Ĉielo kaj tieaj objektoj / népsu va témilanari ósori
a) Ĉielo / népsu
| álpsi |
nubo |
Het.: alpas |
|
|
| mégi |
Ind.: méga, Sans.: megha, Bng.: megh |
|
|
| wásko |
Kri.: wasko |
|
|
| dáŋu(#1) |
ĉielo |
Mn.Pr.: Dangus |
dàŋubájku(#2) |
ĉielarko |
| népsu |
Het.: nepiš |
nèpsubájku(#2) |
| rójku |
krepusko |
Isl.: rökkur |
gòjzurójku |
matena krepusko |
| òrojurójku |
vespera krepusko |
| susgátu(#3) |
Lakta Vojo |
Ind.: susu + Fin.: katu & Sve.: gata |
|
|
| suspúti(#4) |
Ind.: susu + Rus.: путь [putj] |
|
|
| susnóksolo |
galaksio |
Ind.: susu + Ĉer.: no-ki-si + sufikso |
|
|
| śélći |
universo |
Snĉ.: šëlëč´ |
|
|
- #1: El ĝi estĝis la postpozicio dáŋwe'.
- #2. Sinonimoj estas kìlato-derógu kaj kìlato-dóro, laŭvorte "fulmo-vojo", laŭ keta „aquut“ el „ekŋ“ 'Blitz, Donner' ("fulmo, tondro") + „2qɔʔt“ 'Weg' ("vojo").
- #3: Pruntetraduko laŭ Ger.: Milchstraße.
- #4: Pruntetraduko laŭ Ltv.: Piena Ceļš, Afr.: Melkweg, Angl.: Milky Way, Blg.: Мле́чен път [Mléčen pǎt], Rus.: Мле́чный Путь [Mléčnyj Putʹ], Fr.: Voie lactée [Laŭ la artikolo Milky Way, en la angla Vikivortaro].
V-u ankaŭ sub vetero,
b) Planedoj / rióćuri
| àpi-nóksi(#1) |
marso |
Ain.: api (ape, abe) & Ind.: api + vidu poste |
| búmi |
tero |
Ind.: bumi, Sans.: bhumi, -i, bhuman, Per.: bumi |
| zémi |
Ltv.: zeme, Rus.: земля [zemlja] |
| pólsu |
venuso |
Enc.: polse´ |
| rióću |
planedo |
Mi |
- #1: Laŭ Jap.: 火星 [kasei] 'der Mars (Planet)' ("marso"), el 火 [ka] 'Feuer' ("fajro") kaj 星 [sei] 'Stern' ("stelo") kaj Ĉin.: 火星 [huǒxīng] [Laŭ la artikolo 火星, en la germana Vikivortaro, kaj la artikolo 火星, en la angla Vikivortaro].
Vidu ankaŭ pri planedoj kaj steloj.
c) Steloj / nóksiri
| gúnśi(#1) |
suno |
Turk.: güneş(#2) |
Tla gúnśi tegjálza. |
La suno brilas. |
| ínti |
Keĉ.: inti |
Tla ínti tefájna. |
| sémsi |
Nub.: sémsi |
Tla sémsi vojúpsa. |
La suno leviĝos. |
| tógo |
Ted.: toggo, togo |
|
|
| hújlu |
stelo |
Alb.: hyll [hül], y/ll-i, (pl.) -je-t |
hùjlu-ílmi(#3) |
astronomio |
| nóksi |
Ĉer.: no-ki-si |
nòksi-ílmi(#3) |
- #1: Komparu gúnu "tago".
- #2: Parencas Turk.: gün "tago". Simila rilato estas inter Est.: päike 'sun' ("suno") kaj päev 'day' ("tago").
- #3: Laŭvorte "stelo-scienco".
Vidu ankaŭ pri planedoj kaj steloj.
Rilato al tago kaj nokto / Béco ku díno va támso
| gùnràklígo(#1) |
ekvinokso |
Turk.: gün + Brm.: rak + Lit.: lygus |
|
|
| ìntistójku(#2) |
solstico |
Keĉ.: inti + Rus.: стоять [stojatj] + k |
kíma ìntistójku |
vintra solstico |
| ìntivórti(#3) |
Keĉ.: inti + Rus.: вертеть [vertetj] + ablaŭto |
śáma ìntivórti |
somera solstico |
- #1: Laŭ Hung.: nap-éj egyenlőség (el nap 'day' ("tago"), éj 'night' ("nokto") kaj egyenlőség 'equality' ("egaleco")) kaj Ger.: Tagundnachtgleiche (el Tag "tago", und "kaj", Nacht "nokto" kaj Gleiche "egal(ec)o"), sed sen traduko de und "kaj".
- #2: Laŭ la etimo de solstico.
- #3: Laŭ Ger.: Sonnenwende, Ndl.: zonnewende, Ĉeĥ.: slunovrat, Slvk.: slnovrat.
d) Rilataj verboj / bécari gèra-sónori
| nafájna |
brili |
Gr.: φαινομαι [phainomai] |
Tla ínti tefájna. |
La suno brilas. |
| na-néda(#1) |
malleviĝi |
Sve.: ned 'down' ("malsupren") |
Tla gúnśi sjenéda. |
La suno malleviĝos. |
| naúpsa(#2) |
leviĝi |
Het.: up-tsi |
Tla sémsi vojúpsa. |
La suno leviĝos. |
| nagúma |
Nub.: gúm |
Tla sémsi vojgúma. |
- #1: Sence influita de la derivita Sve.: nedgång 'descent' ("malleviĝo").
- #2: La fina s aldoniĝis al la radiko, por ebligi distingon disde up' "sur".
e) Lunoj / mêniri
| híli(#1) |
luno |
Vask.: hil(a) (Bur.: hʌl-ʌnc, …, Jan.: hal, Ĉimr.: ʔalla) |
Tla híli tefájna. |
La luno brilas. |
| Tla híli lanéda. |
La luno malleviĝis. |
| Tla híli laúpsa. |
La luno leviĝis. |
| mêni(#2) |
Gt.: mêna |
Tla mêni tefájna. |
La luno brilas. |
| Tla mêni lanéda. |
La luno malleviĝis. |
| Tla mêni sjegúma. |
La luno leviĝos. |
- #1: Variaĵoj: háli, héli.
- #2: Dua tonemo pro na-ména "iri".
f) Koordinatoj / samdźúrmutiri
| àksi-ánti(#1) |
poluso |
E-o: akso + Nep.: antaa, antim |
| dèlápri(#2) |
meridiano |
Hung.: dél + Ltv.: ap- + r |
| dólguti |
longitudo |
Rus.: долгий [dolgij] + sufikso |
| líguti |
ekvatoro |
Lit.: lygus + sufikso |
| pálkuti |
latitudo |
Het.: palĥi-, palhi- + sufikso |
| samdźúrmuti(#3) |
koordinato |
Afr.: saam + Mong.: журам + sufikso |
| vértapri(#4) |
tropiko |
Rus.: вертеть [vertetj] + vidu supre |
- #1: Laŭ Lit.: ašìgalis, kiu konsistas el ašìs kaj gãlas.
- #2: Pruntetraduko laŭ Hung.: délkör 'meridian' ("meridiano"), el dél 'noon' ("tagmezo") kaj kör 'circle' ("cirklo").
- #3: Pruntetraduko laŭ la etimo de koordinato.
- #4: Laŭ Ger.: Wendekreis.
Al la sekva ĉapitro
12.01.2022