Kitakujo 

Ĉielo kaj tieaj objektoj / népsu va témilanari ósori

a) Ĉielo / népsu

álpsi	nubo	Het.: alpas
júni		Ĉin.: 雲 [yún]
mégi		Ind.: méga, Sans.: megha, Bng.: megh
wásko		Kri.: wasko
bévra árgi	polusa lumo, aŭroro	Arm.: բեւեռ [beweṙ] + Vask.: argi	pîkbévra árgi	arkta aŭroro
			wilbévra árgi	antarkta aŭroro
dáŋu(#1)	ĉielo	Lit.: dangùs, Mn.Pr.: Dangus	dàŋubájku(#2)	ĉielarko
népsu		Het.: nepiš	nèpsubájku(#2)
lerióćo(#3)	asteroido	kunmetaĵo el mallongigo le- "malgranda" kaj rióću "planedo"
néćujlo(#4)	kometo	kunmetaĵo el néći "vosto" kaj mallongigo -ujl- "-stel-"
rójku	krepusko	Isl.: rökkur	gòjzurójku	matena krepusko
			òrojurójku	vespera krepusko
susgátu(#5)	Lakta Vojo	Ind.: susu + Fin.: katu & Sve.: gata
suspúti(#6)		Ind.: susu + Rus.: путь [putj]
susnóksolo	galaksio	Ind.: susu + Ĉer.: no-ki-si + sufikso
śélći	universo	Snĉ.: šëlëč´
ténći	ĉielarko	Pl.: tęcza 'rainbow' ("ĉielarko")

• #1: El ĝi estĝis la postpozicio dáŋwe'.
• #2. Sinonimoj estas kìlato-derógu kaj kìlato-dóro, laŭvorte "fulmo-vojo", laŭ keta „aquut“ el „ekŋ“ 'Blitz, Donner' ("fulmo, tondro") + „²qɔʔt“ 'Weg' ("vojo") kaj rénkluja bájku "ĉielarko", laŭvorte "kolorplena arko", pli malpli laŭ Per.: رنگین‌کمان [rangin-kamân].
• #3: Pruntetraduko laŭ Ĉin.: 小行星 [xiǎoxíngxīng].
• #4: Pruntetraduko laŭ Fin.: pyrstötähti (apud komeetta).
• #5: Pruntetraduko laŭ Ger.: Milchstraße.
• #6: Pruntetraduko laŭ Ltv.: Piena Ceļš, Afr.: Melkweg, Angl.: Milky Way, Blg.: Мле́чен път [Mléčen pǎt], Rus.: Мле́чный Путь [Mléčnyj Putʹ], Fr.: Voie lactée [Laŭ la artikolo Milky Way, en la angla Vikivortaro].

V-u ankaŭ sub vetero,

b) Planedoj / rióćuri

àpi-nóksi(#1)	marso	Ain.: api (ape, abe) & Ind.: api + vidu poste
búmi	tero	Ind.: bumi, Sans.: bhumi, -i, bhuman, Per.: bumi
zémi(#2)		Ltv.: zeme, Rus.: земля [zemlja]
jówśi	jupitero	Pl.: Jowisz
mókujlo(#3)		kunmetaĵo el móku "ligno" kaj mallongigo -ujl-, el hújlu "stelo"
pólsu(#4)	venuso	Enc.: polse´
rióću	planedo	Mi

• #1: Laŭ Jap.: 火星 [kasei] 'der Mars (Planet)' ("marso"), el 火 [ka] 'Feuer' ("fajro") kaj 星 [sei] 'Stern' ("stelo") kaj Ĉin.: 火星 [huǒxīng] [Laŭ la artikolo 火星, en la germana Vikivortaro, kaj la artikolo 火星, en la angla Vikivortaro].
• #2: Ĝemelo zômo "medio", kun dua tonemo pro zom- "deka-".
• #3: Laŭ Ĉin.: 木星 [Mùxīng].
• #4: Alia nomo estas gojznóksi, laŭvorte "matenstelo".

Vidu ankaŭ pri planedoj kaj steloj.

c) Steloj / nóksiri, hújluri

gúnśi(#1)	suno	Turk.: güneş(#2)	Tla gúnśi tegjálza.	La suno brilas.
ínti		Keĉ.: inti	Tla ínti tefájna.
sémsi(#3)		Nub.: sémsi	Tla sémsi vojúpsa.	La suno leviĝos.
tógo		Ted.: toggo, togo	Tla tógo vojúpsa.
hújlu(#4)	stelo	Alb.: hyll [hül], y/ll-i, (pl.) -je-t	hùjlu-ílmi(#5)	astronomio
nóksi		Ĉer.: no-ki-si	nòksi-ílmi(#5)

• #1: Komparu gúnu "tago".
• #2: Parencas Turk.: gün "tago". Simila rilato estas inter Est.: päike 'sun' ("suno") resp. päev 'day' ("tago"), N.Sam.: beaivváš 'sun' ("suno") resp. beaivi 'day; sun' ("tago; suno"), Kl.Naŭ.: tonatiuh 'sun' ("suno") resp. tonalli 'day' ("tago"), Vask.: eguzki 'sun' ("suno") resp. egun 'day' ("tago").Tio evitas konincidon de la vortoj por "suno" kaj "tago", kiu estas en diversaj lingvoj, kiel ekz. Kum.: гюн.
• #3: El tio deriveblas ekz. Sèmsújpulso "Japanujo" (laŭvorte "sunorigino").
• #4: El tio deriveblas ekz. hujlzúrgo "konstelacio" (laŭvorte "stel-bildo", laŭ Ger.: Sternbild), samhújluti (pli malpli laŭ la etimo de konstelacio). Ekzistas mallonga varianto -ujl-, uzata ekz. en mókujlo "jupitero".
• #5: Laŭvorte "stelo-scienco".

Vidu ankaŭ pri planedoj kaj steloj.

Rilato al tago kaj nokto / Béco ku díno va támso

gùnràklígo(#1)	ekvinokso	Turk.: gün + Brm.: rak + Lit.: lygus
ìntistójku(#2)	solstico	Keĉ.: inti + Rus.: стоять [stojatj] + k	kíma ìntistójku	vintra solstico
ìntivórti(#3)		Keĉ.: inti + Rus.: вертеть [vertetj] + ablaŭto	śáma ìntivórti	somera solstico

• #1: Laŭ Hung.: nap-éj egyenlőség (el nap 'day' ("tago"), éj 'night' ("nokto") kaj egyenlőség 'equality' ("egaleco")) kaj Ger.: Tagundnachtgleiche (el Tag "tago", und "kaj", Nacht "nokto" kaj Gleiche "egal(ec)o"), sed sen traduko de und "kaj".
• #2: Laŭ la etimo de solstico.
• #3: Laŭ Ger.: Sonnenwende, Ndl.: zonnewende, Ĉeĥ.: slunovrat, Slvk.: slnovrat.

d) Rilataj verboj / bécari gèra-sónori

nafájna	brili	Gr.: φαινομαι [phainomai]	Tla ínti tefájna.	La suno brilas.
na-néda(#1)	malleviĝi	Sve.: ned 'down' ("malsupren")	Tla gúnśi sjenéda.	La suno malleviĝos.
naúpsa(#2)	leviĝi	Het.: up-tsi	Tla sémsi vojúpsa.	La suno leviĝos.
nagúma		Nub.: gúm	Tla sémsi vojgúma.

• #1: Sence influita de la derivita Sve.: nedgång 'descent' ("malleviĝo").
• #2: La fina s aldoniĝis al la radiko, por ebligi distingon disde up' "sur".

e) Lunoj / híliri, mêniri, búlnuri

búlnu(#1)	luno	Ceb.: bulan, Ind.: bulan	Tla búlnu tefájna.	La luno brilas.
			Tla búlnu lanéda.	La luno malleviĝis.
			Tla búlnu laúpsa.	La luno leviĝis.
híli(#2)		Vask.: hil(a) (Bur.: hʌl-ʌnc, …, Jan.: hal, Ĉimr.: ʔalla)	Tla híli tefájna.	La luno brilas.
			Tla híli lanéda.	La luno malleviĝis.
			Tla híli laúpsa.	La luno leviĝis.
mêni(#3)		Lit.: mėnùlis, mėnuo, Ltv.: mēness, Gt.: mêna & Khl.: ménil̃(#4)	Tla mêni tefájna.	La luno brilas.
			Tla mêni lanéda.	La luno malleviĝis.
			Tla mêni sjegúma.	La luno leviĝos.

• #1: Ĝemelo búlno "monato".
• #2: Variaĵoj: háli, héli.
• #3: Dua tonemo pro na-ména "iri". Pro la aldona l la varianto ménli estas unuatona.
• #4: Laŭ la artikolo Cahuilla language, en la angla Vikipedio.

f) Koordinatoj / samdźúrmutiri, samréndutiri

àksi-ánti(#1)	poluso	E-o: akso + Nep.: antaa, antim
dèlápri(#2)	meridiano	Hung.: dél + Ltv.: ap- + r
dólguti	longitudo	Rus.: долгий [dolgij] + sufikso
líguti	ekvatoro	Lit.: lygus + sufikso
pálkuti	latitudo	Het.: palĥi-, palhi- + sufikso
samdźúrmuti(#3)	koordinato	Afr.: saam + Mong.: журам + sufikso
samrénduti(#3)		vidu supre + Hung.: rend + sufikso
vértapri(#4)	tropiko(#5)	Rus.: вертеть [vertetj] + vidu supre

• #1: Laŭ Lit.: ašìgalis, kiu konsistas el ašìs kaj gãlas.
• #2: Pruntetraduko laŭ Hung.: délkör 'meridian' ("meridiano"), el dél 'noon' ("tagmezo") kaj kör 'circle' ("cirklo").
• #3: Pruntetraduko laŭ la etimo de koordinato.
• #4: Laŭ Ger.: Wendekreis.
• #5: Por la kutime plurala signifo de klimata zono estas aparta vorto, nome mélobi "tropikoj".

g) Zodiakoj / mimvójvuri

mimvójvu(#1)	zodiako	kunmetaĵo el mallongigo mim- "besto" kaj vójvu "zono"
śáwtendo(#2)	pafisto	jen etimologia participo el na-śáwta "pafi"

• #1: Laŭ Hung.: állatöv 'zodiac' ("zodiako").
• #2: En la kutima senco estas iomete alia formo, nome śáwterju, -i "pafisto, -ino".

Al la sekva ĉapitro
18.12.2024