ol- <br />(nur necesas ĉe o-finaĵaj substantivoj), kaj '''m''' perdiĝis
 +
|}
 +
 +
{{komento
 +
|teksto1=# 1: Kamasa (samojeda lingvo): 1DU mi-'''šte''', 2DU šë-'''šte''', 3DU di-'''štej''', dë-'''šëde'''
 +
 +
Fiĝia (aŭstroneza lingvo): 1DU:INK keda-'''ru''' (<rua "du"), 1TRI:INK keda-'''tou''' (<tolu "tri")
 +
Litova (hindeŭropa lingvo): mù-'''du''', mù-'''dvi''' 'wir beide', jù-'''du''', jù-'''dvi''' 'ihr beide', tuo-'''du''' 'diese beiden' (m.), tie-'''dvi''' (f),
 +
}}
 +
 +
== Adpoziciaj morfemoj ==
 +
{| class="prettytable"
 +
|-
 +
! Etimo
 +
! Vortoj
 +
! Gramatikilo
 +
! Pre-/Postpoz.
 +
! Rimarkoj
 +
|-
 +
| rowspan="2" | Turk.: alt
 +
| rowspan="2" {{malnova}} | '''álta''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/ "malsupro"  #1
 +
| '''alt'''' "sub"
 +
| Prep.
 +
|
 +
|-
 +
| '''altvo'''' "sub"
 +
| Postp.
 +
|
 +
|-
 +
| Ur.: bedë
 +
| '''bédi''' "flanko"
 +
| '''béde''' "ĉe, flanke de"
 +
| Postp.
 +
|
 +
|-
 +
| Sve.: i + <br />Lat.:locus
 +
| {{regiona}} | '''lôku''' "loko; ejo" #2
 +
| '''ilóke''' "anstataŭ"
 +
| Prep.
 +
| [[#lok-2|dua variaĵo malsupre]]
 +
|-
 +
| Keĉ.: yupay
 +
| na-'''júpa''' "nombri"
 +
| '''jup''' "po"
 +
| Prep.
 +
|
 +
|-
 +
| Ĉi.: kip
 +
| (na-)'''kípa''' "atingi"
 +
| '''kípe''' "ĝis"
 +
| Postp.
 +
|
 +
|-
 +
| name="koas"Lat.: causa
 +
| '''káwsu''' "kaŭzo"
 +
| '''koas''' "pro"
 +
| Prep.
 +
| [[#kos|dua variaĵo malsupre]]
 +
|}
 +
{{komento
 +
|teksto1=#1: Nun: '''ánćo''' el Toĥ. anć
 +
|teksto2=#2: La norma vorto estas '''pjási'''.
 +
}}
 +
 +
== Konjugaciaj morfemoj ==
 +
 +
{| class="prettytable"
 +
|-
 +
! Etimo
 +
! Vortoj
 +
! Gramatikilo
 +
! Rimarkoj
 +
|-
 +
| Frc.: commencer "komenci"
 +
| {{malnova}} | ti-'''kómsa''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/ "komenci, eki"
 +
| '''ko-''' "ek-"
 +
|
 +
|-
 +
| Jap.: kou (Lao.: khɵɵ)
 +
| na-'''kówa''' "bonvoli"
 +
| '''kow'''- "bonvolu ..."
 +
|
 +
|-
 +
| Ind.: mau
 +
| '''maw''' "voli; deziri"
 +
| '''mo-''' "-os"
 +
|
 +
|-
 +
| rowspan="2" | Esp-o: voli, Ger.: wollen, <br />Lat.: volere, Okc.: voler
 +
| {{malnova}} | '''vol''' {II} /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/
 +
| rowspan="2" | '''voj-''' "-os"
 +
| rowspan="2" | K-u Rum.: voi
 +
|-
 +
| > na-'''vola''' "voli"
 +
|-
 +
| Fin.: tehdä, Hung.: tenni
 +
| {{malnova}} | ti-'''tékta''', ti-'''téna''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/ "faras, -i"  #1
 +
| '''te-''' "-as"
 +
|
 +
|-
 +
| rowspan="3" | Keĉ.: ruway
 +
| rowspan="3" | '''rúwa''' "aktiva"
 +
| '''ru'''- "-ant-"
 +
|
 +
|-
 +
| '''ru'''l- "-int-"
 +
|
 +
|-
 +
| '''ru'''s- "-ont-"
 +
|
 +
|-
 +
| rowspan="3" | Angl.: be & Vj.: bị #2
 +
| rowspan="3" | '''bíj'''a "pasiva"
 +
| '''bi'''- "-at-"
 +
|
 +
|-
 +
| '''bi'''l- "-it-"
 +
|
 +
|-
 +
| '''bi'''s- "-ot-"
 +
|
 +
|-
 +
| Uzb.: uzun
 +
| '''úzun'''a "longa"
 +
| -'''zun''' "tiel longe ke"
 +
| rowspan="4" | [[Konverboj|konverbo]]
 +
|-
 +
| Lit.: metas
 +
| '''mét'''i "tempo"
 +
| -'''met''' "dum" #3
 +
|-
 +
| Kaz.: keliw
 +
| {{regiona}} id="kela-2" | na-'''kêla''' "veni" #4
 +
| -'''kel''' "ekde"
 +
|-
 +
| Lat.: locus
 +
| {{regiona}} id="lok-2" | '''lôku''' "loko; ejo" #5
 +
| -'''lok''' "anstataŭ"
 +
|}
 +
{{komento
 +
|teksto1=#1: En la nuna Kitaka estas: '''na-géra''', '''na-gawína''' kaj '''na-ćína'''.
 +
|teksto2=#2: Ili formas kompromison, kvankam ili ne estas parencaj.
 +
|teksto3=#3: Krome simila sencorilato estas inter la suprasorabaj vortoj '''čas''' "tempo" kaj '''za čas''' "dum", la malsuprasorabaj vortoj '''cas''' "tempo" kaj '''za cas''', '''wob cas''' "dum" kaj la polaj vortoj '''czas''' "tempo" kaj '''podczas''' "dum".
 +
|teksto4=#4: Okazis duobla gramatikigo. Vidu [#kela-1|supre]].
 +
|teksto5=#4: Okazis duobla gramatikigo. Vidu [#lok-1|supre]].
 +
}}
 +
 +
== Vortfaraj morfemoj ==
 +
{| class="prettytable"
 +
|-
 +
! Etimo
 +
! Vortoj
 +
! Gramatikilo
 +
! Rimarkoj
 +
|-
 +
| Ind.: asli
 +
| '''ásli''' "praulo"
 +
| '''asli'''- "pra-"
 +
|
 +
|-
 +
| Ĉuv.: ast
 +
| '''ásto''' "metiisto"
 +
| -'''ast'''- "-ist-"
 +
|
 +
|-
 +
| TokP.: bek, bekim
 +
| na-'''bék'''a "reesti"
 +
| '''bek'''- "re-, retro-"
 +
|
 +
|-
 +
| Esp-o: daŭri, Ger.: dauern
 +
| {{literatura}} | na-'''dáwra''' "daŭri"
 +
| '''daw-''' "-ad-"
 +
|
 +
|-
 +
| rowspan="2" | Ĉi.: hiep
 +
| {{malnova}} | hiepu /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit.]]/ "kapo, <br />ĉefo"
 +
| rowspan="2" | -iep- "-estr-"
 +
|
 +
|-
 +
| {{regiona}} | hiapu, hīpu "kapo, ĉefo "
 +
| Dialekte restis, sed kun ablaŭta varianto.
 +
|-
 +
| Ĉi.: kĕ-yĭ
 +
| {{malnova}} | '''kej''' {II} /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/ "rajti"  #1
 +
| '''-kej-''' "havi permeson, <br />rajti"
 +
| ĉe verba radiko
 +
|-
 +
| TokP.: mek-, Pat.: mek (Klk.: ma-)
 +
| {{malnova}} | ti-'''mé(j)ka''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/ "igi"
 +
| '''me-''' "-ig-"
 +
|
 +
|-
 +
| Jap.: nan(i) "kio"; Sva.: nani "kiu", Ling.: náni; <br />Prj.: nan "kial"; Nahl.: nân "kio"
 +
| '''náne''' "kiu", '''náno''' "kio"
 +
| rowspan="2" | '''namt'''- "kiu scias"
 +
| rowspan="2" | laŭ litova(#2) modelo
 +
|-
 +
| Mong.: мэдэх [medeĥ]
 +
| na-'''méda''' "scii"
 +
|-
 +
| Hung.: nem
 +
| '''nem''' "ne"
 +
| rowspan="2" | '''nemt'''- "mi ne <br />scias"
 +
| rowspan="2" | laŭ rumana(#3) modelo
 +
|-
 +
| Mong.: мэдэх [medeĥ]
 +
| na-'''méda''' "scii"
 +
|-
 +
| name="peo2"Fin.: pää, Est.: pea
 +
| {{malnova}} | '''péo''' /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit]]./ "kapo"  #4
 +
| '''pao'''- "ĉef-"
 +
| modelo ekzistas en <br />Germana: Haupt(-), <br />Bret.: penn 'Kopf', penn- 'Haupt-'<br />Kaj Irl.: ceann- 'Haupt-'<br />[[#peo1|alia variaĵo supre]]
 +
|-
 +
| Rus.: вертеть [vertetj]
 +
| na-'''vérta''' "turni"
 +
| '''ve'''- "-iĝ-"
 +
| simila sencoŝanĝo okazis en la <br />ĝermanaj lingvoj
 +
|}
 +
{{komento
 +
|teksto1=#1: Nun: '''na-tórna''' el Jid.: torn
 +
|teksto2=#2: Lit.: kaž- (kažno-, kažin- < kàs žino) en kažkas
 +
|teksto3=#3: Rum.: neştine
 +
|teksto4=#4: En la nuna Kitaka estas: '''péno''', el Bret.: penn, Kim.: pen, Gl.: penn-os.
 +
 +
Par. Irl.: ceann [k'an] 'Kopf, Haupt, Zentrale, Stück'
 +
}}
 +
 +
== Pronomaj morfemoj ==
 +
{| class="prettytable"
 +
|-
 +
! Etimo
 +
! Vortoj
 +
! Gramatikilo
 +
! Rimarkoj
 +
|-
 +
| Est.: asi
 +
| '''ási''' "aĵo"
 +
| -'''as'''e en sum-'''as'''e "io"
 +
| rowspan="9" | laŭ angla(#1) kaj persa modeloj
 +
|-
 +
| Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan
 +
| '''méti''' "tempo"
 +
| -'''met''' en sum-'''met''' "iam"
 +
|-
 +
| It.: piazza, Kr.: pjaca, <br />Hung.: piac, Alb.: pjac/ë, -a
 +
| '''pjási''' "loko"
 +
| -'''pjas''' en sum-'''pjas''' "ie"
 +
|-
 +
| rowspan="2" | Keĉ.: rúna
 +
| {{malnova}} | '''rúni''' /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit.]]/
 +
| rowspan="2" | -'''ru''' en sum-'''ru''' "iu"
 +
|-
 +
| '''rúnu''' "homo"
 +
|-
 +
| rowspan="4" | Gt.: sums
 +
| rowspan="4" {{malnova}} | '''súm'''i, '''súm'''o, '''súm'''u /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit.]]/ "iu; io"
 +
| '''sum'''-ase "io"
 +
|-
 +
| '''sum'''-ru "iu"
 +
|-
 +
| '''sum'''-pjas "ie"
 +
|-
 +
| '''sum'''-met "iam"
 +
|-
 +
| Som./Soktr.: ber
 +
| {{malnova}} | '''béru''' /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit.]]/ "tempo"  #2
 +
| -'''ber''' "-iam"
 +
| en '''kvúber''' "kiam", '''temúber''' "tiam"
 +
|-
 +
| Tlng.: lan
 +
| {{malnova}} | '''láni''' /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit.]]/ "ejo",<br />'''lána''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/  #3
 +
| -'''lan''' "-ie"
 +
| en '''kvílan''' "kie", '''témilan''' "tie"; <br />laŭ uzbeka(#4) modelo
 +
|-
 +
| rowspan="2" |  name="kos"Lat.: causa
 +
| {{malnova}} | '''kaúsi''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit.]]/
 +
| rowspan="2" | -'''kos''' "-ial"  #5
 +
| rowspan="2" | en '''kvíkos''' "kial", '''témikos''' "tial";<br />[#koas|alia variaĵo supre]]
 +
|-
 +
| '''káwsu''' "kaŭzo"
 +
|-
 +
| Lit.: tìk
 +
| '''tik''' "nur"
 +
| -'''tike''' "<ekskluda pron.>"
 +
|
 +
|-
 +
| Mong.: том [tom]
 +
| {{malnova}} | '''tomè''' /[[Prakitaka lingvo|PraKit]]/ "granda",<br />'''tóma''' /[[Malnova Kitaka lingvo|Mn.Kit]].(dial.)/ "granda; <br />multkvanta"  #6
 +
| -'''tom''' "-iom"
 +
| en '''kvítom''' "kiom", '''témitom''' "tiom" <br />ktp.
 +
|}
 +
{{komento
 +
|teksto1=#1: some'''thing''', some'''where'''
 +
|teksto2=#2: En la nuna Kitaka: '''vákti, méti'''
 +
|teksto3=#3: En la nuna Kitaka estas: '''(-)ajko'''
 +
|teksto4=#4: bu-'''jär'''-da, bu-'''jär'''-gya, …
 +
|teksto5=#5: Komparu ankaŭ la Kulku-lingvon de Markus Heupel, kie ĝi estas: -caus, kiel ekz. quacaus "kial".
 +
|teksto6=#6: En la nuna Kitaka: '''dáda''', el Ĉi.: dá & Lit.: dídis, dídelis
 +
}}
 +
 +
Pliaj gramatikigoj ĉe la pronomoj troviĝas en la [[Sum-dialekto|ĉapitro pri sum-dialekto]].
 +
 +
== Adverboj ==
 +
{| class="prettytable"
 +
|-
 +
! Etimo
 +
! Vortoj
 +
! Gramatikilo
 +
! Nunaj formoj
 +
! Rimarkoj
 +
|-
 +
| rowspan="3" | Ĉeĥ.: dolína
 +
| rowspan="3" | '''dóli''' "valo"
 +
| {{malnova}} | '''dôlaw''' /[[Mezepoka Kitaka lingvo|Mez.Kit.]]/ "malsupre"
 +
| nun: '''anć'''
 +
| rowspan="3" | Samtempe la ĉeĥa modelis per '''dole''' "malsupre", <br />'''dolní''' "malsupra", '''dolů''' "malsupren"; <br />Par. Sor.: '''dele''' "malsupren", '''delka, deleka''' <br />"malsupre", ''' deln/i, -ja, -je''' "malsupra"; <br />Pld.: '''dal''' [dål] "malsupren", Ger.: '''Tal''' "valo"
 +
|-
 +
| {{malnova}} | '''dôla''' /[[Mezepoka Kitaka lingvo|Mez.Kit.]]/ "malsupra"
 +
| nun: '''ánća'''
 +
|-
 +
| {{malnova}} | '''dôlawku''' /[[Mezepoka Kitaka lingvo|Mez.Kit.]]/ "malsupren"
 +
| nun: '''ánćku'''
 +
|}

Kiel registrite je 22:14, 31. Maj 2011

Dum la evoluo de multaj lingvoj aŭ eble ĉiuj el iuj vortoj povis estiĝi kazaj afiksoj, morfemoj por verbaj tempoj aŭ io tia.

La Kitaka lingvo ankaŭ konas tiel nomatajn disigojn (Germ.: Spaltungen [Laŭ "Sekundäre Flexionsbildung"]).

Enhavo

Deklinaciaj morfemoj

Kazaj morfemoj

Normalaj

Etimo Vortoj Gramatikilo Rimarkoj
Hung.: bél;
Angl.: belly		 béli "ventro; intesto"
/Mn.Kit./ ankaŭ "visceroj"		 -bep "en" #1 laŭ hungara(#2) modelo
-ben "en -n" #3
-bes "de en" #4
Ĉi.: zài -dzája "troviĝi" -saj <lokativo 2> kun -ku kaj -ket diferencigas la lokajn apoziciojn
Jap.: jōtai dźóti "stato; eco" -dźot "kiel"
Kaz.: ketiw ti-kéta /PraKit./,
te-kéta /Mn. Kit./ "foriras, -i"		 -ket "de; el" <ablativo> kun -saj kaj -ku diferencigas lokajn apoziciojn
na-skéta "foriri"
Pl./Slvk.: ku ku "al" -ku "al" <lativo> kun -saj kaj -ket diferencigas lokajn apoziciojn
Rus.: от [ot] ot "de" -t "de" <agentivo> ĝi nur estu uzata kune kun la pasivo
Est.: pea, Fin.: pää péa /PraKit./,
péo /Mn.Kit./ "kapo" #5		 -pep "super" laŭ finna(#6), estona(#7), hungara(#8)
kaj vepsa(#9) modeloj;
dua variaĵo malsupre
-pen "super -n" #10
-pes "de super"
Keĉ.: waki wákjari "kelkaj" -wak <partitivo>
Kaz.: keliw na-kêla "veni" #11 -kel "de, el, ekde
  • #1: Malnove -belp; var.: -bup
  • #2: -ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból
  • #3: Malnove -belt; var.: -bot
  • #4: Malnove -bels
  • #5: En la nuna Kitaka estas: péno, el Bret.: penn, Kim.: pen, Gl.: penn-os.

Par. Irl.: ceann [k'an] 'Kopf, Haupt, Zentrale, Stück'

  • #6: päällä, päälle, päältä
  • #7: peal, peale, pealt
  • #8: fölött, fölé, felől
  • #9: -pää(i) en seinha-pää(i) 'zur Wand hin'
  • #10: Malnove -pet
  • #11: Okazis duobla gramatikigo. Vidu [#kela-2

Sociolektaj

Etimo Vortoj Gramatikilo Rimarkoj
Hung.: gyomor 'Magen' djómo /PraKit./ "stomako" #1 -djon "maldekstre al" #2 la stomako troviĝas maldekstre
en la ventro
-djop "maldekstre ĉe"
-djos "maldekstre de"
Vj.: gan 'Leber' gána /PraKit./,
gáni /Mn.Kit./ "hepato" #3		 -gan "dekstre al" #4 la hepato troviĝas dekstre
en la ventro
-gap "dekstre ĉe"
-gas "dekstre de"
Ger.: hinter hínti /Mn.Kit.(Dial.)/ "malantaŭo" #5 -hin "malantaŭ -n" #6
-hip "malantaŭ"
-his "de malantaŭ"
Rus.: низ [niz] nízi /Mez.Kit./ "subo" #7 -nip "sub" #8
níza "malalta" -nin "sub -n" #9
-nis "de sub"
Mn.Pr.: pirsdau, Het.: piran píre(vo)- "antaŭ" -pirp "antaŭ"
-pirn "antaŭ -n" #10
-pirs "de antaŭ"
Jap.: ue-(ni) wéo /Mn.Kit./ "suro" #11 -wep "sur"
-wen "sur -n" #12
-wes "de sur"
  • #1: Nun: śtingéli, el Snĉ.: šť°ëng´ełë
  • #2: Malnove: -djot
  • #3: Nun jákno, el Sans.: jakrt (gen.) jaknáh, Lit.: (j)aknos ((j)eknos);

Kaj úpsi, el Acug.: úpsi

  • #4: Malnove: -gat
  • #5: Nun ájsu, el Ltv.: aiz
  • #6: Malnove: -hit
  • #7: Nun álto, el Turk.: alt
  • #8: Malnove -nisp, var.: -nif
  • #9: Malnove -nist, var.: -nić
  • #10: Malnove -pirt
  • #11: Nun úpu, el Pld.: up (uppe, oppe), Mn.Pld./Mn.Frs./Mn.Angl.: up, Sve./Mn.Nor.: upp,

Par. Isl.: upp 'hinauf, herauf', uppi 'oben', ofan 'von oben', Pld./Nld.: op, Angl.: up [ap], Ger.: auf, Gt.: iup; iupa; iupaðrô, iupana 'aufwärts; oben; von oben', uf 'unter', Ir.: fo- 'unter, sub-, hilfs-, unterstützend, gering', Gr.: hypó, Lat.: sub, Pli.: upa 'near, towards, next, by the side of, sub, below, less, strong', Osk.: úp 'by, near'

  • #12: Malnove -wet

Numeraj morfemoj

Etimo Vortoj Gramatikilo Rimarkoj
Kaz.: eki ek "du" -ki "du -j" <dualo> Laŭ modelo de Kamasa; Fiĝia kaj Litova lingvoj #1
éki "duo"
Nub.: lím 'to collect, gather',
Ar.: limm 'collect!'		 na-líma "kolekti" -ri "-j" <pluralo> l fariĝis r por havi distingon disde la sufikso -ol-
(nur necesas ĉe o-finaĵaj substantivoj), kaj m perdiĝis
  • # 1: Kamasa (samojeda lingvo): 1DU mi-šte, 2DU šë-šte, 3DU di-štej, dë-šëde

Fiĝia (aŭstroneza lingvo): 1DU:INK keda-ru (<rua "du"), 1TRI:INK keda-tou (<tolu "tri") Litova (hindeŭropa lingvo): mù-du, mù-dvi 'wir beide', jù-du, jù-dvi 'ihr beide', tuo-du 'diese beiden' (m.), tie-dvi (f),

Adpoziciaj morfemoj

Etimo Vortoj Gramatikilo Pre-/Postpoz. Rimarkoj
Turk.: alt álta /PraKit./ "malsupro" #1 alt' "sub" Prep.
altvo' "sub" Postp.
Ur.: bedë bédi "flanko" béde "ĉe, flanke de" Postp.
Sve.: i +
Lat.:locus		 lôku "loko; ejo" #2 ilóke "anstataŭ" Prep. dua variaĵo malsupre
Keĉ.: yupay na-júpa "nombri" jup "po" Prep.
Ĉi.: kip (na-)kípa "atingi" kípe "ĝis" Postp.
name="koas"Lat.: causa káwsu "kaŭzo" koas "pro" Prep. dua variaĵo malsupre
  • #1: Nun: ánćo el Toĥ. anć
  • #2: La norma vorto estas pjási.

Konjugaciaj morfemoj

Etimo Vortoj Gramatikilo Rimarkoj
Frc.: commencer "komenci" ti-kómsa /PraKit./ "komenci, eki" ko- "ek-"
Jap.: kou (Lao.: khɵɵ) na-kówa "bonvoli" kow- "bonvolu ..."
Ind.: mau maw "voli; deziri" mo- "-os"
Esp-o: voli, Ger.: wollen,
Lat.: volere, Okc.: voler		 vol {II} /PraKit./ voj- "-os" K-u Rum.: voi
> na-vola "voli"
Fin.: tehdä, Hung.: tenni ti-tékta, ti-téna /PraKit./ "faras, -i" #1 te- "-as"
Keĉ.: ruway rúwa "aktiva" ru- "-ant-"
rul- "-int-"
rus- "-ont-"
Angl.: be & Vj.: bị #2 bíja "pasiva" bi- "-at-"
bil- "-it-"
bis- "-ot-"
Uzb.: uzun úzuna "longa" -zun "tiel longe ke" konverbo
Lit.: metas méti "tempo" -met "dum" #3
Kaz.: keliw na-kêla "veni" #4 -kel "ekde"
Lat.: locus lôku "loko; ejo" #5 -lok "anstataŭ"
  • #1: En la nuna Kitaka estas: na-géra, na-gawína kaj na-ćína.
  • #2: Ili formas kompromison, kvankam ili ne estas parencaj.
  • #3: Krome simila sencorilato estas inter la suprasorabaj vortoj čas "tempo" kaj za čas "dum", la malsuprasorabaj vortoj cas "tempo" kaj za cas, wob cas "dum" kaj la polaj vortoj czas "tempo" kaj podczas "dum".
  • #4: Okazis duobla gramatikigo. Vidu [#kela-1
  • #4: Okazis duobla gramatikigo. Vidu [#lok-1

Vortfaraj morfemoj

Etimo Vortoj Gramatikilo Rimarkoj
Ind.: asli ásli "praulo" asli- "pra-"
Ĉuv.: ast ásto "metiisto" -ast- "-ist-"
TokP.: bek, bekim na-béka "reesti" bek- "re-, retro-"
Esp-o: daŭri, Ger.: dauern na-dáwra "daŭri" daw- "-ad-"
Ĉi.: hiep hiepu /Mn.Kit./ "kapo,
ĉefo"		 -iep- "-estr-"
hiapu, hīpu "kapo, ĉefo " Dialekte restis, sed kun ablaŭta varianto.
Ĉi.: kĕ-yĭ kej {II} /PraKit./ "rajti" #1 -kej- "havi permeson,
rajti"		 ĉe verba radiko
TokP.: mek-, Pat.: mek (Klk.: ma-) ti-mé(j)ka /PraKit./ "igi" me- "-ig-"
Jap.: nan(i) "kio"; Sva.: nani "kiu", Ling.: náni;
Prj.: nan "kial"; Nahl.: nân "kio"		 náne "kiu", náno "kio" namt- "kiu scias" laŭ litova(#2) modelo
Mong.: мэдэх [medeĥ] na-méda "scii"
Hung.: nem nem "ne" nemt- "mi ne
scias"		 laŭ rumana(#3) modelo
Mong.: мэдэх [medeĥ] na-méda "scii"
name="peo2"Fin.: pää, Est.: pea péo /Mn.Kit./ "kapo" #4 pao- "ĉef-" modelo ekzistas en
Germana: Haupt(-),
Bret.: penn 'Kopf', penn- 'Haupt-'
Kaj Irl.: ceann- 'Haupt-'
alia variaĵo supre
Rus.: вертеть [vertetj] na-vérta "turni" ve- "-iĝ-" simila sencoŝanĝo okazis en la
ĝermanaj lingvoj
  • #1: Nun: na-tórna el Jid.: torn
  • #2: Lit.: kaž- (kažno-, kažin- < kàs žino) en kažkas
  • #3: Rum.: neştine
  • #4: En la nuna Kitaka estas: péno, el Bret.: penn, Kim.: pen, Gl.: penn-os.

Par. Irl.: ceann [k'an] 'Kopf, Haupt, Zentrale, Stück'

Pronomaj morfemoj

Etimo Vortoj Gramatikilo Rimarkoj
Est.: asi ási "aĵo" -ase en sum-ase "io" laŭ angla(#1) kaj persa modeloj
Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan méti "tempo" -met en sum-met "iam"
It.: piazza, Kr.: pjaca,
Hung.: piac, Alb.: pjac/ë, -a		 pjási "loko" -pjas en sum-pjas "ie"
Keĉ.: rúna rúni /Mn.Kit./ -ru en sum-ru "iu"
rúnu "homo"
Gt.: sums súmi, súmo, súmu /Mn.Kit./ "iu; io" sum-ase "io"
sum-ru "iu"
sum-pjas "ie"
sum-met "iam"
Som./Soktr.: ber béru /Mn.Kit./ "tempo" #2 -ber "-iam" en kvúber "kiam", temúber "tiam"
Tlng.: lan láni /Mn.Kit./ "ejo",
lána /PraKit./ #3		 -lan "-ie" en kvílan "kie", témilan "tie";
laŭ uzbeka(#4) modelo
name="kos"Lat.: causa kaúsi /PraKit./ -kos "-ial" #5 en kvíkos "kial", témikos "tial";
[#koas|alia variaĵo supre]]
káwsu "kaŭzo"
Lit.: tìk tik "nur" -tike "<ekskluda pron.>"
Mong.: том [tom] tomè /PraKit/ "granda",
tóma /Mn.Kit.(dial.)/ "granda;
multkvanta" #6		 -tom "-iom" en kvítom "kiom", témitom "tiom"
ktp.
  • #1: something, somewhere
  • #2: En la nuna Kitaka: vákti, méti
  • #3: En la nuna Kitaka estas: (-)ajko
  • #4: bu-jär-da, bu-jär-gya, …
  • #5: Komparu ankaŭ la Kulku-lingvon de Markus Heupel, kie ĝi estas: -caus, kiel ekz. quacaus "kial".
  • #6: En la nuna Kitaka: dáda, el Ĉi.: dá & Lit.: dídis, dídelis

Pliaj gramatikigoj ĉe la pronomoj troviĝas en la ĉapitro pri sum-dialekto.

Adverboj

Etimo Vortoj Gramatikilo Nunaj formoj Rimarkoj
Ĉeĥ.: dolína dóli "valo" dôlaw /Mez.Kit./ "malsupre" nun: anć Samtempe la ĉeĥa modelis per dole "malsupre",
dolní "malsupra", dolů "malsupren";
Par. Sor.: dele "malsupren", delka, deleka
"malsupre", deln/i, -ja, -je "malsupra";
Pld.: dal [dål] "malsupren", Ger.: Tal "valo"
dôla /Mez.Kit./ "malsupra" nun: ánća
dôlawku /Mez.Kit./ "malsupren" nun: ánćku
Elŝutita el "http://kitakujo.de/w/index.php?title=Gramatikigo"
Personaj iloj