Jen la Kitakaj kazoj / dja tla kitákari pádziri
La ĉisekve listigitaj kazoj estas aplikataj ĉe la ĉefaj nominalaj vortospecoj, nome substantivo, adjektivo, pronomoj kaj substantivigitaj numeraloj.
El la eblecoj esprimi kazojn (afikso: sufikso - en la keĉua, ajmara; tjurkaj kaj finnougraj, metatezo - en araba, ablaŭto - en irlanda, akcentŝanĝo - en rusa, tonŝanĝo - en kelkaj afrikaj lingvoj, aŭ kombinoj - en slavaj kaj litova) la Kitaka elektis la afikson, nome sufikson kiel tipon de afikso.
1. normalaj / mótlari
Pliaj kazoj ekzistas en Joźik- kaj Tivad-najbaraj dialektoj,
Joźik- kaj Tivuk-najbaraj dialektoj kaj en la
Tivada, Joźika,
Tivuka kaj Dęgutia lingvoj.
La nombro de la kazoj en la Dzitaka kaj Dzitak-najbaraj dialektoj kontraŭe
estas tre malalta. Nur 7 kazoj restis en suda dialekto kaj 10 en meza kaj norda dialektoj de la Dzitaka.
La Dźiga kaj Njaka havas la plej malmultajn kazojn, nome 2.
a) primaraj / ójnomari
Kompare al Esperanto la akuzativo estas uzata sub du kondiĉoj, nome:
- rekta objekto/komplemento (ekz. Mu temáka káwkun. "Mi manĝas kukon.")
- anstataŭa akuzativo
- ĉe mezuroj (ekz. Tla gátu teésa sínte ćígorin dólga. "La strato estas cent metrojn longa.")
- kaj tempindikoj (ekz. Paolu tegérsa vísan dínon. "Paŭlo laboras la tutan tagon.")
Por la direkto estas uzata la lativo je -ku, escepte de tiuj dialektoj, kiuj ne havas ĝin, nek la finaĵon -nja aŭ -koj. Tie la akuzativo funkcias kiel en Esperanto.
- Ekz. Ému sjegéja gerádiku. "Li iros urbon."
- En dialekto Paj mogéja gerádin. "Li iros urbon."
| num. |
nomo |
námi |
esp-o |
kitake |
etimo |
dialekte |
dialekta etimo |
Mez. |
Mn. |
Pra. |
Ekzemplo |
| Sintaksaj kazoj(#FP)/Gramatikaj kazoj(#FB)(#FP) |
| 1. |
nominativo |
nàmi-pádzi |
- |
- |
-(#1) |
- |
- |
J |
J |
J |
házu |
| 2. |
genitivo |
becpádzi |
de |
-ni |
Man.: -ni |
-na)(*) |
Fin.: -n;
Turk.: -(n)in;
Mong.: -н [-n];
Jap.: ... no |
J |
T4 |
N |
házuni |
| -pa |
Keĉ.: -pa/-p |
| 3. |
posesivo(#gen) |
hèmpo-pádzi |
de |
-de |
Ĉin.: 的 [-de, -di] |
|
|
J |
J |
N |
házude |
| 4. |
partitivo |
dèjlo-pádzi |
da |
-wak(#2)(#G) |
Keĉ.: waki(#3) |
-so(#4) |
Dgsp.: -so |
J |
T2 |
N |
házuwak |
| 5. |
dativo |
giw-pádzi |
al |
-ge |
Kaz.: -ге [ge],
Kor.: -e(ge) |
|
|
J |
T11 |
N |
házuge |
| 6. |
akuzativo |
kàjloso-pádzi |
-n |
-n |
Kaz.: -н [n];
Mn.Gr.: -ν [n],
Mn.Pr.: n,
Het.: -n,
Esp-o: -n |
-m |
Lat.: -m,
Sans.: -m;
SSam.: -m(#5),
Mar.: -м [-m],
OrMans.: -mə(#6),
Nen.: -m |
J |
J |
J |
házun |
| 7. |
agentivo(#gen) |
rugèro-pádzi |
de |
-t(#7)(#G) |
Rus.: от [ot] |
-ot, -at(#G) |
Rus.: от [ot] |
N |
N |
N |
házut |
| 8. |
postpozitivo
(#gen)(#8) |
pàsaso-pádzi |
- |
-l(#8) |
Het.: -l <Gen.>,
Etr.: -l <Gen. II> |
|
|
N |
N |
N |
házul |
| Duonsintaksaj resp. duongramatikaj kazoj(#FP)/Abstraktaj lokaj kazoj(#FB) |
| 9. |
esivo |
èso-pádzi |
kiel |
-dźot(#9)(#G) |
Jap.: jōtai(#10) |
|
|
N |
N |
N |
házudźot |
| 10. |
translativo |
samcuj-pádzi |
ol |
-ksi |
Fin.: -ksi |
|
|
N |
N |
N |
házuksi |
| Lokaj kazoj(#F) |
| 11. |
lativo |
gegàmi-pádzi |
al |
-ku(#11)(**)(#G) |
Pl.: ku,
Slvk.: ku,
Ma.Sor.: ku |
-nja(#12)(#G) |
Nen.: n'ah(#13);
nyah 'to'(#14) |
J |
T5 |
N |
házuku |
| -koj(#G) |
Kaz.: khojîv |
| 12. |
ablativo |
skèto-pádzi |
de,
el |
-ket(#15)(**)(#G) |
Kaz.: кету [ketiw] |
-kel(#G) |
Kaz.: келу
[keliw] "veni" |
J |
N |
N |
házuket |
| 13. |
lokativo |
pjàsi-pádzi |
ĉe,
en,
sur, … |
-saj(#16)(**)(#G) |
Ĉin.: 在 [zài];
Kreol.(TT): -said(#17) |
-ta |
Kaz.: -та [-ta],
Turk.: -ta(#18) |
J |
J |
N |
házusaj |
| 14. |
-pi |
Keĉ.: -pi |
J |
házupi |
| Ceteraj kazoj |
| 15. |
komitativo |
skèjo-pádzi |
kun |
-ga |
Est.: -ga |
-wan |
Naŭ.: -huan(#19),
-huān(#20);
Keĉ.: -wan(#21) |
T16 |
N |
N |
házuga |
| 16. |
instrumentalo |
èlo-pádzi |
per |
-pe |
Kaz.: -пен [-pen] |
|
|
T15 |
N |
N |
házupe |
| 17. |
benefaktivo |
svèo-pádzi |
por |
-mut(#22) |
Gronl.: -mut |
-pak |
Keĉ.: -paq [-paĥ] |
N |
N |
N |
házumut |
| 18. |
kaŭzalo |
kàwsu-pádzi |
pro |
-rajku |
Keĉ.: -rayku |
-rad(#G) |
Rus.: ради [radi],
Kr.: radi,
Mn.Per.: rādiy(#23) |
N |
N |
N |
házurajku |
| -ŋsa |
Mok.: -ŋksa |
- #1: Tio estas tiel nomata nulmorfemo. (Laŭ germana Nullmorphem, en: Lexikon sprachwissenschaftlicher Termini, paĝo 165).
- #2: Ĝi ĝemelas kun wákjari "kelkaj".
- #3: Signifas "kelkaj", germane 'einige, ein Teil'.
- #4: Originale en 1996 klarigata el germana -(e)s; litova -(i)aus, -(i)os, -ės, -ies, -s. Ankaŭ en la malnova kitaka kaj sociolekto.
- #5: Laŭ artikolo pri la sudsamea morfologio en la norvega vikipedio kaj la sudsamea lingvo en la germana vikipedio [legitaj la 2017-08-18]. Sed ĝi tie aperas nur en la singularo.
- #6: Laŭ 'EasternMansiGrammar.pdf', paĝoj 15, 27, 31-33.
- #7: Ĝi ĝemelas kun ot "de".
- #8: Ĝi estas uzata antaŭ postpozicio.
- #9: Laŭ Gron.: -tut(#9a) ĝi povas eĉ sekvi post alia kazofinaĵo [Laŭ Kauderwelsch Band 204, Grönländisch Wort für Wort, paĝoj 37-38], ekz. Kalunátulsopidźot "kiel en Danujo". Ĝi ĝemelas kun dźóti "stato; eco".
- #9a: Germane ĝi nomiĝas Äqualis.
- #10: 'Zustand; Lage; Beschaffenheit'.
- #11: Ĝi etimologie identas kaj funkcie parte similas al la samsona prepozicio. Ĝi ankaŭ subtenatas de la Hindia postpozicio „ko“, ekz.: „Ram ko“ "al Ramo". Krome la Bengala kazosufikso „-ke“ subtenas ĝin, kvankam la funkcio estas dativa, ekz. „kôla-ke“ "al banano".
En tiuj dialektoj, kiuj anstataŭe havas alian vokalon en la samsona prepozicio, kutime la kazo havas la saman vokalon. Ĝi ankaŭ estas uzebla por tempindikoj, kiel ekzemple en kvúberku "ĝis kiam", parte laŭ la hungara mikorra kaj meddig. Por la dua varianto eblas ankaŭ doi kvúber.
- #12: Identas kun samdevena postpozicio.
- #13: El Nen.: n'a- 'at, by'. Laŭ 'Nenets-Grammer-print_cont_9783110320473_Nikolaeva (2).pdf', paĝoj 50-51 (dosiere 66-67).
- #14: El Nen.: √ nya- 'at'. Laŭ 'Tundra Nenets grammatical sketch.pdf', paĝo 17.
- #15: Ĝi ĝemelas kun na-skéta "foriri" kaj Mn.Kit.: -kéta. Ĝi funkcie similas al Turka ablativo je „-dan/-den“. Ĝi ankaŭ estas uzebla por tempindikoj, kiel ekzemple en kvúberket "ekde kiam", parte laŭ la hungara mikortól kaj mióta. Por la dua varianto eblas ankaŭ ótai kvúber aŭ kvúberel ótai (kun eŭfonia e).
- #16: Ĝi ĝemelas kun na-dzája "troviĝi"
- #17: TT signifas Trinidado kaj Tobago kaj estas nomo de insuloj apud Venezuelo. Ekzemple en „insaid“ "en, ene, interne", „autsaid“ "ekstere, eksterne", „battamsaid“ "malsupre", „tapsaid“ "supre". Parencas TokP.: „sait“ "flanko".
- #18: Krome ekzistas pliaj variantoj pro vokala kaj konsonanta harmonioj, nome Kaz.: -да, -де, -те [-da, -de, -te] kaj Turk.: -da, -de, -te.
- #19: Laŭ "Kauderwelsch Band 179, Aztekisch (Nahuatl) Wort für Wort", paĝo 31.
- #20: Tie estas nur komitativo, laŭ "An introduction into classical Nahuatl", paĝo 242.
- #21: Tie estas kaj komitativo kaj instrumentalo, laŭ "Kauderwelsch Band 36, Quechua Wort für Wort", paĝoj 58-59.
- #22: Ĝi ne uzeblas kiel alativo kaj ne ŝanĝiĝas en alia nombro, diference al la etimo. Malnovaj finaĵoj estas: -vad (Varianto -var, -val; -vad¸) el Tlng.: „-vaD“.
- #23: La funkcio malsamas inter la lingvoj, nome en la rusa estas kaj prepozcio kaj postpozicio, en la kroata estas nur prepozicio kaj en la malnova persa estis nur postpozicio.
- #F: Parte laŭ "Finnische Grammatik" de Martin Putz, paĝo 46 kaj "Grammatik der finnischen Sprache" de Eva Buchholz, paĝo 19. Sed en la Kitaka ja estas pli da kazoj.
- #FP: Nur laŭ la gramatiko de Putz.
- #FB: Nur laŭ la gramatiko de Buchholz.
- #G: Tio estiĝis per gramatikigo el verbo, substantivo, prepozicio aŭ postpozicio.
- #gen: Ĝi apartiĝis el la genitivo.
- (*) La formo -na estas malnova kaj ekzistas nur en la nord-orientaj dialektoj. Krome ekzistas interaj formoj je -nä, -ne kaj -nė.
- (**) La mar-verde markitaj finaĵoj servas kiel distingiloj por lokaj pre- kaj postpozicioj. Krome -ku kaj -ket ankaŭ estas uzataj por lokaj adverboj.
Historie / ućilmaw
- En la Mezepoka Kitaka estis nur 10 kazoj, nome tiuj kun la numeroj 1, 2, 3, 4, 5+6, 7, 9, 10, 8, 11+12.
La sekundaraj ankoraŭ estis sociolektaj.
- En la Malnova Kitaka ekzistis nur ses kazoj,
nome tiuj kun la numeroj 1, 3, 2+4, 7, 5+6 kaj 9. Ĉiuj aliaj ankoraŭ ne ekzistis.
- La Prakitaka havis eĉ nur du kazojn, kiel Esperanto. Tio konserviĝis en la Njaka kaj la Dźiga, kvankam kelkaj dialektoj de la Dźiga havas pli da kazoj, escepte de la norda dialekto, kiu entute perdis ĉiujn kazojn.
b) sekundaraj / ékemari
RIM: Laŭ modelo de diversaj lingvoj (ĉefe hungara modelo kaj parte finna modelo), sed pli regulaj. Pliaj tiaj kazoj estas sociolektaj.
| pozicio |
dzájajko(#1) |
komuna |
etimo |
situo |
esp-o |
almovo |
esp-o |
demovo |
esp-o |
ekzemplo |
| Keĉ.: -pi |
Nen.: n'aa'
Ain.: un |
Rus.: из [iz] |
| -dzájpo(#2) |
-géjpo(#2) |
-gámpo(#2) |
| eno |
éno |
-be-(#3) |
Hung.: bél &
Angl.: belly |
-bep(#E) |
en |
-ben(#E) |
en + -n |
-bes(#E) |
de en -> el |
házubep |
| supero |
úpreo |
-pe-(#4) |
Est.: pea 'Kopf' |
-pep(#5)(#S) |
super |
-pen(#6)(#S) |
super + -n |
-pes(#7)(#S) |
de super |
házupep |
| ĉeo |
béjo |
-ta-(#8) |
Geo.: -tan |
-tap(#9)(#A) |
ĉe |
-tan(#10)(#A) |
ĉe + -n |
-tas(#11)(#A) |
de (ĉe) |
házutap |
- #1: Laŭvorte "estejo". Varianto dzéjko.
- #2: Jen la malantaŭa parto de la kitaka nomo por ĉi tiu kazo.
- #3: Modelas la Hungara „-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból“ el „bél“. Krome ekzistas triopo de postpozicioj kun la komuna radiko -belwe'.
- #4: Modelas Finna „päällä, päälle, päältä“, Estona „peal, peale, pealt“, Hungara „felett/fölött, fölé, fölül“ kaj Vepsa „-pää(i) [alativo]“ lingvoj. Krome ekzistas postpozicio -déswe' surbaze de plia sinonimo por "kapo".
- #5: Modelas Finna „päällä“ "sur, super", Estona „peal“ "sur", Hungara „felett/fölött“ "super" kaj Vepsa „-pää(i) [alativo]“ lingvoj.
- #6: Modelas Finna „päälle“ "sur, super + -n", Estona „peale“ "sur + -n", Hungara „fölé“ "super + -n" kaj Vepsa „-pää(i) [alativo]“ lingvoj.
- #7: Modelas Finna „päältä“ "de sur, de super", Estona „pealt“ "de sur", Hungara „fölül“ "de super" kaj Vepsa „-pää(i) [alativo]“ lingvoj.
- #8: Modelas Vepsa -nno, -nnoks kaj -nnopäi [Laŭ artikolo Veps language, en la angla Vikipedio]. Malpli similas Vask.: -tan 'in, an' ("en, ĉe"), -tara 'nach' ("al"), -taraino 'bis' ("ĝis") kaj -tatik 'aus' ("el").
- #9: Ĝi ankaŭ estas uzata por nefordoneblaj posesivoj.
- #10: Sence similas al la keta postpozicio tan' [Laŭ 'Die ketische Sprache', paĝo 311].
- #11: La kazo similas al la finna ablativo je „-lta/-ltä“ kaj la estona ablativo je -lt.
- #E: Kutime ili nomiĝas "inesivo", "ilativo" kaj "elativo", kies skemeco ne sufiĉas. Tial eblus nomi ilin alternative pli skemece "en-esivo", "en-alativo" kaj "en-ablativo" [Laŭ "Terminology of case", paĝo 10].
- #S: La latindevenaj nomoj de la kazoj estas iomete problemaj, ĉar la latina ne distingas inter "sur" kaj "super". Do, ili kutime nomiĝas "superesivo", "sublativo" kaj "delativo". Por pli bona skemeco kaj distingo alternative eblus "super-esivo", "super-alativo" kaj "super-ablativo" [Parte laŭ "Terminology of case", paĝo 10].
- #A: Kutime ili nomiĝas angle "approximative 1/2" resp. "egressive" aŭ "approximate-local cases", kies skemeco ne sufiĉas. Krome estas tiaj kazoj en hungaraj dialektoj, kun la finaĵoj -nott/-nött at, -nól/-nől from, -ni, -nyi to [En "GRAMMATICALIZATION OF NEW CASES IN BESERMAN UDMURT", paĝo 29 (dosiere 3) kaj parte en A survey of the origins of directional case suffixes in European Uralic, paĝo 10]. Tial eblus nomi ilin alternative pli skemece "ĉe-esivo", "ĉe-alativo" kaj "ĉe-ablativo" [Parte laŭ "Terminology of case", paĝo 10].
En dialektoj
Eblas grupigi la dialektojn laŭ la fina parto de la sekundaraj lokaj kazoj jene:
2. sociolektaj / sóćari
En la Malnova Kitaka nur ekzistis unu el ili, nome la lokativo 3 je -jm.
a) primaraj / ójnomari
| num. |
nomo |
námi |
esp-o |
kitake |
etimo |
ekzemplo |
| 1. |
kontrativo |
prèti-pádzi |
kontraŭ |
-karśi(#1) |
Turk.: karşı, Baŝ.: qarşı |
házukarśi |
| 2. |
destinativo |
wìtu-pádzi |
direkte al |
-ruk(#2) |
Kark.: -ruk |
házuruk |
- #1: Havas dialektan varianton -karśe. Sinonimas al pret, kiu estas prepozicio.
- #2: Similan funkcion havas la Mong.. postpozcio „руу [ruu]“, „рүү [rüü]“ (луу [luu], лүү [lüü]) kaj Vask.. kazo „-ra“ 'nach' ("al"). Ĝemelo rúkti "direkto" (kun aldona konsonanto).
La tria lokativo je -jm malnoviĝis kaj tial ne plu listiĝas supre. Krome ĝi kaŭzas malregulaĵon ĉe substantivoj je -i, tiel ke la fina i ŝanĝiĝas al e. Ekz. vési "akvo" fariĝas vésejm "en, ĉe, sur akvo" kaj nóni "avino" fariĝas nónejm "ĉe avino".
b) sekundaraj / ékemari
| pozicio |
dzájajko(#1) |
komuna |
etimo |
situo |
esp-o |
almovo |
esp-o |
demovo |
esp-o |
ekzemplo |
| Keĉ.: -pi |
Nen.: n'aa'
Ain.: un |
Rus.: из [iz] |
| -dzájpo(#2) |
-géjpo(#2) |
-gámpo(#2) |
| suro |
úpo |
-we- |
Jap.: ué-ni |
-wep(#S) |
sur |
-wen(#S) |
sur + -n |
-wes(#S) |
de (sur) |
házuwep |
| ĉirkaŭo |
sírkeo |
-bu-(#3) |
Gt.: bi &
Ger.: um(#4) |
-bup(#5)(#C) |
ĉirkaŭ |
-bun(#6)(#C) |
ĉirkaŭ + -n |
-bus(#7)(#C) |
de ĉirkaŭ |
házubup |
| subo |
zémo |
-ni- |
Rus.: низ [niz] |
-nip(#8)(#S2) |
sub |
-nin(#9)(#S2) |
sub + -n |
-nis(#S2) |
de sub |
házunip |
| dekstro |
désno |
-ga- |
Vj.: gan 'Leber'(#10) |
-gap |
dekstre de |
-gan(#11) |
dekstren al |
-gas |
de dekstre de |
házugap |
| maldekstro |
śújo |
-djo- |
Hung.: gyomor
'Magen'(#12) |
-djop |
maldekstre de |
-djon |
maldekstren al |
-djos |
de maldekstre de |
házudjop |
| antaŭo |
píreo |
-pir-(#13) |
Mn.Pr.: pirsdau,
Het.: piran |
-pirp(#A) |
antaŭ |
-pirn(#A) |
antaŭ + -n |
-pirs(#A) |
de antaŭ |
házupirp |
| malantaŭo |
anpíreo |
-hi-(#14) |
Ger.: hinter,
Gt.: hindar |
-hip |
malantaŭ |
-hin(#15) |
malantaŭ + -n |
-his |
de malantaŭ |
hazuhip |
| -taga-(#16) |
Est.: taga(#17) |
-tagap(#M) |
-tagan(#M) |
-tagas(#M) |
házutagap |
- #1: Laŭvorte "estejo". Varianto dzéjko. Malsupre en ĉi tiu kolono staras la antaŭaj partoj por ĉi tiuj kazoj.
- #2: Jen la malantaŭa parto de la kitaka nomo por ĉi tiu kazo.
- #3: Mn.Kit./Dial.: -bum-.
- #4: En malnova altgermana: „umbi“.
- #5: Varianto -bump, -bųp.
- #6: Varianto -bumt, -bunt.
- #7: Varianto -bums, -buns, -bųs.
- #8: Varianto -nisp, -nif.
- #9: Varianto -nins; -niwn, -niun, -nisun, -nihun.
- #10: La hepato troviĝas dekstre en la ventro!
- #11: Varianto -gawn, -gaun.
- #12: La stomako troviĝas maldekstre en la ventro!
- #13: Ĉi tiuj finaĵoj ĝemelas kun pìre(-saj/-ku/-ket) kaj pírevo(-saj/-ku/-ke.
- #14: Malnoviĝis pro hi "ŝi" (kvara persono). Ĝi estiĝis el Kim.: hi, Bret.: hi [hii], Heb.: hi" kaj Malt.: hija kaj ricevis la statuson de kvara persono el la Nav.: ha.
- #15: Malnoviĝis pro hína "onda" (pri hína en paĝo pri koloroj).
- #16: Nur eblas la formo je g, ĉar radiko kun k jam ekzistas en na-táka "preni". Variantoj -taha-, -taka-, -tka- kaj -teho-. En dialekto anstataŭe ekzistas postpozicio, baziĝanta sur la enca parenco.
- #17: Parenca Fin.: takana, SSam.: duekesne "malantaŭ", duakan "malantaŭ +n", duekeste "de malantaŭ", duekiem "laŭlonge malantaŭ" (el duekie "loko malantaŭ io")(#17a) kaj Nen.: t'axə-na, Enc.: tahane, tehone, taxan, taxon [Laŭ "Jenissej-Samojedisches (Enzisches) Wörterverzeichnis", paĝo 204, punkto 1401].
La estonaj (taga -> taga-p; taha -> taga-n; taga-nt(#17b) > taga-s), finnaj (taka-na -> taga-p; taa-kse -> taga-n; taka-a -> taga-s) kaj encaj distingiloj (taha-ne -> taga-p; taha-' -> taga-n; taha-do -> taga-s) de la triopo estas substituataj de la kitakaj lokaj distingiloj. Krome konsonantaj alternoj malaperis, laŭ la encaj parencoj.
- #17a: Laŭ artikolo pri norvegaj kaj svedaj kunmetitaj prepozicioj kaj samea influo, paĝoj 229-230 (dosiere 6-7), sed en la printita libro 'Der samische Einfluss auf die skandinavischen Sprachen' sur paĝoj 231-232.
- #17b: Laŭ artikolo pri vota eksesivo parencas al taka-nta en finnaj dialektoj.
- #S: La latindevenaj nomoj de la kazoj estas iomete problemaj, ĉar la latina ne distingas inter "sur" kaj "super". Tiu triopo pli similas al la hungara -ra/-re, -n/-on/-en/-ön, -ról/-ről ol la supre menciita triopo. Kutime ili nomiĝas "superesivo", "sublativo" kaj "delativo", kio ne ebligas distingon disde alia triopo. Tial ili alternative povus nomiĝi "sur-esivo", "sur-alativo" kaj "sur-ablativo" [Parte laŭ "Terminology of case", paĝo 10].
- #C: Por tiuj kazoj Tlustulimu ne trovis terminojn. Tial li proponas la triopon "ĉirkaŭ-esivo", "ĉirkaŭ-alativo" kaj "ĉirkaŭ-ablativo" [Parte laŭ "Terminology of case", paĝo 10].
- #S2: La unua kazo de tiu triopo laŭ la angla vikipedio nomiĝas "subesivo", sed iomete pli skemece kun streketo "sub-esivo". Laŭ "Terminology of case", paĝo 10, eblus nomi la du ceterajn "sub-alativo" kaj "sub-ablativo".
- #A: La unua kazo de tiu triopo laŭ la angla vikipedio nomiĝas "antesivo". Sed pli skemece estus "antaŭ-esivo". Laŭ "Terminology of case", paĝo 10, eblus nomi la du ceterajn "antaŭ-alativo" kaj "antaŭ-ablativo".
- #M: La unua kazo de tiu triopo laŭ la angla vikipedio nomiĝas "postesivo", dum ke la tria laŭ la angla vikipedio nomiĝas "postelativo". Sed laŭ "Terminology of case", paĝo 10, eblus nomi ilin pli skemece "malantaŭ-esivo", "malantaŭ-alativo" kaj "malantaŭ-ablativo", precipe se oni volas konservi la esperantan distingon inter "post" kaj "malantaŭ". Alie estus "post-esivo", "post-alativo" kaj "post-ablativo", laŭ la antaŭaj triopoj.
RIM: La supraj kazoj aperas sociolekte ankaŭ en la lingvoj tivada, joĵika,
tivuka kaj dęgutia, sed ne en la dźiga, njaka kaj
dzitaka. Krome ili mankas en la dzitak-najbaraj dialektoj. Ili nur sporade aperas en la "mezaj" dialektoj de la Kitaka. (Do evitu ilin tie!)
3. Dialektaj kaj parenc-lingvaj kazoj / Pádziri énsaj ráźduri va máklari kéliri
| num. |
Kitake |
Esp-e |
Dialekte |
Esp-e |
Nomo |
Námi |
Kie en la Kitaka? |
Kie en parencaj lingvoj? |
Ekzemplo |
| 1. |
béri(#1) |
ekde |
-ber |
ekde |
|
àlku-pádzi |
Jóp-akti, Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti |
Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
gódiber(#t) |
| 2. |
dóre(#2) |
laŭ |
-dor |
laŭ (loka) |
perlativo(#3) |
dòro-pádzi |
Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti |
Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
házudor |
| 3. |
na-gáma |
veni |
-gam |
ĝis |
terminativo(#4) |
gugàmo-pádzi |
Ráv-akti, Tójk-akti |
Jásk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
házugam |
| 4. |
túkuo |
fino |
-tuk(#5) |
ĝis (finfine) |
tùku-pádzi |
|
Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
házutuk |
| 5. |
wújpi |
escepto |
-wujp |
krom |
|
wùjpi-pádzi |
|
Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti |
házuwujp |
| 6. |
kési(#6) |
mezo; centro |
-kes |
meze en |
|
kèsi-pádzi |
|
Svót-akti, Kvónt-akti |
házukes |
| 7. |
X |
X |
-kor |
dum, je |
temporalo(#7) |
vàkti-pádzi |
Búdi, Péśti (Ráv-akti) |
|
gódikor(#t) |
- #1: Tio estas postpozicio. En dialekto bẻri, do kun tria tonemo pro na-béra "porti" kaj bêra "malhelruga, bruna".
- #2: Tio estas postpozicio. Varianto dóri. Dialekto dórpi kun la kutima lokativa finaĵo.
- #3: Laŭ la angla vikipedio ĝi nomiĝas "perlativo".
- #4: Laŭ la germana vikipedio ĝi nomiĝas "terminativo".
- #5: Ĝemelo túkti "celo", kun aldona konsonanto. Hazarde similas al Vask.: -tik.
- #6: El tiu radiko estiĝis triopo de postpozicioj kun la komuna radiko keswe'.
- #7: Laŭ angla vikipedio ĝi nomiĝas "temporalo".
- #t: Por tempa kazo aperas la substantivo gódi "jaro" kun la koncerna finaĵo.
La Ceĉa dialektaro / Tla Céća ráźdolu
En la Ceĉa dialektaro la sekundaraj kazoj de la sociolekto estas normale uzataj, sed kun kelkaj aldonoj.
| |
mankas sociolekte |
esivo |
lativo |
ablativo |
alativo(#1) |
komento |
| en |
|
-bep |
-ben |
-bes |
-bem |
La unuaj tri eĉ apartenas al la normala lingvaĵo. |
| meze en |
jes |
-jop |
-jon |
-jos |
-jom |
el la kvarebenaj postpozicioj laŭ la enca lingvo, sed reduktitaj al unu silabo |
| ĉe |
|
-tap(#2) |
-tan |
-tas |
-tam |
La unuaj tri eĉ apartenas al la normala lingvaĵo. |
| sub |
|
-nip |
-nin |
-nis |
-nim |
|
| sur (vert.)(#G) |
|
-wep |
-wen |
-wes |
-wem |
|
| sur (horic.)(#G) |
jes |
-wop |
-won |
-wos |
-wom |
estiĝo per ablaŭto el la antaŭaj |
| -up |
-un |
-us |
-um |
nur en parto de la dialektaro. la vario inter p, n, s kaj m estas transprenata
analogie el la ceteraj finaĵoj |
| apud |
jes |
-dap(#3) |
-dan |
-das |
-dam |
estiĝo per ŝanĝo de t al d el la formoj por "ĉe" |
- #1: Ĉiuj formoj estiĝas per ŝanĝo de n al m kaj ekzistas nur en la centra parto de la dialektaro.
- #2: En la centra dialekto el ĝi apartiĝis la finaĵo -ćap por la nefordonebla posesivo.
- #3: Laŭ la angla vikipedio ĝi nomiĝas "apudesivo". Sed laŭ Terminology of case, paĝo 10, eblus iomete pli skemece eĉ por la tuta kvaropo "apud-esivo", "apud-lativo", "apud-ablativo" kaj "apud-alativo".
- #G: Tiu distingo eĉ troveblas en la germana, nome inter auf (horizontale) kaj an (vertikale).
Madja dialekto / Tla Mádja ráźdu
En la Madja dialekto ekzistas pliaj kazoj, sed parte aliaj ol en la supre menciita dialektaro kaj la supre menciitaj sociolektoj.
| num. |
nomo |
námi |
esp-o |
madje |
etimo |
komento |
ekzemplo |
| 1. |
temporalo(#1) |
vákti-pádzi |
dum, je |
-kor |
Hung.: -kor |
ne ekzistas kitaka ekvivalento |
gódikor(#t) |
| 2. |
abesivo(#2) |
pa-pádzi |
sen |
-tlen(#3) |
Hung.: -tlen |
házutlen |
- #1: Laŭ angla vikipedio ĝi nomiĝas "temporalo".
- #2: Laŭ germana vikipedio ĝi nomiĝas "abesivo". Bonvolu atenti, ke la morfemo estiĝis el la hungara, kvankam tie ne temas pri kazo, sed pri adjektiviga sufikso. Norme por tio eblas kombino el la "privativa" sufikso -'ujŋ- kaj la dua lokativo je -pi, nome -'ujŋpi, ekz. médo'ujŋpi "sen scio", tamen ofte uzata kun la dua infinitivo, kiel ekz. médada'ujŋpi "sen scii, nesciante".
- #3: Laŭ deveno ĝi identas kun la finaĵo -tlen-, kiu tamen havas alian funkcion, nome ĝi estas adjektiva sufikso.
- #t: Por tempa kazo aperas la substantivo gódi "jaro" kun la koncerna finaĵo.
Mansja dialekto / Tla Mánsja ráźdu
En la Mansja dialekto ekzistas pliaj kazoj kaj kelkaj havas alian finaĵon.
| num. |
nomo |
námi |
esp-o |
mansje |
etimo |
ekzemplo |
| 1. |
abesivo(#1) |
pa-pádzi |
sen |
-tal |
OrMans.: -tal (-täöl)(#2) |
házutal |
| 2. |
akuzativo |
kàjloso-pádzi |
-n |
-m |
OrMans.: -mə(#3) |
házum |
| 3. |
lativo |
gegàmi-pádzi |
al |
-nə |
OrMans.: -nə(#4) |
házunə |
| 4. |
ablativo |
skèto-pádzi |
de |
-nəl |
OrMans.: -nəl(#5) |
házunəl |
- #1: Laŭ germana vikipedio ĝi nomiĝas "abesivo".
- #2: Laŭ 'EasternMansiGrammar.pdf', paĝoj 15, 27, 52-53.
- #3: Laŭ 'EasternMansiGrammar.pdf', paĝoj 15, 27, 31-33.
- #4: Laŭ 'EasternMansiGrammar.pdf', paĝoj 15, 27, 33-40.
- #5: Laŭ 'EasternMansiGrammar.pdf', paĝoj 15, 27, 43-45.
Adverbaj kazoj / aw-sónari pádziri
Ĉi tiu kategorio de kazoj ekzistas laŭ la ideo de diversaj lingvoj, kiel ekz. finna kaj estona.
a) Primaraj / ójnomari
| num. |
nomo |
námi |
esp-o |
kitake |
etimo |
ekzemplo |
| 1. |
prolativo |
|
per; laŭvoje de |
-jce(#1) |
Fin.: -itse(#2) |
jámujce(#3) |
- #1: Varianto -ce ĉe vortoj je fina i, kiel ekz. jégice "laŭvoje sur/trans glacio", laŭ Fin.: jääitse.
- #2: Parencas al Est.: -itsi.
- #3: Laŭ Fin.: meritse kaj Est.: meritsi
Al la sekva ĉapitro
14.10.2024