En la Kitaka ekzistas diversaj eblecoj nei ion.
| maj | ne(#1) | Taj.: mài(#2) | Ŋa maj temáka. | Mi ne manĝas. |
| nem | Hung.: nem | Mu nem temáka. | ||
| néte | nek | Hung.: nem + Sans.: ati | Míco tepíta néte véjnun néte rújpin. | Kato trinkas nek vinon nek brandon. |
| śe(#3) | ne(#4) | Enc.: še | Śe, mu nem teméda. | Ne, mi ne scias. |
| Śe, mu njéśaź teméda. |
| ma- | ne -u | Sans.: mâ > Cig.: ma, Toĥ.B: má & Kiĉ.: ma- & Ar.: مَا [mâ]; ... |
Maéta mícon! | Ne manĝu katon! |
| na-(#1) | Sk.: na, Cig.: na-, Per.: na- | Nanjáma mícon! |
| na-njéśa | ne(#1) | Enc.: ńeś | Mu tenjéśa naméda. | Mi ne scias. |
| njéśaź | Míco njéśaź teképa naćíta búkun. | Kato ne kapablas legi libron. | ||
| njéśajed | Mútap níni njéśajed tezíva. | Mia avino jam ne vivas. | ||
| njéśasjak | Prícu njéśasjak tetóka kiesperánton. | Frico ankoraŭ ne parolas Esperanton. | ||
| kow-njéśa | bonvolu ne | Kownjéśa namáka mícon. | Bonvolu ne manĝi katon. |
| -guj(#1) | sen -i | Mong.: -гүй [-güj] | Útu léjpin étaguj téon lapíta. | Utuo trinkis teon sen manĝi panon. |
| -njéś(#2) | Enc.: ńeś | Íti źémljon étanjeś téon lapíta. | Itino trinkis teon sen manĝi bulkon. |
| an- | mal- | Sans.: an-, Gr.: αν- [an-], Arm.: ան- [an-] & Kor.: 안 [an-] | anmója | malbela |
| pa-(#1) | sen- | Alb.: pa | papúla | senmona |
| -tlen-(#2) | Hung.: -tlen(#3) | púltlena |
| Privativo | Senco | Modeloj | Malprivativo | Senco | Modeloj |
|---|---|---|---|---|---|
| ízotlena | sengusta | Fin.: mauton 'tasteless' ("sengusta") | ízoluja | gusta | Fin.: maukas 'tasty' ("gusta") |
| jáśluja | aĝa, maljuna | Az.: yaşlı 'elderly (of people)' ("maljuna"), Turk.: yaşlı 'old (for people, animals etc' ("maljuna") | |||
| jáślujka | aĝeta | parte laŭ Az.: azyaşlı 'underage, minor' ("subaĝa, ??") | |||
| láptlena | senfolia | Fin.: lehdetön 'leafless' ("senfolia") | |||
| lójgtlena | kontraŭleĝa | Fin.: laiton 'illegal' ("kontraŭleĝa"); Azer.: qanunsuz 'illegal' ("kontraŭleĝa") |
lójgluja | laŭleĝa | Fin.: laillinen 'legal, lawful, legitimate' ("laŭleĝa") Kim.: cyfreithlon 'legal, lawful, legitimate' ("laŭleĝa, legala") |
| púltlena | senmona | Fin.: rahaton 'penniless, impecunious, ...' ("senmona"); Hung.: pénztelen 'penniless, impecunious, ...' ("senmona") |
púlluja | plena je mono, riĉa je mono | |
| rénktlena | senkolora | Turk.: renksiz 'colorless' ("senkolora"); Hung.: színtelen 'colorless' ("senkolora") |
rénkluja | kolorplena, koloreca, bunta | Turk.: renkli 'colorfull' ("kolorplena") |
| sóltlena | sensala | Fin.: suolaton 'saltless; unsalted' ("sensala; nesalita") | sólluja | sensala | Fin.: suolainen 'salty' ("sala") |
| újvtlena | senfrukta | Est.: viljatu 'unfruitful, fruitless' ("senfrukta") | újvluja | fruktodona, fruktoporta | Kim.: ffrwythlon 'fruitful ("fruktodona, fruktoporta"); fertile, fecund' ("fekunda") |
Eblas esprimi privativon per la sufiksoj -guj (samfonta kiel la antaŭe menciita nea konverbo, kiel ekz. en tôlguj "nul"), -'ujŋ (el Gua.: 'ỹ).
En la Kitaka krome adjektiva finaĵo aldoniĝis al la vorto.
| Kitake | Senco | Baza formo | Senco | Komento |
|---|---|---|---|---|
| ánt'ujŋa | senfina, eterna | ánti | fino | Pli malpli laŭ Gua.: apyra'ỹ 'eternal, infinite, without end' ("eterna, senfina"). |
| apléwl'ujŋa(#1) | sobra, malebria | apléwla | ebria | Pli malpli laŭ Gua.: ka’u’ỹ 'sobrio'(#S) ("sobra"). |
| kép'ujŋa | malkapabla | képa | kapabla, pova | Pli malpli laŭ Gua.: katupyry'ỹva 'incapaz, inexperto, inhábil'(#S) ("malkapabla, malsperta, mallerta") |
| kúj'ujŋa | surda | kúju | orelo | Pli malpli laŭ Gua.: apysa'ỹ 'deafness' ("surdeco", el apysa 'ear' ("orelo")), N.Sam.: bealjeheapme 'deaf' ("surda"). |
| kûl'ujŋa | surda | na-kûla | aŭdi | Pli malpli laŭ Gua.: hendu'ỹ 'deafness' ("surdeco", el hendu 'to listen, to hear' ("aŭskulti, aŭdi")). |
| mát'ujŋa | blinda | na-máta | vidi | Pli malpli laŭ Gua.: hecha'ỹ 'blindness' ("blindeco"). |
| máti | okulo | Pli malpli laŭ Gua.: tesa'ỹ 'blindness' ("blindeco") kaj N.Sam.: čalmmeheapme 'blind' ("blinda"). | ||
| na-njám'ujŋa | fasti | njam | manĝi | Inspirita de Gua.: karu’ỹ 'ayunar'(#S) ("fasti"), iomete subtenata de Tkp.: moku ala. |
| ŋóp'ujŋa | vorema, nesatigebla | bil-ŋópa | sata | Pli malpli laŭ Gua.: hyguatã'ỹ 'insatiable, gluttonous' / 'voraz, insaciable, glotón'(#S). |
| rúr'ujŋa | malfekunda, sterila | rúru | frukto | Pli malpli laŭ Gua.: a'ỹ 'estéril'(#S) ("sterila"), sed iomete subtenata de Ger.: unfruchtbar (el Frucht), Pl.: bezpłodny (el płód). |
| sás'ujŋa | facila | sása | malfacila | Pli malpli laŭ Gua.: hasy'ỹ 'sencillo, fácil'(#S) ("facila"). |
| Kitake | Senco | Baza formo | Senco | Komento |
|---|---|---|---|---|
| tôl'ujŋ | nul | na-tôla | nombri | Pli malpli laŭ Gua.: papa'ỹ. |
| Kitake | Senco | Baza formo | Senco | Komento |
|---|---|---|---|---|
| kúj'ujŋeśo | surdeco | kúju | orelo | Pli malpli laŭ Gua.: apysa'ỹ 'deafness' ("surdeco", el apysa 'ear' ("orelo")). |
| kûl'ujŋeśo | surdeco | na-kûla | aŭdi | Pli malpli laŭ Gua.: hendu'ỹ 'deafness' ("surdeco", el hendu 'to listen, to hear' ("aŭskulti, aŭdi")). |
| májt'ujŋo | malamo | na-májta | ami | Pli malpli laŭ Gua.: tayhu'ỹ 'hatred' ("malamo"). |
| mát'ujŋeśo | blindeco | na-máta | vidi | Pli malpli laŭ Gua.: hecha'ỹ 'blindness' ("blindeco"). |
| máti | okulo | Pli malpli laŭ Gua.: tesa'ỹ 'blindness' ("blindeco"). | ||
| źújŋo | tabuo | źúno | permeso | mikso |
| Kitake | Senco | Baza formo | Senco | Komento |
|---|---|---|---|---|
| gogáma'ujŋ(#1) | ne venu | na-gáma | veni | Pli malpli laŭ Gua.: eju'ỹna 'please dont come', laŭ paĝo 177 (dosiere 200) en gvarania gramatiko. |
Laŭ la Gua.: -'ỹre(#1) (-'ỹrehe) kreeblas la finaĵo -'ujŋpi "sen", kies funkcio similas al la abesivo en la finna kaj estona lingvoj.
| métkewada'ujŋpi | sen esti konata | El la dua infinitivo pasivigita métkewada "esti konata". Inspirita de Gua.: ojekuaa'ỹre 'without being known' ("sen esti konata"). |
| Ému étada'ujŋpi laóda. | Li foriris sen manĝi. | Pli malpli laŭ Gua.: Ho'u'ỹre oho., legebla en la artikolo -'ỹre. |
Alternative eblas -ga'ujŋ, pli malpli laŭ la Gua.: rehe'ỹ (el rehe, mallonge re).
La prefikso kse-, ks-, el Gr.: ξε- 'un-, de-' ("mal-"), uzeblas jene:
| Vorto | Senco | Modelo |
|---|---|---|
| ksapléwla(#1) | sobra, malebria | Gr.: ξεμεθώ [ksemethó] 'sober up, sober' ("sobriĝi"), iel subtenata de la etimo de sobra Lat.: sōbrius |
| na-ksedánta | sendentigi, elbati dentojn | Gr.: ξεδοντιάζω [ksedontiázo] 'die Zähne ausschlagen' ("elbati dentojn") |
| na-ksedúnta | malŝlosi | Gr.: ξεκλειδώνω [ksekleidóno] 'aufschließen' |
| na-kseháza | malloĝigi | Gr.: ξεσπιτώνω [xespitóno] 'throw out, evict (force to leave a home)' ("malloĝigi")) |
| na-ksekréla | malvesti | Gr.: ξεντΰνω [ksentúno] 'ausziehen' ("malvesti") |
| na-ksekúlta | senŝeligi | Gr.: ξεφλουδίζω [xefloudízo] 'abschälen; abpellen' ("senŝeligi") |
| na-kseliéra | malligi | Gr.: ξεδένω [ksedenô] 'auf-, losbinden' ("malligi"); ξελύνω [kselúno] 'to untie, unbind, undo, unbuckle' ("malligi, malfari, malbukli") |
| na-ksemânda | mallerni | Gr.: ξεμαθαίνω [ksemathaíno] 'verlernen' ("mallerni") |
| na-ksemís¸a | malkonfuzi | Gr.: ξεμπερδεύω [ksemperdeúo] 'untangle' ("malkonfuzi") |
| na-ksenákta | resti maldorma tutnokte | Gr.: ξενυχτάω [ksenykhtáo] 'stay up all night, stay awake, keep someone up' ("resti maldorma tutnokte") |
| ksenáktulu, -i | noktulo, noktovagulo | Gr.: ξενύχτης [ksenýkhtis] 'night owl, night person' ("noktulo, noktovagulo") |
| na-ksenîla | malnajli | Gr.: ξεκαρφώνω [xekarfóno] 'unnail' ("malnajli") |
| na-ksepátra | malfaldi | Gr.: ξεδιπλώνω [ksediplóno] 'entfalten' ("malfaldi") |
| ksepinéwa(#2) | senspira | Gr.: ξέπνοος [xépnoos] 'breathless' ("senspira") [rigardu la artikolon πνέω, en la angla vikivortaro] |
| na-ksepújksa | malvesti pantalonon | Gr.: ξεβρακώνω [xevrakóno] 'die Hose ausziehen' ("malvesti pantalonon") |
| na-kseráśta | malskribi | Gr.: ξεγράφω [ksegráfo] 'strike out, erase, rub out' ("forstreki, forskrapi, forviŝi") |
| na-kseviéta(#3) | ||
| na-kserúva(#4) | malŝraŭbi | Gr.: ξεβιδώνω [ksevidóno] 'abschrauben' ("malŝraŭbi") |
| na-ksetáma | forpasi | Gr.: ξεψυχάω [xepsycháo] 'pass away, pass on, expire, draw one's last breath, bite the dust' ("forpasi") Iomete simila al Ger.: den Geist aufgeben |
| ksevára | sobra, malebria; enuiga, teda | Gr.: ξενέρωτος [ksenérotos] 'sober; boring, dull, unfun, uncool' ("sobra, malebria; enuiga, teda, malmojosa") |
| na-ksevéjnkra | purigi | Gr.: ξεσκατίζω [kseskatízo] 'wipe, clean' ("viŝi, purigi") kaj ξεσκατώνω [kseskatóno] |
Eblas varianto de la prefikso ksej-, kiu transprenis kaŭzativan resp. faktitivan trajton de na-éjra "fari".
| na-ksejbóna(#1) | elradikigi | derivaĵo kun prefikso el bóni "radiko" | parte Gr.: ξεριζώνω [kserizóno] |
| un- | a-, an-(#1) | Ger.: un- | unátvisto | ateisto |
| unkírvo | atomo |
Al la sekva ĉapitro
20.01.2025