Kitakujo 

Tempoindikoj / vàkti-mèdo-dájori

a) Ĝeneralaj / sómari

Tempo k.s.

Kitaka Senco Etimo
érni epoko Mong.: эрин [erin]
ímti momento Alb.: imt/ë, -a
jáśu aĝo Turk.: yaş
keósu tempo(spaco) Mn.Pr.: KÊSMAN, kîsman, Alb.: kóh/ë, -a (Lit.: čėsas)(#1)
lájko(#2) tempolimo, limdato Lit.: laikas
méti tempo Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan(#3)
vákti Per.: vağti, Ind.: waktu, Nub.: wakti, Ar.: wakt, Alb.: vakt-i(#4)
metkési(#5) intervalo kunmetaĵo el méti "tempo" kaj kési "mezo; centro; (foje) intervalo"

De jaro ĝis tago

Kitaka Senco Etimo Ekzemplo Senco
séklu jarcento Malt.: seklu    
gódi jaro Rus.: год [god] (Ltv.: gads)    
évi Hung.: év    
búlno(#1) monato Ceb.: bulan, Ind.: bulan (Tet.: fulan, Malag.: volana, Fiĝ.: vula) búlnu luno
mênemi(#2) Lit.: mėnùlis, mėnuo, Ltv.: mēness, Gt.: mêna & Khl.: ménil̃(#3)    
víko semajno Fin.: viiko, viikko, Isl.: víka vìko-ánti semajnfino
díno tago Sans.: dína, Nep./Hin./Bng.: din;
Bal.: dinā		 dínopi tage, dumtage, dum tago
gúnu(#4) Vask.: e-gun, Bur.: guun-c & Turk.: gün(#5) gúnupi
nálo Kor.: 날 [nal] nálopi
tívi Arm.: տիւ [tiv] tívipi
hhótlo diurno Vog.: хōтал, (Ostj.: хатл)    
nákti(#6) nokto Lit.: naktìs (Ltv.: nakts) náktipi(#7) nokte, dumnokte, dum nokto
ráku Brm.: rak rákupi
snéti Snĉ.: snet snétipi
támso Lit.: tamsùs, Sans.: tamâ, tami, tamî(#8) támsopi

Tageroj

Kitaka Senco Etimo Ekzemplo Dialekte Senco
gójzu(#1) mateno Vask.: goiz gójzupi gójzukor matene, je mateno
pìre-déli antaŭtagmezo   pìre-délipi pìre-délikor antaŭtagmeze, je antaŭtagmezo
dasémso(#2) tagmezo mallongigo da- "granda" kaj sémsi dasémsopi dasémsokor tagmeze, je tagmezo
déli Hung.: dél (Tuv.: дүш [düş] 'noon' ("tagmezo"), Baŝ.: төш [töş]) délipi délikor
gun-kési kunmetaĵo el gúnu "tago" kaj kési "mezo" gun-késipi gun-késikor
pas-déli posttagmezo   pas-délipi pasdélikor posttagmeze, je posttagmezo
óroju(#3) vespero Mong.: орой [oroj] órojupi órojukor vespere, je vespero
danákto(#4) noktomezo mallongigo da- "granda" kaj nákti "nokto" danáktopi danáktokor noktomeze, je noktomezo
nàkti-kési kunmetaĵo el nákti kaj kési "mezo" nàkti-késipi nàkti-késikor
rójku krepusko Isl.: rökkur rójkupi rójkukor dum krepusko

De horo ĝis sekundo

Kitaka Senco Etimo
núkti sekundo Sva.: nukta
śníjo Heb.: שניה [schnija](#K)/[sh'niyá](#W)
náwi horo Kopt.: naw 'time, hour' ("tempo, horo")
óri horo; momento Gr.: ώρα [ôra], It.: ora, Rum.: ora, Alb.: orë & Jap.: orí
pérco(#1) minuto Cig.: perco, Hung.: perc

Tempindikaj adverboj

Kitaka Senco Etimo
bàza-koartaw kelkfoje Turk.: bazï + MA.Sor.: krot, Lit.: kartas
ger hieraŭ Sve.: i går, Lat.: heri, Ger.: gestern
iskúber iam Est.: isik + Som.: ber
kulúber ĉiam Ar.: kull + Som.: ber
luk kiam Vj.: lúc 'im Augenblick als'
mas-látaw pli malfrue Hisp.: mas + Ind.: lat, Pld.: lat [låt], Angl.: lat [lejt]
moj-dínaw(#1) ĉiutage Vj.: mọi + v-u supre
moj-gódaw(#1) ĉiujare
moj-métaw(#1) ĉiutempe
moj-víkaw(#1) ĉiusemajne
nisúber neniam Pl.: nic + Som.: ber
nudín hodiaŭ Het.: nu, Mn.A.Ger.: nu, nû (no), Toĥ.A: nu,
Gt.: nu, nû, Mn.Nor.: nú, Mn.Angl./Mn.Frs.: nu + v-u supre
numétaw nuntempe
nuváktaw
ohi-pasdín postmorgaŭ(#2) Fin.: ohi + v-u malsupre
ohi-pirdín antaŭhieraŭ(#3) Fin.: ohi + v-u malsupre
pasdín morgaŭ Alb.: pas, Per.: paß + Sans.: dina, Nep./Hin.: din
pirdín hieraŭ Mn.Pr.: pirsdau, Het.: piran + Sans.: dina, Nep./Hin.: din
pírei andólgaw antaŭ nelonge Mn.Pr.: pirsdau, Het.: piran + Kor.: an- & Gr./Sans.: a(n)- + Rus.: долго [dolgo]
rus-gámaw venonte Keĉ.: ruway + Vj.: se & Lit.: -si(u) + Sans.: √gam-
semváktaw samtempe Ain.: sem + v-u supre
tjédah nun Nen.: tyedah (Enc.: te3a´, te3a, te-3a)(#4)
tvaw tuj Lit.: tuoj(au)
vubah baldaŭ Knjr.: vuba

Tempindikaj adjektivoj

Kitaka Senco Etimo
érka frua Turk.: erken
láta malfrua Ind.: lat, Pld.: lat [låt], Angl.: lat [lejt]
órja Mong.: oroj
pósna Ma.Sor.: posny
numéta nuntempa  
nuvákta  
rus-gáma venonta Keĉ.: ruway + Vj.: se & Lit.: -si(u) + Sans.: √gam-

Tempindikaj adpozicioj

Kitaka Funkcio Senco Etimo Ekzemplo Senco
anpíre'i(#1) Prep. post Mn.Pr.: pirzdau, pirsdau, Het.: piran Anpíre'i ekdik gódiri mu sjetójpuletja. Post dudek jaroj mi pensiuliĝos.
anpíreno Postp. Ekdik gódiril anpíreno mu sjetójpuletja
ántar'i(#1) Prep. inter Ind.: antara < Sans.: antarā(#2) Ántar'i ojnenśe va bátenśe vítkuvo
laésa mója nálśi.		 Inter la unua kaj oka de majo
estis bela vetero.
ántarno(#3) Postp. Ojnenśel va bátenśel vítkuvol ántarno
laésa mója nálśi.
béri(#4) Postp. ekde Turk.: beri Paolu tegérsa ger béri. Paŭlo laboras ekde hieraŭ.
isbér'i Prep. Rus.: из [iz] + Som.: ber & Turk.: beri + Sve.: i Isbér'i kvúber tu tegérsa témilan? Ekde kiam vi laboras tie?
-kel(#5) Finaĵo Kaz.: keliw Íti lagérsa gérkel. Itino laboris ekde hieraŭ.
óta'i Prep., Postp. Hung.: ota Émi tegérsa óta'i ger. Ŝi laboras ekde hieraŭ.
bért'i Prep. dum Som.: ber; Turk.: beri Ému lamáka bért'i ojn óri. Li manĝis dum unu horo.
úkte Postp. Ket.: ugde Ému lamáka ojn óril úkte.
do'i(#6) Prep. ĝis Slov./Slvk./Pl./Sor.: do, Rus.: до [do] Ému laláwla do'i sáti dikgao. Li kantis ĝis la deknaŭa horo.
gam Postp. Sans.: gam- Ému laláwla dikgaoenśel sátil gam.
háde Prep. Ind.: had 'Grenze; Grenzwert; bis' Ému laláwla háde dikgaoenśe sáti.
kípe Postp. Ĉin.: kip Ému laláwla dikgaoenśel sátil kípe.
je Prep. je = Je kvítoma óri sjeálketja tla pilémi? Je kioma horo komenciĝos la filmo?
-kor Finaĵo dum, je, en Hung.: -kor Paolu lagáma piŋ órikor. Paŭlo venis je la kvina horo.
pás'i Prep. post Alb.: pas, Per.: paß pás'i ek dínori post du tagoj
pásno Postp. ek dínoril pásno
píre'i Prep. antaŭ Mn.Pr.: pirzdau, pirsdau, Het.: piran píre'i kum mênemiri antaŭ tri monatoj
píreno Postp. kum mênemiril píreno
sírke'i(#7) Prep. ĉirkaŭ = Lo lákomáka sírke'i ójnenśe óri. Ili ekmanĝis ĉirkaŭ unua horo.
Lo lákomáka sírke'i sáti ójn.

Temprilataj afiksoj

Kitaka Senco Etimo Ekzemplo Dialekte Senco
geo- antaŭa Kant.: geo6 (en: geo6 nin4 'voriges Jahr') geogódipi(#1) geogódikor dum antaŭa jaro
moj- ĉiu Vj.: mọi (Kant.: mui5, Jap.: mai-, Ĉin.: mĕi, Kor.: mae-) mojgúnupi(#2) mojgúnukor dum ĉiu tago
raj- sekva Jap.: rai (Ĉin.: lái, Kor.: nae-) rajgódipi(#3) rajgódikor dum sekva jaro
śi-(#4) ĉi- Lit.: šis śigódipi(#5) śigódikor dum nuna jaro

La jaro konsistas el sezonoj.

b) Monatoj / mênemiri, búlnori

RIM: Aplikendas sufiksoida -kúvo (el: finna/estona: kuu "monato"(#1)) kun duaranga resp. triaranga(#2) numeralo. La modeloj por la sekva monataro estas la ĉina, korea, tibeta kaj gvarania lingvoj, kiuj ellasas la morfemon por ordinareco de la numeraloj enmetataj. (ekz.: Ĉin.: „liù yuè“, Kor.: „yu-wôl“ (laŭvorte: ses monat = "junio"); „jasypoteĩ“ (laŭvorte: monat ses = "junio"); Tib.: „dawa dr'ugpa“ 'Monat sechster' = "junio")

Ankaŭ la planlingvo Volapük havis sufikson por tio, nome -ul (yanul, febul, mazul, ...) [Laŭ "Internationale Plansprachen" de D-ro Detlev Blanke sur paĝo 208]

Kitake Esp-o laŭvorte Esp-o Etimoj
ic-kúvo januaro unu-monato Fin.: yksi, Est.: üks, Hung.: egy
snew-kúvo februaro du-monato Eg.: snéwe
tir-kúvo marto tri-monato Rus.: три [tri], Alb.: tre, tri, Het.: tri, Trk.: tri, Nep.: tin, Hin.: tiin
nal-kúvo aprilo kvar-monato Ĉerm.: nal, nalat, Tel.: nala-, nâlugu
vit-kúvo majo kvin-monato Kom./Udm.: вит [vit]
muc-kúvo junio ses-monato Jap.: muttsụ
poŋ-kúvo julio sep-monato Gua.: pokõi
wal-kúvo aŭgusto ok-monato Ceb.: waló
kwajs-kúvo septembro naŭ-monato Ĉnk.(jargona): kwaist
biw-kúvo oktobro dek-monato Enc.: b'iw´´
biwic-kúvo novembro dekunu-monato v-u supre
biwsnew-kúvo decembro dekdu-monato v-u supre
tòlvu-kúvo vintro-monato Kom.: тöв [töv], Udm.: тол [tol] 'winter', Fin.: talvi

c) Semajn-tagoj / vìko-gúnori

Ĉi tie aplikatas dua-rangaj vort(er)oj, se tiuj ekzistas. La nomoparto -gúno (memstare gúnu) estiĝis el: Vask.: „e-gun“, Bur.: „guun-c“ kaj Turk.: „gün“.

normaj regionaj senco Modeloj por la normaj Modeloj por la regionaj
mêni-gúno icenśe-gúno lundo Ger., Jap., Kor., Keĉ. Lit., Ltv., Est., Ĉin.,
Gua.(#1)
pùru-gúno snewenśe-gúno mardo Jap., Kor.
késviko tirenśe-gúno merkredo Ger., Fin., N.Sam.
vèsi-gúno Jap., Kor.
gròmu-gúno dorenśe-gúno ĵaŭdo Ger.
vènse-gúno(#2) vitenśe-gúno vendredo Lat.
sàmpe-gúno(#2) mucenśe-gúno sabato Ger., Gr., Fr.
tènći-gúno(#3) Keĉ.
sèmsi-gúno poŋenśe-gúno dimanĉo Ger., Jap., Kor., Keĉ.
sùntogúno Ltv.(#4), Est.(#5), Maor.(#6)

d) Devenaj / otgámari

Kitaka Senco Etimo
gòdidíku jardeko Rus.: год [god] + Dlm.: dik
gòdielífo jarmilo Rus.: год [god] + Nub.: élifu
gòdisinteo jarcento Rus.: год [god] + Ltv.: simts, simt

e) Teknikaĵoj / róksasori

Kitaka Senco Etimo
dájkelo(#1) montrilo Gr.: deiknúnai, Ger.: zeigen [cájgën] + sufikso
náwelo(#2) horloĝo vidu supre + sufikso
sáti Turk.: saat, Geo.: saati(#3), Per.: ßâ'at(#4)

f) Aplikoj / jópseniri

Kitake(#1) esp-e germane
Pri horloĝa tempo
Kvo te'sa sáti?(#2) Kioma horo estas? Wie spät ist es?
Sáti te'sa ékud´ kum.(#3) Estas duono antaŭ la tria. Es ist halb drei.
Sáti te'sa pit.(#4) Estas sepa horo. Es ist sieben Uhr.
Sáti te'sa kékudo bat.(#5) Estas kvarono post la sepa. Es ist viertel acht/viertel nach sieben.
Sáti la'sa kumkékudo gao.(#6) Estis kvarono antaŭ la naŭa. Es war dreiviertel neun/viertel vor neun.
Sáti la'sa piŋ pási kek.(#7) Estis kvin post la kvara. Es war fünf nach vier.
Sáti te'sa dik pírei piŋ.(#8) Estas dek antaŭ la kvina. Es ist zehn vor fünf.
Kvúber sje-álketja tla pilémi? Kiam komenciĝos la filmo? Wann beginnt der Film?
Tla pilémi sje-álketja sátipi piŋ.(#9) La filmo komenciĝos je la kvina. Der Film beginnt um fünf.
Kvénśeket óriket tu sjegérsa? Ekde kioma horo vi laboros? Ab wie viel Uhr wirst du arbeiten?
Kvénśeket sátiket tu sjegérsa?
Mu sjegérsa sátiket pit. Mi laboros ekde la sepa horo. Ich werde ab sieben Uhr arbeiten.
Kvénśeku óriku tu sjegérsa? Ĝis kioma horo vi laboros? Bis wie viel Uhr wirst du arbeiten?
Kvénśeku sátiku tu sjegérsa?
Mu sjegérsa sátiku dikśaś. Mi laboros ĝis la deksesa horo. Ich werde bis sechszehn Uhr arbeiten.
Pri aliaj tempindikoj
Kvúberket tu sjehéma gérson? Ekde kiam vi havos laboron? Ab wann hast du Arbeit?
Mu sjehéma gérson pasdínket,
pítenśeket óriket.		 Mi havos laboron ekde morgaŭ,
ekde la sepa horo.		 Ich habe Arbeit ab morgen, ab sieben Uhr.
Mu sjehéma gérson pasdínket,
pítenśeket sátiket.
Mu sjehéma gérson pasdínket,
sátiket pit.
Kvúberku tu nuk sjemúsa nagérsa? Ĝis kiam vi ankoraŭ devos labori? Bis wann mußt du noch arbeiten?
Mu nuk sjemúsa nagérsa
kumdikojnenśeku tòlvukúvoni,
dikśaśenśeku óriku.		 Mi ankoraŭ devos labori ĝis la
tridekunua de decembro,
ĝis la deksesa horo.		 Ich muß noch bis zum einunddreißigsten
Dezember, bis sechszehn Uhr arbeiten.
Mu nuk sjemúsa nagérsa
kumdikojnenśeku tòlvukúvoni,
dikśaśenśeku sátiku.
Mu nuk sjemúsa nagérsa
kumdikojnenśeku tòlvukúvoni,
sátiku dikśaś.

g) Aparte gravaj tagoj / véćaw grávari dínori (tíviri)

baza vorto senco etimo kun-meto senco
bájru festo Uzb.: bayram bàjru-tívi festotago
na-bíra naski Mn.Irl.: biru, Alb.: bir-i & Jib.: biri bìretjeni-tívi naskiĝ-tago
háju edzo Kopt.: hai gihàjetjeni-tívi geedziĝotago

Al la sekva ĉapitro
18.12.2024