Satem kaj kentum
Ĉar la Kitaka transprenis multajn vortojn ankaŭ el hindeŭropaj lingvoj, foje estiĝis paroj el satem- kaj kentum-formoj.
Nur kentum
| na-âka |
veturi |
*aǵ- |
| áŋka(#1) |
malvasta |
*h₂énǵʰus |
| bárgu |
monto el aĵoj |
*bʰerǵʰ- |
| párka |
alta |
| gínu |
mentono |
*ǵénus |
| gónto |
genuo |
*ǵónu |
| íko |
ĉevalo |
*Heḱwos |
| heora |
agrabla |
*ḱeywo-, el *ḱey- |
| na-kánka |
pendi |
*ḱenk? |
| kímu |
vintro |
*ǵhiem-? |
| kláwni |
gluteo |
*ḱlown- |
| na-mílga |
melki |
*melǵ- |
| -ujv- |
-gamio |
*ḱéy-wo-s |
| na-wéksa |
deziri |
*weḱ- |
- #1: La radikfina k estas el la rilata satem-formo, kiu ne mem estis transprenita. Krome g kunfandiĝis kun la antaŭa n al ŋ.
Nur satem
| aśt |
ok |
*oḱto |
| bérzi |
betulo |
bʰerHǵós |
| búznu |
virkapro |
*buǵ- |
| désto |
tenilo, prenilo |
*ǵhes-t/-r |
| jéźo |
erinaco |
*h₁eǵʰis |
| na-líha |
leki |
*liǵh- |
| lósu |
alko |
*olḱ- |
| na-míza |
pisi |
*miǵ-, *h₃méyǵʰeti |
| náśti |
ŝarĝo |
*neḱ- |
| na-néśa |
porti |
| sájmi |
familio |
*ḱeim- |
| sárdo |
araneo |
*ḱer- 'to plait' ("plekti") |
| sérmo |
ermeno |
*ḱer- |
| seúra(#1) |
griza |
*sḱoHy-rós, el *(s)ḱeh₃y- aŭ *(s)ḱeh₁y- |
| síva |
griza, griznigreta |
*ḱiw- |
| sójlo |
kavo |
*ḱoil-? |
| śáku, -i |
branĉo |
*ḱok- |
| śúno |
hundo |
*ḱwṓ, ḱunés |
| na-zvóna(#2) |
soni; sonori |
*ǵʰwon- |
| źástu |
brako |
*ǵhes-t/-r |
- #1: Fakte temas pri kompromiso el la rusa vorto серый [seryj](#1a) kaj la kazaĥa „sur“.
- #1a: Parencas Pl.: szary, Mn.Irl.: ciar, Mn.Nor.: hárr, Mn.Angl.: hār, Mn.Pld.: hēr, Lit.: šìrmas, šir̃mas, šir̃vas 'grey' ("griza"), Ltv.: sirms 'grey' ("griza").
- #2: El tio estiĝis per aldonaj konsonantoj zvónko "tono" kaj zvónću "tonemo".
Paraj vortoj
| Satemformo |
Senco |
Kentumformo |
Senco |
Praformo |
| Árzu |
Arzo (nomo de rivero) |
árgi |
lumo |
*arǵ- |
| asári |
larmo |
dákru |
larmo |
*(d)aḱru- |
| déśa, désna |
dekstra |
dáksi |
sudo |
*deḱs- |
| na-dźána |
generi |
kújni(#1) |
generacio |
*ǵen- |
| fákso |
kolharoj, kolhararo |
póśmo |
lano |
*peḱ- |
| górci(#2) |
laboro |
órki(#2a) |
energio |
*werǵom |
| vóko(#2b) |
laboro |
| wókima(#2c) |
labori |
| -ips- |
-grafio |
na-fájha(#3) |
pentri |
*peiḱ- |
| na-piéśa |
desegni |
| is' |
ekster; el |
kse-, ks- |
mal- |
*h₁eǵʰs > *h₁eḱs |
| mázi |
ungvento |
me-(#4) |
-ig- |
*moǵ- |
| râśta(#5) |
ĝusta |
ríksu(#6) |
gvidanto |
*h₃reǵ
(*reǵ-) |
| rézu |
princo |
| sínte |
cent |
dík |
dek |
*ḱmtóm, *deḱm |
| sivéti |
koloro |
kvéjti |
tritiko |
*ḱweytos |
| na-sráta |
feki |
sákro |
koto; fekaĵo |
*seḱ-r/-n |
| su(#7) |
kun |
-hip, -hin, -his(#7) |
malantaŭ |
*ḱóm |
| śi- |
ĉi- |
hi'e(#8) |
jen |
*ḱi- |
| śóśo |
leporo |
hásva(#9) |
grizbruna |
*ḱos-? |
| váznu |
pezo |
veŋ(#10) |
pro |
*weǵh- |
| zélu |
ruĝa vino |
gjála |
blanka; pala |
*ǵhel- |
| zólta(#11) |
verda |
géla |
flava |
| zémi |
tero |
gúmo |
homo |
*dheǵhem- |
- #1: Anstataŭ atendata g aperas k, pro la etimo Mn.A.Ger.: kunni, Mez.A.Ger./Mez.Pld.: künne, Pld.: Künne, Gt.: kuni.
- #2: Anstataŭ atendata w aperas g, pro la etimo Arm.: գործ [gorc].
- #2a: Anstataŭ atendata g aperas k, pro la etimo Isl.: orka.
- #2b: Anstataŭ atendata g aperas k, pro la etimo TokP.: wok.
- #2c: Anstataŭ atendata g aperas k, pro la etimo TokP.: wokim.
- #3: Anstataŭ atendata k aperas h, pro la etimo Pr.Nord.: faihido 'malte' ("mi pentris") [Parte laŭ la artikolo ᚠᚨᛁᚺᛁᛞᛟ, en la angla Vikivortaro].
- #4: Anstataŭ atendata g aperis k en la etimo. Sed pro gramatikigo eĉ tio malaperis.
- #5: El Per.: rāßt 'gerade, aufrecht, wahr' ("rekta, vera") [laŭ Kauderwelsch Band 49+, Persich Wort für Wort, paĝo 235], Os.: раст [rast] 'true, honest, credible; correct, righteous; exact; straight; fair; direct', N.Kurd.: rast, Zaz.: raşt, sed kun laŭsenca influo de la germana parenco richtig "ĝusta". Ne eblas
rásta pro rásti "mejlo". Tial unue okazas ŝanĝo al ráśta. Sed tio poste pro na-ráśta "skribi" denove ŝanĝiĝis al râśta, kun dua tonemo.
- #6: Hazarde simila estas -ruk "direkte al, cele al" el Karoka lingvo, kiu estas nehindeŭropa lingvo de Ameriko. Sed ĝiaj du unuaj konsonantoj similas al Ger.: recht, Recht, Richtung.
- #7: Laŭ la artikolo pri ḱóm, hipoteza protohindeŭropa vorto, en la angla Vikivortaro.
- #8: Anstataŭ atendata k aperas h, pro la etimo Ger.: hier "ĉi tie; jen".
- #9: Anstataŭ atendata k aperas h, pro la etimo Mn.Angl.: hasu [Laŭ 'Etymologisches Wörterbuch des Deutschen', kapvorto Hase, paĝo 513].
- #10: Pro kuniĝo de g kaj n al ŋ ĝi estas pli mallonga ol la etimo Ger.: wegen.
- #11: Fakte temas pri kompromiso el la rusa vorto жёлтый [ĵoltyj](#11a) "flava" kaj hungara zöld "verda".
- #11a: Parencas Pl.: żółty [ĵuŭty], Lit.: žãlias 'grün' ("verda"), žalsvas 'grünlich' ("verdeta"), žolė "herbo".
Aliaj paroj / kítari cúiri
Miksa deveno
Kelkfoje okazas, ke unu parero devenas el lingvo kun palatigo kaj la alia el lingvo sen tio.
| váći |
parolado |
|
|
| záni |
virino |
(kúnja)(#1) |
ina |
| (kváni)(#2) |
virino |
- #1: Fakte el Gvarania kuña, kiu estas nehindeŭropa lingvo de Sudameriko. Sed ĝiaj konsonantoj iomete similas al(#2).
- #2: Fakte el Tonkawa kwân, kwa:nla, kiu estas nehindeŭropa lingvo de Ameriko. Sed ĝi havas la samajn konsonantojn kiel Mn.Angl.: cwene 'Frau' ("virino") kaj Sve.: kvinna [Laŭ Wenn Sprachen sterben, paĝoj 147-148].
Al la sekva ĉapitro
29.11.2024