Kitakujo 

Deveno de la ablaŭto / Otgámeni apabúnjoni

Ablaŭto-skemoj / apabùnjo-skémori

Atentu, ke la sekvaj skemoj nur estas modeloj por transpreno de ablaŭto-sistemoj.

Laŭ la Litova, Rusa, Latina, Greka, Gota, Islanda kaj Germana lingvoj. Aparte enkrampaj formoj nur gravas pro la kompleteco. Ili ne iras Kitaken! Kursivaj formoj venas el la malnovaj evolu-fazoj de la lingvoj.

- Vico I. (e - a - i)

modeloj sencoj DBS #1 HBLS #2 TWB #3
bélsti; báldyti frapi; frapadi   283  
berti; barstýti; bìrti, byrėti (dis)ŝuti, (dis)semi; ??; ŝutiĝi   78, 283,285 222,221
bèsti, beda, bedė; badýti enpiki; pikadi 106,103EL  285  
brìsti, breñda, brìdo; braidýti vadi; vadadi 108EL  278,285 223
dangstýti; dengti kovradi; kovri 112,115EL  285  
dirti, dera, dyre senhaŭtigi; senfeligi; bati, vipi   278  
essen; aß, gegessen manĝi; mi/li manĝis, manĝita      
geben, gab, gegeben doni, donis, donita      
gẽna, gìna, giñti ĉasi 178 278 242
gimti, gema, gìmė naskiĝi   278 242
gìrdyti; gérti; gėrìmas trinkigi; trinki; trinkado 128,127EL  283,322  
išpirkti, ìšperka elaĉeti   174  
keliù, kélti; kálnasEl paĝo 460{305} de "The Nostratic Macrofamily".  levi, suprenigi, altenigi; monto      
kerpa, kirpo, kirpti tondi 36   265
kimšti, kemša, kimšo ŝtopi   248,278  
kirsti, kerta, kirto haki; falĉi; piki; (ek)bati; beki; ...   248,278  
krimsti, kremta, krimto mordi, maĉi; insultadi, riproĉadi   278  
leñkti; -linkas 'biegen, falten; -fach'   342  
lįsti, lenda, lindo; landýti rampi   248,278,284  
mìlžtiVariaĵo: mélžti, mélža, mìlžo     278  
miñti, mena, mìnė; mastýti (re)memori; diveni, solvi enigmon; pensi, mediti 176,172EL  278,285 286
pirkti, perka, pirko aĉeti   226,231,232,248,278  
reñka, riñko, riñkti kolekti; amasigi; elekti; komposti 175 248,278 330
sagstýti; sègti ??; pingli 222EL  285  
sehen; sah, gesehen vidi; mi/li vidis, vidita      
skélti; skáldyti fendi, spliti; haki, pecigi, spliti   283  
skrìsti, skreñda, skrìdo; skraidýti flugi; flugadi 227EL  278,285 337
stehlen, stahl, (gestohlen) ŝteli, ŝtelis, ŝtelita      
sverti, svarùs, svarstýti; swâri  'wägen, wiegen; schwer; erwägen; schwer' 750 #4 285  
tilpti, telpa, tilpo trovi lokon; eniri   278 356
treten, trat, getreten treti, tretis, tretinta      
velka, vilko, vilkti tiri, haŭli 175 248,278  
vérda, vìre, vìrtiParencas Rus.: варить [varitj] 'kochen, sieden' [RV, paĝo 25]. boli 179 278,365 370
vergessen, vergaß, vergessen forgesi, forgesis, forgesi(n)ta      
veržti, varžýti kuntiri, streĉi; kuntiradi, ŝraŭbadi 271,269EL  284  
vyti, veja, vìjo peli; postkuri, persekuti; tordi;volvi; nesti   278  
werben, warb, (geworben) varbi, varbis, varbita      
wairpan, warp, (waurpum) ĵeti, ĵetis, ĵetita 36; 40GtGr     
werfen, warf(en), (geworfen)      
žvelgti, žvalgýtis ekrigardi; ĉirkaŭrigardi 281EL  284  

- Vico I.b. (ew - aw - iw)

modeloj sencoj DBS #1 HBLS #2 TWB #3
driusan, driusô, drausjan, (drus) 'fallen; Abhang; fallen machen; Fall' 39GtGr     
giutan, gaut, (gutum, gutans) 'gießen' 39GtGr     
liufs, ga-laufs, ga-laubjan 'lieb; kostbar; glauben' 39GtGr     
liugan, laug, (lugum, lugans) 'lügen' 39GtGr     
siuhs, saúhts 'krank; Krankheit' 39GtGr     

- Vico I.d. (ej - aj - i - ie)

modeloj sencoj DBS #1 HBLS #2 TWB #3
baidýti; bijóti peli; angori   284  
beißen, biß, gebissen mordi, mordis, mordita      
bleiben, blieb, geblieben resti, restis, restinta      
gedeihen, gedieh, gediehen kreski, kreskis, kreskinta      
graibýtis; griẽbtis 'herumtasten'   343  
greipan, graip, gripum kapti, kaptis 36    
klaipýti; klypti flekse deformi; flekse deformigi   284  
laistýti; lieti akvi; verŝi 164,168EL 285  
laižýti; liežti lekadi; lekeri   284  
leiden, litt, gelitten suferi, suferis, suferinta      
liẽka, lìko, lìkti restas, restis, resti 36,175 249,278,296,342 278
snéigėti; snaĩgė; snìgti; sniẽgas neĝegi; neĝero; neĝi; neĝo   78,88  
streiten, stritt, gestritten kvereli, kverelis, kverelinta      
sváidyti; svíesti ĵetadi; ĵeti   283  
treiben, trieb, getrieben movi, turni, bosi; movis, turnis,
bosis; movita, turnita, bosita		      
ur-reisan, -rais, -risum, -risans 'aufstehen' 39GtGr     
weisen, wies, gewiesen gvidi, konduki; gvidis, kondukis;
gvidita, kondukita		      

- Vico II. (e - o)

modeloj sencoj  
брести [bresti], бродить [broditj] 'sich schleppen, sich mit Mühe fortbewegen' 22RV 
везти [vezti], возить [vozitj] 'fahren, bringen, holen' 28,41RV 
вести [vesti], водить [voditj] konduki 88,94RGr; 29,41RV 
φερω [pherô] , φορος [phoros]El "Griechische Schulgrammatik", paĝo 9. mi portas;  
греметь [gremetj], гром [grom] 'donnern, dröhnen; klirren;; Donner' 94RV 
звенеть [zvenetj], звонить [zvonitj] 'klingen, tönen, klirren';; 'läuten, klingeln' 171RV 
лежать [leĵatj], ложить [loĵitj] 'liegen;; legen' 209,211RV 
лечь [leĉj], ложиться [loĵitjsja] 'sich hinlegen; sich schlafen legen;; ...' 210RV 
melsti, молить [molitj] 'anflehen, flehentlich bitten (um)' 218RV 
нести [nesti], носить [nositj] porti 89,92RGr 
πετεσθαι [petesthai], ποτη [potê] 'fliegen; Flug'  
tego; toga mi kovras; togo  

- Vico III. (a - o)

modeloj sencoj DBS #1 HBLS #2 TWB #3
agis; ôg 'Furcht; ich fürchte' 41GtGr     
blokšti, blaškia, bloškė     277  
dvokti, dvakiaLiterare: dvokia.  fetori   277 233
fara, fór iri, iris 115§279Isl.Gr.    
fraþjan; frôþs 'verstehen; Verstand' 41GtGr     
kapstýti; kopti fosetadi; ?? 150,159EL 285  
karia, kórė, kárti pendiGermane: 'hängt-en auf, hängte(n) auf, hängen'. 179 250,277  
skobti, skabiaLiterare: skobia.      277  
smogti, smagiaLiterare: smogia.  bati   277 339
vagia, vogė, vogti; vagìs ŝteli; ŝtelulo 179 129,131,277,349 371
wakan; wôkains 'wachen'; 'das Wachen' 41,115GtGr     

- Vico IIIb. (aw - ow)

modeloj sencoj DBS #1 HBLS #2 TWB #3
bliáuti, bliáuna/bliáuja, blióvė bleki; ploraĉi   278 223
gaũbti; (-gubas) 'umhüllen; -fach'   342  
kráuti, kráuna/kráuja, króvė ŝarĝi, stapli; staki; kargi; nesti; burĝoni; ŝargi   277  
piáutiEn "Esperanto-lietuvių ir lietuvių-esperanto kalbų žodynas" sur paĝo 201 en alia skribo: pjáuti. , pióvė tranĉi; segi; falĉi; serpi; buĉi   237,250,278  
ráuti, róvė 'raufen'   342  

- Vico IV. (a - u)

modeloj sencoj  
fahren; fuhr, gefahren veturi; mi/li veturis, veturinta  
graben, grub, gegraben fosi, fosis, fosita  
laden, lud, geladen ŝarĝi, kargi; ŝargi  
tragen, trug, getragen porti, portis, portita  
wachsen; Wuchs kreski; kresk(ad)o  
waschen, wusch, gewaschen lavi, lavis, lavita  

Transpreno-skemoj / pèrne-tàkeni-skémori

Skemoj de malnovaj lingvoj kaj lingvo-fazoj
vico Gt. sekvoj vico Kit. sekvoj komentoj
I. ei,ai,i  I.d ej,aj,i  
II. iu,au,u I.b iw,aw  
III. in/aír,an,un/aúr I. e,a,i  
IV. in/aír,an,ên,un/aúr I. e,a,i  
V. ik/aíh,ak,êk I. e,a,i  
VI. a,ô  III. a,o  

vico Mn.A.Ger. sekvoj vico Kit. sekvoj rimarkoj
I.a ī,ei,i  I.d ej,i  
I.b ī,ē,i      
II.a io/iu,ou,u/o I.b iw,aw ou>aw (por faciligi asimiladon)
II.b io/iu,ō,u/o      
III.a i,a,u      
III.b ë/i,a,u/o I. e,a,(i)  
IV. ë/i,a,ā,o I. e,a,(i)  
V. ë/i,a,ā,ë  I. e,a,(i)  
VI. a,uo,a  IV. a,u uo>u (kiel en moderna germana)
VII.a ei,ia,ei      
VII.b ou/ô,io,ou      
VII.c a,ia,a      
VII.d â,ia,â      
VII.e uo,io,uo      

La ĉi-tieaj vicoj laŭ "Die Deutsche Sprache" sur paĝo 184. Komparu ankaŭ la mezepokajn germanajn skemojn sur paĝoj 280-281.

Skemoj de nunaj lingvoj kaj lingvo-fazoj
Germana
Vicoj sekvoj 2 (pret.=part.pret.) 2 (inf.=part.pret.) 3 Kit. sekvoj
I. ei[aj],i[i] 1.: beißen, biß {36(#1)}     I.d aj/ej,i
ei[aj],ie[î] 1.: bleiben, blieb    
II. ie[i],o[ô] 2.: biegen, bog {18}        
ie[î],o[o] 2.: riechen, roch        
III. i,a,u     8.: binden, band, gebunden {17}    
i,a,o     9.: rinnen, rann, geronnen {6}    
e/i,a[a],o[o]     10.: helfen, half, geholfen {9} I. e,a
IV.     10.: stechen, stach, gestochen {4}
e/i,a[a],o[o]     10.: stehlen, stahl, gestohlen {3}
e/i,o[o] 4.: fechten, focht {5}; 10.: schmelzen     II. e,o
  e[ê],o[ô] 3.: heben(#2), gären(#3){5}    
V. e/i,a,e   7.: geben, gab {8} 2.: liegen I. e,a
VI. a[â],u[û]   6.: fahren, fuhr {8}   IV. a,u
VII. au,ie[î],au          
ei,ie[î],ei   1.: heißen   I.d aj/ej,i
a,ie[î],a   5.: blasen, blies {8}   I. a,i
u,ie[î],u          
o,ie[î],o          

La roze markitaj vicoj ankoraŭ estas bone rekoneblaj, krom ke la ei-variaĵoj de la vico VII. ne plu distingeblas de la vico I. La nemarkitaj kaŭzas problemojn.

La supraj vicoj troveblas en "Die Deutsche Sprache" sur paĝo 409.

La nov-germana skemo (1.-10.) troveblas sur paĝo 550. Laŭ la menciita libro ĉirkaŭ 40 ne funkcias laŭ la supra skemo, sed ja 127 faras tion. Kaj ĉirkaŭ 165 verboj en la nuna germana funkcias ablaŭte. Ne eblas mencii ĉiujn esceptojn.

Litova
vico sekvoj vico Kit. sekvoj  
I.a e,ė,a,o,uo I.  e,a  dvėsti, dvẽsia, dvėsė 
žélti, žẽlia, žėlė; žãlias; (žolė)
II.  e,o  klėtis; klóti; (klúonas)
sėdėti, sėdi, sėdėjo; sodìnti; (súolas)
III.  a,o  võgti, vãgia, võgė 
kárti, kãria, kórė 
I.b (+n) i,e,ę,ą,į  I.  e,a,i  gręžti; grąžìnti; grįžti
leñkti; -linkas [p.342§683B3]
miñti, mena, mìnė; mąstýti
I.c (+r/l) e,ė,a,i,y  gélti, gẽlia, ǵėlė 
gìlti, gìlia, gýlė 
tilpti, telpa, tilpo 
II. ei(ej),ej,ai(aj),i,y,ie  I.d  ej,aj,i,ie  lìkti, liẽka/liẽkti, lìko; -likas
snéigėti; snaĩgė; snìgti, sniñga/sniẽga/sniẽgti, snìgo; snyguriuoti; sniẽgas
III. au,u,ū,uo,ov  III.b  aw,ow  kráuti, kráuna, króvė; (krūvà)
tū̃pti, tùpia, tū̃pė
kùlti, kùlia, kūlė
uo, uo, av
gaũbti; -gubas [p.342§683B3]

La ablaŭtaj verboj troveblas en "Handbuch der Litauischen Sprache" sur paĝoj 276-278 §§502-506.

Longiga ŝtupo laŭ §502 en infinitivo kaj preterito markatas roze; laŭ §§503-504 en preterito markita flave. I-ŝtupo laŭ §§505-506 en infinitivo kaj preterito, e en prezenco markitas verde. La devenaj a-kaj aj-ŝtupoj menciiĝis en §538c) sur paĝo 283, en §540c) sur paĝo 284, en §541b)c) sur paĝoj 284-285. La diftonga sekvo uo,av troveblas sur paĝo 321 en §623.

Al la sekva ĉapitro
07.04.2016