Lokaj distingiloj / pjásari únśelori
La Kitaka uzas lokajn distingojn ĉe la jenaj vortospecoj:
Pre- kaj postpozicioj / Píredéturi va pasdéturi
Prepozicioj kaj postpozicioj uzas la distingan triopon de -saj (situo, el Ĉin.: 在 [zài] & Kreol.(TT): -said), -ku (almovo, el Pl./Slvk./MA.Sor.: ku) kaj -ket (demovo, el Kaz.: кету [ketiw]).
Kelkaj dialektoj(#1) plilarĝigas la skemon al kvar formoj laŭ Neneca resp. Eneca kaj Keta modeloj de postpozicioj. Dialektoj sen la aldona kazo, sed kun postpozicioj uzas tiam kombinon el adverbo je -aw kaj rilata postpozicio(#2). Dialektoj sen postpozicioj uzas kombinon de adverboj je -aw kun rilata prepozicio.(#3)
- #1: La dialekto kun aldona perlativo je -dor, do en la regionoj Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti de Kitakujo kaj la regionoj Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti de najbaraj lingvoj povas havi ion tian: énvodor resp. éndor "ene laŭ".
- #2: Ekzemple dóraw kaj zémvosaj, en Pílto laríta dóraw túlil zémvosaj. "Pilko rulis laŭvoje sub seĝo.".
- #3: Ekzemple dóraw kaj zémsaj, en Pílto laríta dóraw zémsaj túli. "Pilko rulis laŭvoje sub seĝo.".
| Lingvo |
Situo: -saj |
Almovo: -ku |
Demovo: -ket |
Prepozicioj |
Postpozicioj |
Komento |
| Postpoziciaj lingvoj |
| Finna |
-lla/-llä |
-lle |
-lta/-ltä |
2(#1) |
6(#2)-17(#3) |
sufiĉe oftas eksteraj lokaj kazoj |
| -ssa/-ssä |
-een |
-sta/-stä |
|
3(#2)-11(#3) |
malpli oftas internaj lokaj kazoj |
| -na |
-kse |
-ta/-tä (-a/-ä) |
|
2(#2)(#3) |
maloftas aliaj finaĵoj |
| Estona |
-l |
-le |
-lt |
|
7(#4) |
eksteraj lokaj kazoj |
| -s |
-e |
-st |
|
7(#4) |
internaj lokaj kazoj |
|
|
|
|
1(#4) |
maloftas aliaj finaĵoj |
| Sudsamea |
-esne, -nie |
-an, -e(se) |
-este, -tie |
|
7(#5) |
parte ekzistas pli ol tri variantoj, nome kvar aŭ kvin |
| Hungara |
-tt |
-é/-á |
-ól/-ől/-ül |
|
6(#6) |
oftege uzataj |
| Enca |
-ne, -n |
-' |
-ʒ, -do, -ro |
|
16(#7) |
|
| Turka |
-de/-da |
-e/-a |
-den/-dan |
|
8(#8)/9(#9)/10(#10) |
kutimaj kazofinaĵoj(#11) |
| Baŝkira |
-дә/-да |
-ә/-а |
-дән/-дан |
|
10(#12) |
| Gronlanda |
-(n)i |
-(n)nut |
-(n)it |
|
8(#13) |
| Keta |
-/-ka/-ga |
-diŋa/-bes' |
-diŋal' |
|
7(#14) |
|
| Japana |
ni |
e |
kara |
|
|
tie estas lokaj substantivoj
kun sekva partikulo(#15) |
| Prepoziciaj lingvoj |
| Indonezia/malaja |
di |
ke |
dari |
|
|
|
- #1: Laŭ "Grammatik der finnischen Sprache", de Eva Buchholz, paĝo 176.
- #2: Laŭ "Grammatik der finnischen Sprache", de Eva Buchholz, paĝoj 174-175.
- #3: Laŭ "Langenscheidts Praktisches Lehrbuch - Finnisch", paĝoj 205-207, kaj "Finnische Grammatik" de Martin Putz, paĝoj 121-123.
- #4: Laŭ "Kauderwelsch Band 55, Estnisch Wort für Wort", paĝoj 61-62.
- #5: Laŭ la artikolo Der samische Einfluss auf die skandinavischen Sprachen.
Ein Beitrag zur skandinavischen Sprachgeschichte, paĝo 7.
- #6: Laŭ "Grammatik kurz & bündig Ungarisch", paĝoj 112-113. El du pliaj grupoj de postpozicioj unu havas nur du variantojn kaj la alia forme ne distingas inter situo kaj almovo. Personaj pronomoj en la hungara lingvo ne havas lokajn kazo-finaĵojn, sed aperas mem kiel posedaj finaĵoj. La montraj pronomoj havas kazojn, sed havas parte sonajn asimiladojn.
- #7: Laŭ "Jennisej-Samojedisches (Enzisches) Wörterverzeichnis", diversaj paĝoj. Sed parte ne legeblas tie, ĉu temas pri postpozicio aŭ adverbo.
- #8: Laŭ "Grammatik kurz & bündig Türkisch", paĝoj 96-97.
- #9: Laŭ "Basiswörterbuch Türkisch", paĝoj 787-788.
- #10: Laŭ "Kauderwelsch Türkisch Wort für Wort", paĝo 67.
- #11: Tie estas lokaj substantivoj. Inter la kazofinaĵo kaj la substantivo aperas poseda finaĵo de la tria persono. Sed tiu trajto ne transpreniĝis Kitaken.
- #12: Laŭ "Baschkirisch Lehrbuch für Anfänger und Fortgeschrittene", paĝo 109.
- #13: Laŭ "Kauderwelsch 204, Grönländisch Wort für Wort", paĝoj 73-74.
- #14: Laŭ "Die Ketische Sprache", paĝoj 310-316.
- #15: Pliaj lingvoj pli malpli subtenas la skemon, kvankam ili en kelkaj detaloj malsamas. [Laŭ artikolo pri sintaksaj skemoj de poziciaj substantivoj en la japana, ainua, kanada eskima kaj eŭska lingvoj (angle)] (Elŝutita 2017-07-16)
Krom tio ekzistas tri pliaj dialektaj variantoj kun la jenaj finaĵoj:
- -pi (situo, el Keĉ.: -pi), -nja (almovo, Nen.: n'ah; nyah 'to'), -kel (demovo, el Kaz.: келу [keliw] "veni")
- -ta (situo, Kaz.: -та [-ta], Turk.: -ta), -nja (almovo, Nen.: n'ah; nyah 'to'), -kel (demovo, Kaz.: келу [keliw] "veni")
- -ta (situo, Kaz.: -та [-ta], Turk.: -ta), -koj (almovo, Kaz.: khojîv), -kel (demovo, Kaz.: келу [keliw] "veni")
Adverboj / aw-sónori
Adverboj uzas iomete alian distingon, ĉar ĉe ili por situo neniu aparta markilo estas uzata.
Kelkaj dialektoj(#1) plilarĝigas la skemon al kvar formoj laŭ Neneca resp. Eneca kaj Keta modeloj de postpozicioj. Aliaj dialektoj povas kombini la koncernan adverbon kun dóraw "laŭe".
- #1: La dialekto kun aldona perlativo je -dor, do en la regionoj Dóŋk-akti, Ráv-akti, Tójk-akti de Kitakujo kaj la regionoj Jáśk-akti, Twéd-akti, Rújk-akti, Svót-akti, Kvónt-akti de najbaraj lingvoj povas havi ion tian: ánćdor "malsupre laŭ".
| Lingvo |
Situo: - |
Almovo: -ku |
Demovo: -ket |
Pronomaj(#1) |
Ceteraj(#2) |
Komento |
| Postpoziciaj lingvoj |
| Finna |
-lla/-llä |
-lle/-nne |
-lta/-ltä |
3(#3) |
4(#3) |
sufiĉe oftas eksteraj lokaj kazoj |
| -ssa/-ssä |
-een |
-sta/-stä |
|
1(#3) |
malpli oftas internaj lokaj kazoj |
| -na |
-iin/-s |
-ta/-tä |
|
3(#3) |
maloftas aliaj finaĵoj |
| Hungara(#4) |
-nt |
|
-ntről |
|
4 |
ekz. lent, le, lentről |
| -tt |
-de, -da |
-nnen, -nnan |
2 |
|
ekz. itt, ide, innen |
| -ul, -l |
-ra, -re |
-ulról, -lről |
|
2 |
ekz. hátul, hátra, hátulról |
| - |
-ra, -re |
-ról, ről |
|
3 |
ekz. távol, távolra, távolról |
| -ra |
-ról |
|
2 |
ekz. jobbra, jobbról |
| Turka |
-de/-da |
-e/-a |
-den/-dan |
4(#5) |
11(#5) |
|
| Prepoziciaj lingvoj |
| Indonezia |
di |
ke |
dari |
4(#6) |
|
|
- #1: Ekzemple turka burada "ĉi tie" kaj finna täällä "ĉi tie".
- #2: Ekzemple turka içeriye "enen" kaj finna edessä "antaŭe".
- #3: Laŭ "Finnische Grammatik", de Fred Karlsson, paĝoj 231-232.
- #4: Laŭ "Grammatik kurz & bündig Ungarisch", paĝo 113.
- #5: Laŭ "Grammatik kurz & bündig Türkisch", paĝoj 42-43. Tri triopoj estas duvortaj, dum ke la ceteraj estas unuvortaj.
- #6: Laŭ "Kauderwelsch Band 1+, Indonesisch Wort für Wort", paĝoj 50-51.
Krom tio ekzistas du pliaj dialektaj variantoj kun la jenaj finaĵoj:
- -nja (almovo, Nen.: n'ah; nyah 'to'), -kel (demovo, el Kaz.: келу [keliw] "veni")
- -koj (almovo, Kaz.: khojîv), -kel (demovo, Kaz.: келу [keliw] "veni")
Kazoj / pádziri
Sekundaraj kazoj uzas alian triopon, nome -p (situo, el -pi, el la Keĉ.: -pi), -n (almovo, el nja, el Nen.: njah) kaj -s (demovo, el is', el la Rus.: из [iz]).
| Lingvo |
Situo: -p |
Almovo: -n |
Demovo: -s |
Komento |
| Finna |
-ssa/-ssä |
-VVn/-een |
-sta/-stä |
internaj lokaj kazoj |
| -lla/-llä |
-lle |
-lta/-ltä |
eksteraj lokaj kazoj |
| Estona |
-s |
-sse |
-st |
internaj lokaj kazoj |
| -l |
-lle |
-lt |
eksteraj lokaj kazoj |
| Hungara |
-ban/-ben |
-ba/-be |
-ból/ből |
internaj lokaj kazoj(#1),
surbaze de bél(#2) |
| -n/-on/-en/ön |
-ra/-re(#3) |
-ról/-ről |
supraj lokaj kazoj(#1),
dua kaj tria kazoj
surbaze de *raj- 'Oberseite'(#3) |
| -nál/-nél |
-hoz/-hez/-höz |
-tól/-től |
eksteraj lokaj kazoj(#1) |
| Gronlanda |
-mi, -ni |
-mut, -nut |
-mit, -nit |
lokaj kazoj(#4) |
| Keĉua |
-pi |
-man, -ta |
-manta |
lokaj kazoj(#5) |
- #1: Laŭ "Sekundäre Flexionsbildung - Band 18/2", paĝo 573
- #2: Laŭ "Sekundäre Flexionsbildung - Band 18/2", paĝo 579
- #3: Laŭ "Sekundäre Flexionsbildung - Band 18/1", paĝo 93. Ĉe tio -ra estiĝis el la postpozicio rea, kiun oni trovis en teksto el la 11-a jarcento.
- #4: Laŭ "Kauderwelsch 204, Grönländisch Wort für Wort", paĝoj 35-36.
- #5: Laŭ "Kauderwelsch 36, Quechua für Peru, Wort für Wort", paĝoj 25-26, 65-67.
Krom tio ekzistas tri pliaj dialektaj variantoj kun la jenaj finaĵoj:
- -p (situo), -t (almovo, angla to [tu]), -s (demovo)
- -s (situo, el -saj), -t (almovo, angla to [tu]), -l (kun aldone longa vokalo, el -kel)
- -s (situo, el -saj), -k (almovo, el -ku, el Pl./Slvk./MA.Sor.: ku), -l (kun aldone longa vokalo, el -kel)
Al la sekva ĉapitro
28.01.2022