Kitakujo 

La tonemoj de la Kitaka / Tla zvónćuri kitákani kélini

Normaj tonemoj / fácvari zvónćuri

a) Unua tonemo / ójnenśe zvónću

Ĝi povas esti markata per la jena supersigno "´".

Ekz.:

míco

kato

teképa

povas

namáka

manĝi

b) Dua tonemo (2t) / ékenśe zvónću

Ĝi devas esti markata per unu el la jenaj supersignoj "^" aŭ "^~".

Bonvolu atenti, ke la prefikso de verba infinitivo na- estas metata, sed tamen ignortata ĉe la alfabeta ordo. Same okazas pri la lingva prefikso ki-.

1. âbra forta 2. na-âka veturi 3. akû jen 4. âmpu ofico 5. bâlu posedanto 6. bâmbi bebo 7. bêlo ravo; plezuro 8. bêra malhelruĝa, bruna 9. bôdi fiŝkaptilo 10. bôla abunda, plensufiĉa 11. bôno principo 12. brôdu ulo, kamarado, kunulo 13. na-ćêta vomi 14. ćûŋa meza 15. dâglo simio 16. dâko tegmento 17. dâŋo arko 18. dâro bastono 19. na-dâśa maldungi 20. dêbo umbiliko 21. dîni religio 22. dôlaw, dôla, dôlawku(#1) malsupre, malsupra, malsupren 23. Dôlu dolaro 24. dûgo argila poto/vazo/ujo 25. na-êla(#2) vivi 26. êluko besto 27. fâra preta 28. ki-gêlgja irlanda 29. gîgu kratero 30. gûo(#3) lando 31. hîlo morto 32. na-hôva ŝati

33. îsu artiko 34. jãm(#N) tri 35. jãśi infano 36. na-jôva intenci 37. na-kâla voki 38. kâla-sóno interjekcio 39. kãn(#N) kvar 40. kâri ĉas(ad)o 41. na-kârka(#4) bezoni 42. na-kêla veni 43. kêpi pinto de monto 44. kêti cent mil 45. na-kîra opinii; kredi 46. kôgaju palato 47. kôndo koko 48. na-kûla aŭdi 49. kûra blu-nigra 50. lâku telero 51. na-lêŋa vojaĝi 52. lîmi kvinteto, kvinopo 53. lôku(#5) loko, ejo 54. lûgo herbejo 55. na-lûpa vori 56. mâko papavo 57. mâklo parenco 58. mâli farbo 59. na-mânda lerni 60. mêa kun 61. mêlni inko 62. mêni luno 63. mên-emi(#6) monato 64. mêni-gúno lundo

65. mêso tablo 66. mîtu argilo 67. mõ- -os 68. môgu fungo 69. môko kolo; gorĝo 70. nâki du(op)o, paro 71. nâni, nânu oklino, onklo 72. -nêl kvara 73. nîlu najlo 74. nînda svelta 75. na-njâla leki 76. njâta sengusta 77. nô'e ĉe -n 78. nône ĉe 79. nôro de ĉe 80. nô'on laŭ ĉe 81. nôno pensaĵo 82. na-nôsta(#7) supreniri 83. nûj(#8) ni (inkl.) 84. nûmo oleo (por mangaĵoj) 85. õm(#N) du 86. pâlvi(#9) vilaĝo 87. pâtu dekopo 88. pâwo fasko 89. -pẽ-(#10) (de) super (+n) 90. pêno(#11) kapo 91. na-pêta porti surbrake 92. pîku nordo 93. na-pôka akcepti 94. na-pôkewa(#12) esti akceptata 95. pôn(#N) kvin 96. pû- muziko; sono; ...

97. na-pûŋa ĝusti 98. râśta ĝusta 99. ki-rêna portugala 100. rêpu vosto 101. rôŋo(#13) pneŭo 102. ki-sãma samea 103. sâwa sana 104. na-sêma forlasi 105. skêsa malbona 106. na-sôla diri 107. na-sûpa suĉi 108. śêmi aero 109. śvĩ- ajn 110. tân as -anta 111. têlu skorpiono 112. na-tîda okazi 113. na-tîra malŝlosi 114. na-tôlka traduki 115. na-tôla nombri 116. tûni ŝtofo 117. -ûps-(#14) trinkaĵo, likva manĝaĵo 118. ûsu(#15) subjekto 119. na-vâka gardi 120. vâtu(#16) trajno 121. na-vêla ordoni 122. -vêt kvina 123. vî(#17) scii 124. ki-vĩta fiĝia 125. vôvaw hund(et)o 126. wãk(#N) ses 127. zômo(#18) medio

• #1: Nun estas ánć, ánća, ánćku.
• #2: Nun: na-élta; (literature) na-víva.
• #3: Normale estas gúo, do en la unua tonemo.
• #4: Kutime na-keráka kaj variantoj na-kérka, na-keárka.
• #5: Kutime pjási.
• #6: Ĉifoje temas pri um-vorto.
• #7: Normale estas na-nósta, do en la unua tonemo. Dua varianto estas na-náwsta.
• #8: Normale estas naj, do en la unua tonemo kaj kun alia diftongo.
• #9: Normale estas fálvi, do en la unua tonemo.
• #10: Normale estas -pe-, do en la unua tonemo.
• #11: Normale estas péno, do en la unua tonemo.
• #12: La alternativa formo na-pôkikta kun la finaĵo -ikt- ne eblas pro eŭfoniaj kialoj.
• #13: Estiĝis per sekundara ablaŭto el réŋu "ringo".
• #14: Kutima formo -upś-
• #15: Estiĝis per sekundara ablaŭto el ási "aĵo".
• #16: Estiĝis per sekundara ablaŭto el na-vúta "tiri", laŭ la rilato inter Ger.: „Zug“ "trajno" kaj „ziehen“ "tiri".
• #17: Nun estas na-méda.
• #18: Estiĝis per sekundara ablaŭto el zémi "tero"
• #N: Temas pri sociolekta numeralo. Ĉe pôn temas eĉ pri varianto de la unuatonema po.

La dua tonemo funkcias simile al la sesa tonemo en la vjetnama, krom ke anstataŭ glota sono malfortege aperas intera konsonanto, kiu dependas de la vokalo. Ĉe a estas malfortega h. Ĉe o kaj u estas malfortega w. Ĉe e kaj i estas malfortega j.

Dialektaj aldonoj je la tonemoj / ráźdari gudájori je tla zvónćuri

Kelkaj dialektoj aldonas tonemojn.

Tritonemaj dialektoj / tirzvónćari ráźduri

Norma formo	Dialekte	Senco	Etimo	Komento
béri	bẻri	ekde	Turk.: beri	Pro: na-béra "porti", bêra "malhelruĝa; bruna"
mo-	mỏ-	-an-	Cv.: mo-	Pro: mo "mi (neŭtre)" kaj mõ- "-os".
tána	tảna	malgranda	Sans.: tanú	Pro: -tan "al"
na-vára	na-vảra	atendi	Hung.: vár	Pro: vári "akvo"

Rilataj terminoj / bécari sónomori

Laŭ la ĉina eblas la jenaj terminoj por tonemoj (ĉine 声 aŭ 聲 [shēng], Kant.: sing¹ aŭ seng^1(#1) (Ĉin.(Gab.): 聲 šīng^(#G))) > kitake śíŋori.

• #1: Laŭ la artikolo 聲, en la angla Vikivortaro.
• #G: Gabelentz: Chinesische Grammatik, paĝo 31.

"tonoj"

• śáŋa "alta" (el Ĉin.(Gab.): 上 šang 'hoch'^(#G) ("alta") (Kant.: sêng⁶-bin¹ 'oben'; k-u Ĉin.: 上 [shàng]))
• hía "malalta" (el la Ĉin.(Gab.): 下 hià 'tief'^(#G) ("malalta") (Kant.: ha⁶-bin¹ 'unten'; k-u Ĉin.: 下 [xià]))
• ćûŋa^(#1) "meza" (el la Ĉin.(Gab.): 中 čūng 'mittel'^(#G) ("meza"); k-u Ĉin.: 中间 (中間) [zhōngjiān])

• #1: Dua tonemo pro na-ćúŋa "meze trabori".
• #G: Gabelentz: Chinesische Grammatik, paĝo 32.

"kvalito"

• pehíŋa "simetria" (el la Ĉin.(Gab.): 平 p'îng 'gleichmässig, eben'^(#G) ("konstanta; ebena"); k-u Ĉin.: 平 [píng] 'eben, platt, flach'^(#1) ("ebena, plata"), Ĉin.: 平均 [píngjūn] 'durchschnittlich; gleichmäßig'^(#2) ("averaĝa; konstanta") kaj 平声 (平聲) [píngshēng] 'level tone')
• tiséka "nesimetria" (el la Ĉin.(Gab.): 仄 tsek 'ungleichmässig'^(#G); k-u Ĉin.: 仄 [zè] kaj 仄声 (仄聲) [zèshēng] 'unebene Töne'^(#3) ("neebenaj tonoj"))
  • sáŋa "supreniranta" (el la Ĉin.(Gab.): 上 sàng 'steigend'^(#G) ("supreniranta"); k-u Ĉin.: 上升 [shàngshēng] kaj 上声 (上聲) [shǎngshēng, shàngshēng] 'rising tone')
  • kjíwa "falanta" (el la Ĉin.(Gab.): 去 k'iǘ 'fallend; fortgehend'^(#G) ("falanta; foriranta"); k-u Ĉin.: 去 [qù] 'gehen; fortgehen'^(#4) ("iri; foriri") kaj 去声 (去聲) [qùshēng] 'departing tone')
  • źípa "rompa" (el la Ĉin.(Gab.): 入 žip 'abgebrochen, eingehend'^(#G) ("rompa"); k-u Ĉin.: 入 [rù] 'in etw. hineingehen bzw. hereinkommen'^(#5) kaj 入声 (入聲) [rùshēng] 'entering tone')

• #1: Laŭ 'Handwörterbuch Deutsch-Chinesisch, Chinesisch-Deutsch', paĝo 422.
• #2: Laŭ la paĝo 平均 - Chinesisch-Deutsch Übersetzung | PONS.
• #3: Laŭ 'Handwörterbuch Deutsch-Chinesisch, Chinesisch-Deutsch', paĝo 680.
• #4: Laŭ 'Handwörterbuch Deutsch-Chinesisch, Chinesisch-Deutsch', paĝo 452.
• #5: Laŭ 'Handwörterbuch Deutsch-Chinesisch, Chinesisch-Deutsch', paĝo 466.
• #G: Gabelentz: Chinesische Grammatik, paĝo 32.

Al la sekva ĉapitro
26.09.2021