Kitakujo 

Estiĝo de gramatikiloj el vortoj

Dum la evoluo de multaj lingvoj aŭ eble ĉiuj el iuj vortoj povis estiĝi kazaj afiksoj, morfemoj por verbaj tempoj aŭ io tia.

La Kitaka lingvo ankaŭ konas tiel nomatajn disigojn (Ger.: Spaltungen [Laŭ "Sekundäre Flexionsbildung"]).

Deklinaciaj morfemoj

Kazaj morfemoj

Normalaj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Rimarkoj
Hung.: bél; Angl.: belly	béli "ventro; intesto" /Mn.Kit./ ankaŭ "visceroj"	-bep "en"(#1)	laŭ hungara(#2) modelo
		-ben "en -n"(#3)
		-bes "de en"(#4)
Ĉin.: zài	-dzája "troviĝi"	-saj <lokativo 2>	kun -ku kaj -ket diferencigas la lokajn apoziciojn
Jap.: jōtai	dźóti "stato; eco"	-dźot "kiel"
Kaz.: ketiw	ti-kéta /PraKit./, te-kéta /Mn. Kit./ "foriras, -i"	-ket "de; el" <ablativo>	kun -saj kaj -ku diferencigas lokajn apoziciojn
	na-skéta "foriri"
Pl./Slvk.: ku	ku "al"	-ku "al" <lativo>	kun -saj kaj -ket diferencigas lokajn apoziciojn
Rus.: от [ot]	ot "de"	-t "de" <agentivo>	ĝi nur estu uzata kune kun la pasivo
Est.: pea, Fin.: pää	péa /PraKit./, péo /Mn.Kit./ "kapo"(#5)	-pep "super"	laŭ finna(#6), estona(#7), hungara(#8) kaj vepsa(#9) modeloj; dua variaĵo malsupre
		-pen "super -n"(#10)
		-pes "de super"
Keĉ.: waki	wákjari "kelkaj"	-wak <partitivo>
Kaz.: keliw	na-kêla "veni"(#11)	-kel "de, el, ekde

• #1: Malnove -belp; var.: -bup
• #2: Hung.: „-ben/-ban, -be/-ba, -ből/-ból“.
• #3: Malnove -belt; var.: -bot
• #4: Malnove -bels
• #5: En la nuna Kitaka estas: péno, el Bret.: penn, Kim.: pen, Gl.: penn-os.
  Par. Irl.: ceann [k'an] 'Kopf, Haupt, Zentrale, Stück'
• #6: Fin.: „päällä, päälle, päältä“.
• #7: Est.: „peal, peale, pealt“.
• #8: Hung.: „fölött, fölé, felől“.
• #9: Veps.: -pää(i) en seinha-pää(i) 'zur Wand hin'
• #10: Malnove -pet
• #11: Okazis duobla gramatikigo. Vidu malsupre.

Sociolektaj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Rimarkoj
Hung.: gyomor 'Magen'	djómo /PraKit./ "stomako"(#1)	-djon "maldekstre al"(#2)	la stomako troviĝas maldekstre en la ventro
		-djop "maldekstre ĉe"
		-djos "maldekstre de"
Vj.: gan 'Leber'	gána /PraKit./, gáni /Mn.Kit./ "hepato"(#3)	-gan "dekstre al"(#4)	la hepato troviĝas dekstre en la ventro
		-gap "dekstre ĉe"
		-gas "dekstre de"
Ger.: hinter	hínti /Mn.Kit.(Dial.)/ "malantaŭo"(#5)	-hin "malantaŭ -n"(#6)
		-hip "malantaŭ"
		-his "de malantaŭ"
Rus.: низ [niz]	nízi /Mez.Kit./ "subo"(#7)	-nip "sub"(#8)
	níza "malalta"	-nin "sub -n"(#9)
		-nis "de sub"
Mn.Pr.: pirsdau, Het.: piran	píre(vo)- "antaŭ"	-pirp "antaŭ"
		-pirn "antaŭ -n"(#10)
		-pirs "de antaŭ"
Jap.: ue-(ni)	wéo /Mn.Kit./ "suro"(#11)	-wep "sur"
		-wen "sur -n"(#12)
		-wes "de sur"

• #1: Nun: śtingéli, el Snĉ.: šť°ëng´ełë
• #2: Malnove: -djot
• #3: Nun jákno, el Sans.: jakrt (gen.) jaknáh, Lit.: (j)aknos ((j)eknos); kaj úpsi, el Acug.: úpsi.
• #4: Malnove: -gat
• #5: Nun ájsu, el Ltv.: aiz
• #6: Malnove: -hit
• #7: Nun álto, el Turk.: alt
• #8: Malnove -nisp, var.: -nif
• #9: Malnove -nist, var.: -nić
• #10: Malnove -pirt
• #11: Nun úpu, el Pld.: up (uppe, oppe), Mn.Pld./Mn.Frs./Mn.Angl.: up, Sve./Mn.Nor.: upp, Par. Isl.: upp 'hinauf, herauf', uppi 'oben', ofan 'von oben', Pld./Nld.: op, Angl.: up [ap], Ger.: auf, Gt.: iup; iupa; iupaðrô, iupana 'aufwärts; oben; von oben', uf 'unter', Irl.: fo- 'unter, sub-, hilfs-, unterstützend, gering', Gr.: hypó, Lat.: sub, Pli.: upa 'near, towards, next, by the side of, sub, below, less, strong', Osk.: úp 'by, near'
• #12: Malnove -wet

Numeraj morfemoj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Rimarkoj
Kaz.: eki	ek "du"	-ki "du -j" <dualo>	Laŭ modelo de Kamasa; Fiĝia, Litova kaj Slovena lingvoj(#1)
	éki "duo"
Nub.: lím 'to collect, gather', Ar.: limm 'collect!'	na-líma "kolekti"	-ri "-j" <pluralo>	l fariĝis r por havi distingon disde la sufikso -ol- (nur necesas ĉe o-finaĵaj substantivoj), kaj m perdiĝis

• #1: Kamasa (samojeda lingvo): 1DU mi-šte, 2DU šë-šte, 3DU di-štej, dë-šëde
  Fiĝia (aŭstroneza lingvo): 1DU:INK keda-ru (<rua "du"), 1TRI:INK keda-tou (<tolu "tri")
  Litova (hindeŭropa lingvo): mù-du, mù-dvi 'wir beide', jù-du, jù-dvi 'ihr beide', tuo-du 'diese beiden' (m.), tie-dvi (f),
  Slovena (hindeŭropa lingvo): mi-dva, me-dve 'wir zwei', vi-dva, ve-dve 'ihr beide', ona-dva, oni-dve 'sie zwei'

Adpoziciaj morfemoj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Pre-/Postpoz.	Rimarkoj
Turk.: alt	álta /PraKit./ "malsupro"(#1)	alt' "sub"	Prep.
		altvo' "sub"	Postp.
Ur.: bedë	bédi "flanko"	béde "ĉe, flanke de"	Postp.
	bédzi "paĝo"	bédvo'		d > dz (fakte el dialekto)
Som.: ber "tempo"	béru /Mn.Kit./ "tempo"	bérti(#2) "dum"	Prep.
A.Sor.: činić (Ma.Sor.: cyniś) Hung.: csinál	na-ćína "fari"	ćin "far"	Prep.
Hung.: dac	dáco "obstino"	dac "malgraŭ"	Prep./Postp.
Hur.: edë 'body, thing', Ur.: edi 'thing'	édi "aĵo"	éde "per"	Postp.
Ltv.: ilgas	ílga "longa"	ílge "laŭ"	Prep.
Sve.: i + Lat.:locus	lôku "loko; ejo"(#3)	ilóke "anstataŭ"	Prep.	dua variaĵo malsupre
Keĉ.: yupay	na-júpa "nombri"	jup "po"	Prep.
Ĉin.: kip	(na-)kípa "atingi"	kípe "ĝis"	Postp.
Lat.: causa	káwsu "kaŭzo"	koas "pro"	Prep.	dua variaĵo malsupre
Mi	ólpi "grupo"	ólpe "kune (kun)"	Postp.
It.: piazza, Kr.: pjaca "loko"	pjási "loko"	pjáse(#4) "anstataŭ"	Postp.
Ger.: spalten, Sans.: phálati	na-pálta "fendi"	pálte(#5) "kruce tra"	Postp.
Cig.(Lov.): semno	sémno "signo"	sémne(#6) "pro"	Postp.
Ger.: Zweck [cvek]	cvéku "celo, destino"	sve "por"	Prep.
		svéi "por"		tempindika
Ger.: Thema	témo "temo"	tems "pri"	Prep.
Keĉ.: uku	úku "truo"	úke(#7) "tra"	Prep./Postp.
Uzb.: uzun	úzuna "longa"	úzun "laŭ"	Postp.
Mn.A.Ger.: wamba (Ger.: Wampe)	vámbu "ventrego"	vámp "en"	Postp.
Sva.: -vuka "transiri, kruci"	na-vúka "transiri"	vúke "trans -n"	Postp.

• #1: Nun: ánćo el Toĥ. anć
• #2: Aldoniĝis fina -t por ebligi distingon disde la tabelvorta -ber.
• #3: La norma vorto estas pjási.
• #4: Var.: pjásep kaj pjáspi. Laŭ la finna „asemesta“ el „asema“ kaj la hungara „helyett“ el „hely“.
• #5: Laŭ finna modelo halki el haljeta.
• #6: Laŭ modelo de Fin.: „tähden“ "pro" el „tähdi“ "signo" en "Finnische Grammatik" de Martin Putz, paĝo 123.
• #7: Laŭ finna modelo läpi 'Loch, Öffnung; hindurch; (Präp./Postp.) durch'.

Konjugaciaj morfemoj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Rimarkoj
Fr.: commencer "komenci"	ti-kómsa /PraKit./ "komenci, eki"	ko- "ek-"
Jap.: kou (Lao.: khɵɵ)	na-kówa "bonvoli"	kow- "bonvolu ..."
Ind.: mau	maw "voli; deziri"	mo- "-os"
Esp-o: voli, Ger.: wollen, Lat.: volere, Okc.: voler	vol {II} /PraKit./	voj- "-os"	K-u Rum.: voi
	> na-vola "voli"
Fin.: tehdä, Hung.: tenni	ti-tékta, ti-téna /PraKit./ "faras, -i"(#1)	te- "-as"
Keĉ.: ruway	rúwa "aktiva"	ru- "-ant-"
		rul- "-int-"
		rus- "-ont-"
Angl.: be & Vj.: bị(#2)	bíja "pasiva"	bi- "-at-"
		bil- "-it-"
		bis- "-ot-"
Uzb.: uzun	úzuna "longa"	-zun "tiel longe ke"	konverbo
Lit.: metas	méti "tempo"	-met "dum"(#3)
Kaz.: keliw	na-kêla "veni"(#4)	-kel "ekde"
Lat.: locus	lôku "loko; ejo"(#5)	-lok "anstataŭ"
Enc.: ńe-ś	na-njéśa "ne"	-njeś "sen"
Sva.: -ingi 'viele'	íŋa "multa"	-iŋ- "multe"	Modalaj afiksoj
Fiĝ.: lailai 'klein'	lájla "malgranda, eta"	-lajl- "maltro"
Uzb.: oz 'wenig'	ózaw "malmulte"	-oz- "malmulte"

• #1: En la nuna Kitaka estas: na-géra, na-gawína kaj na-ćína.
• #2: Ili formas kompromison, kvankam ili ne estas parencaj.
• #3: Krome simila sencorilato estas inter la suprasorabaj vortoj čas "tempo" kaj za čas "dum", la malsuprasorabaj vortoj cas "tempo" kaj za cas, wob cas "dum", la polaj vortoj czas "tempo" kaj podczas "dum", la rusaj vortoj время kaj во время, la kroataj vortoj vrijeme kaj za vrijeme kaj la rumanaj vortoj timp "tempo" kaj în timpul "dum". La finna konas similan rilaton inter aika "tempo" kaj aikana "dum", kvankam tie la dua estas postpozicio.
• #4: Okazis duobla gramatikigo. Vidu supre.
• #5: Okazis duobla gramatikigo. Vidu supre.

Vortfaraj morfemoj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Rimarkoj
Ind.: asli	ásli "praulo"	asli- "pra-"
Ĉuv.: ast	ásto "metiisto"	-ast- "-ist-"
TokP.: bek, bekim	na-béka "reesti"	bek- "re-, retro-"
Esp-o: daŭri, Ger.: dauern	na-dáwra "daŭri"	daw- "-ad-"
Ĉin.: hiep	hiepu /Mn.Kit./ "kapo, ĉefo"	-iep- "-estr-"
	hiapu, hīpu "kapo, ĉefo "		Dialekte restis, sed kun ablaŭta varianto.
Ĉin.: kĕ-yĭ	kej {II} /PraKit./ "rajti"(#1)	-kej- "havi permeson, rajti"	ĉe verba radiko
TokP.: mek-, Pat.: mek (Klk.: ma-)	ti-mé(j)ka /PraKit./ "igi"	me- "-ig-"
Jap.: nan(i) "kio"; Sva.: nani "kiu", Ling.: náni; Prj.: nan "kial"; Nahl.: nân "kio"	náne "kiu", náno "kio"	namt- "kiu scias"	laŭ litova(#2) modelo
Mong.: мэдэх [medeĥ]	na-méda "scii"
Hung.: nem	nem "ne"	nemt- "mi ne scias"	laŭ rumana(#3) modelo
Mong.: мэдэх [medeĥ]	na-méda "scii"
Fin.: pää, Est.: pea	péo /Mn.Kit./ "kapo"(#4)	pao- "ĉef-"	modelo ekzistas en Germana: Haupt(-), Bret.: penn 'Kopf', penn- 'Haupt-' Kaj Irl.: ceann- 'Haupt-' alia variaĵo supre
Rus.: вертеть [vertetj]	na-vérta "turni"	ve- "-iĝ-"	simila sencoŝanĝo okazis en la ĝermanaj lingvoj

• #1: Nun: na-tórna el Jid.: torn
• #2: Lit.: kaž- (kažno-, kažin- < kàs žino) en kažkas
• #3: Rum.: neştine
• #4: En la nuna Kitaka estas: péno, el Bret.: penn, Kim.: pen, Gl.: penn-os. Par. Irl.: ceann [k'an] 'Kopf, Haupt, Zentrale, Stück'

Pronomaj morfemoj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Rimarkoj
Est.: asi	ási "aĵo"	-ase en sum-ase "io"	laŭ angla(#1) kaj persa modeloj
Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan	méti "tempo"	-met en sum-met "iam"
It.: piazza, Kr.: pjaca, Hung.: piac, Alb.: pjac/ë, -a	pjási "loko"	-pjas en sum-pjas "ie"
Keĉ.: rúna	rúni /Mn.Kit./	-ru en sum-ru "iu"
	rúnu "homo"
Gt.: sums	súmi, súmo, súmu /Mn.Kit./ "iu; io"	sum-ase "io"
		sum-ru "iu"
		sum-pjas "ie"
		sum-met "iam"
Som./Soq.: ber	béru /Mn.Kit./ "tempo"(#2)	-ber "-iam"	en kvúber "kiam", temúber "tiam"
Tlng.: lan	láni /Mn.Kit./ "ejo", lána /PraKit./(#3)	-lan "-ie"	en kvílan "kie", témilan "tie"; laŭ uzbeka(#4) modelo
Lat.: causa	kaúsi /PraKit./	-kos "-ial"(#5)	en kvíkos "kial", témikos "tial"; alia variaĵo supre
	káwsu "kaŭzo"
Lit.: tìk	tik "nur"	-tike "<ekskluda pron.>"
Mong.: том [tom]	tomè /PraKit/ "granda", tóma /Mn.Kit.(dial.)/ "granda; multkvanta"(#6)	-tom "-iom"	en kvítom "kiom", témitom "tiom" ktp.

• #1: Angl.: something, somewhere
• #2: En la nuna Kitaka: vákti, méti
• #3: En la nuna Kitaka estas: (-)ajko
• #4: Uzb.: bu-jär-da, bu-jär-gya, …
• #5: Komparu ankaŭ la Kulku-lingvon de Markus Heupel, kie ĝi estas: -caus, kiel ekz. quacaus "kial".
• #6: En la nuna Kitaka: dáda, el Ĉin.: dá & Lit.: dídis, dídelis

Pliaj gramatikigoj ĉe la pronomoj troviĝas en la ĉapitro pri sum-dialekto.

Adverboj

Etimo	Vortoj	Gramatikilo	Nunaj formoj	Rimarkoj
Ĉeĥ.: dolína	dóli "valo"	dôlaw /Mez.Kit./ "malsupre"	nun: anć	Samtempe la ĉeĥa modelis per dole "malsupre", dolní "malsupra", dolů "malsupren"; Par. Sor.: dele "malsupren", delka, deleka "malsupre", deln/i, -ja, -je "malsupra"; Pld.: dal [dål] "malsupren", Ger.: Tal "valo"
		dôla /Mez.Kit./ "malsupra"	nun: ánća
		dôlawku /Mez.Kit./ "malsupren"	nun: ánćku

---

komencita la 7an de septembro 2004, aktualigita je 23.08.2018