Kitakujo 

Verbo-klasoj / gèra-sóno-órpiri

a) Regulaj verboj / fépari gèra-sónori

La plej multaj verboj krom la sekva-alineaj estas tute regulaj kaj kiel adjektivoj (Tie mankas la verbigaj afiksoj!) finiĝas je -a.

b) Neregulaj verboj / anfépari gèra-sónori

RIM: La neregulaj verboj malaperas aŭ reguliĝas en la dialektoj kaj parencaj lingvoj.

Neligendaj / nembándedvari

"sento"-verboj / "dújgu"-gèra-sónori

Kitaka	Senco	Etimo	Ekzempoj	Senco	Sinonimoj kaj ĝemeloj
ćao	saluti	Vj.: chào; k-u It.: ciao	Mu ćao tun.(#1)	Mi salutas vin.	sin.: na-gólja
			Mi ćao tun.(#2)
			Mu ćao tin.(#3)
			Mi ćao tin.(#4)
hao	ami	Ĉin.: 好 [hào] "ami; ŝati"	Ŋa hao kámin.	Mi amas vin.	sin.: na-luba; ĝem.: na-hova "ŝati"
jao	voli	Ĉin.: 要 [yào] "deziri; voli; intenci"	Paj jao nagérsa.	Li volas labori.	sin.: maw; na-vola; ĝem.: na-jova, na-java
jem	malami; malŝati	Ĉin.(Gabl.): yém 'hassen'	Ísi jem nagérsa.	Ŝi malŝatas labori.	sin.: na-gána "malami"
maw(#5)	voli; intenci	Ind.: mau	Vo maw namáka.	Ni volas manĝi.	sin.: jao, na-vola; na-java

• #1: Viro al viro.
• #2: Virino al viro.
• #3: Viro al virino.
• #4: Virino al virino.
• #5: En malnova ortografio: maú; ĝemelas al mõ- "-os"

Ĉiklasaj verboj en PraKitaka kaj Malnova Kitaka

Ŝtupo	Kitaka	Senco	Etimo	Ekzempoj	Nuna lingvo	Senco
Pra.	vol(#1)	voli	Esp-o: voli, Lat.: volere, Okc.: voler, Ger.: wollen	Áku vol timáka káwkun.	Mu jao namáka káwkun.	Mi volas manĝi kukon.
					Mu tevóla namáka káwkun.

• #1: Per gramatikigo el ĝi estiĝis la futuro je voj-.

"movo"-verboj / "páwjintjeni"-gèra-sónori

Kitaka	Senco	Etimo	Ekzemplo	Senco	Sinonimoj
Nur verboj
kip(#1)	atingi	Ĉin.(Gabl.): kip 'erreichen'	Ìsi kip tla gerádin.	Ŝi atingas la urbon.	na-kípa
pjaŋ	flugi	Brm.: pyang [pjang]	Lo pjaŋ len góri.	Ili flugas sur monton.	na-lénta
téw	formoviĝi	Km.: tö·w 'wegbewegen'	Ótu téw gerádiket.	Oto formoviĝas de la urbo.	na-pojs-páwa
Verboj kaj prepozicioj
dao(#2)	alveni, ĝisveni	Ĉin.: 到 [dào] 'ankommen; nach, zu, in'	Paj dao ŋáku.	Li alvenas al mi.	na-gugáma
	(prep.) al, ĝis		Paolu lagéja dao Íti.	Paŭlo iris al Itino.	ku; do
len(#2)	supren(mov)iĝi	Vj.: lên 'hinaufbewegen; auf, hinauf'	Ému len góriku.	Li supreniĝas monton.	na-anánćetja; na-anànć-páwa
	(prep.) sur -n, supren		Lo telénta len góri.	Ili flugas sur monton.	úpku; úprawku
ra (rao)(#3)	eliĝi, elmoviĝi	Vj.: ra 'hinausbewegen; aus, hinaus' (& Ger.: raus)	Íske ra házuket.	Iu eliĝas el domo.	na-ísetja; na-ispáwa
	(prep.) el		Káti telópa ra lésu.	Katino kuras el arbaro.	ísku, énket
suŋ (suoŋ)(#4)	malsupren(mov)iĝi	Vj.: xuống 'hinunterbewegen; hinunter' (& Lat.: sub)	Émo suŋ dóliku.	Ĝi malsuprenmoviĝas al valo.	na-ánćetja; na-anć-páwa
	(prep.) malsupren (al/de)		Áplo tepáda suoŋ ot púmu.	Pomo falas malsupren de arbo.	ánćawku
vao(#5)	eniĝi, enmoviĝi	Vj.: vào 'hineinbewegen; in, hinein' (& Rus.: в(о) [v(o)] "en")	Mu vao házuku.	Mi eniĝas domon.	na-énetja; na-en-páwa
	(prep.) en -n		Émi tegéja vao házu.	Ŝi iras en domon.	énku

• #1: Paronimas resp. ĝemelas al la postpozicio kípe "ĝis"!
• #2: Ĉe verba uzo devas sekvi kazofinaĵo ĉe la celo, plej ofte -ku. Ĉe prepozicia uzo tio ne necesas.
• #3: Ĉe verba uzo devas sekvi kazofinaĵo ĉe la devena loko, plej ofte -ket. Ĉe prepozicia uzo tio ne necesas.
• #4: Dialekto sup (suop)
• #5: Varianto vaw; en malnova ortografio: vaú. Ĉe verba uzo devas sekvi kazofinaĵo ĉe la celo, plej ofte -ku. Ĉe prepozicia uzo tio ne necesas.

pliaj

RIM: * = ĝemelas kun regulaj

Kitaka	Senco	Etimo
mujk*	ĉerpi	Vj.: mực, mục, múc
gap*	renkonti	Vj.: gặp
got*	senŝeligi	Vj.: gọt
ŋen*	havi tempon	Alb.: ngen
vî(#1)	scii	Ĉeĥ.: ví

• #1: Normale na-méda. Tamen ekzistas kelkaj derivaĵoj, el kiuj iuj eĉ ne plu estas rekoneblaj kiel tiuj, ekz. nevím- "ajn"^#1a, śvĩ- "ajn"^#1a, dew- "ajn" (el "dio scias").
• #1a: El "ne scias".

Formado de apartaj tempoj kaj modoj

Oni uzas la supre (A.1./2.) menciitajn erojn, sed ne 'te-'.

sufikso: -ta

Ekzemplo

Kitaka	Senco	Ekzemplo	Senco
ćaota	saluti	Ému laćaota sin.	Li salutis cin.

Ĉiklasaj verboj en la PraKitaka kaj Malnova Kitaka

Ŝtupo	Kitaka	Senco	Etimo	Ekzempoj	Nuna lingvo	Senco
Mn.	daj(#1)	doni	Rus.: дай [daj]	Émi daj múku púlin.	Émi tedája múge púlin.	Ŝi donas al mi monon.
Pra.	kej(#2)	rajti	Ĉin.: 可以 [kĕ-yĭ]	Éme kej titába do Móskva.	Ému tetórna natába do Móskvi. Ému tetórna natába Móskviku.	Li rajtas vojaĝi al Moskvo.

• #1: Ĝi simple fariĝis regula verbo. (tedája "donas", ladája "donis" ktp.)
• #2: Ĝi fariĝis modala sufikso ĉe la verboj. (Émi dánskeja témilan. "Ŝi rajtas danci ĉi tie."

Ligendaj / bándedvari

Kitaka	Senco	Etimo	Ekzemplo	Senco	Komento
-ara	esti	Jap.: aru & Angl.: are, (Sve.: är, Dan.: er)	Tu kve-ára?	Kiu ci estas?
			Mu Renu-ára.	Mi estas Reneo.
			Tu kvaw-ára?	Kiel ci estas?
-tura	havi	Lit.: turėti	Paj kvo-túra?	Kion li havas?
			Ému házu-túra.	Li havas domon.
			Ŋa décivéjo-túra.	Mi havas kapdoloron.
-sura	fari	Jap.: suru	Lo lúbo-súra.	Ili amoras.
			(Mu) feŋ-súra.	Mi dankas.	(slango!)
			Indjéna-sùraj!	Bonvole pardonu!
			Ŋa kámin telúba-sùra.	Mi amas vin.	plifortigas ĝentilecon
-gona	iri	Pld.: gahn [go:n], Angl.: go	Émo kapúta-góna.	Ĝi difektiĝas (aŭ) kaputiĝas.
-kura	veni	Jap.: kuru	Paj gérso-kúra.	Li venas al laboro.
-tuda	ludi	Kor.: tu.da	Émi káti-túda.	Ŝi ludas katon.
			Lo lúbo-túda.	Ili amoras.
-dora	veturi	Tib.: dro, dru	Ému búsu-dóra.	Li veturas buson.

Formado de apartaj tempoj kaj modoj

Oni uzas la supre (A.1./2.) menciitajn erojn, sed ne 'te-'.

sen sufikso!

Ekzemploj

Kitaka	Senco	Ekzemplo	Senco
-tura	havi	Paj lá-kvo-túra?	Kion li havis?
-sura	fari	Lo la-lúbo-súra.	Ili amoris.

Al la sekva ĉapitro
23.10.2024