Kitakujo 

Leĝaro / ćánjolo

a) Baza / uráha

árva	libera	Lit.: arvas (Het.: arawa-)	árveśo	libereco
vápa		Fin.: vapaa	vàpríki(#1)	respubliko
ćánjo	leĝo	Vj.: chánh	ćánjolo	leĝaro	ćónju(#A)	rajto
lójgo		Isl.: lög	lójgolo		lójgluja(#2)	laŭleĝa, legala
na-déda	heredi	Slvk.: dediť 'to inherit' ("heredi")	dédaso	heredaĵo	rudésu	heredanto
			na-dédintja, na-medéda	heredigi	na-ksejdéda	senheredigi
na-épa	devigi	Vj.: ép	épi	devigo
fépi	regulo	Vj.: phép	fepvêlo(#3)	dekreto
féplo	juro	Vj.: phép & Ĉin.: 法律 [fǎlǜ]	féplerju, -i	juristo, -ino
gímu	devigo	Jap.: gimu	nagíma	devigi
hhéśo	krimo	Tlng.: HeS	na-hhéśa	krimi	hhéśulu, -i	krimulo, -ino
worćíno(#4)		kunmetaĵo el wóra "malbona" kaj na-ćína "fari"	na-worćína		worćínulu, -i
hhórgo	malpermeso	Mong.: хориг [horig] [ĥ-]	na-hhórga	malpermesi
jójta(#5)	prava	el jója "bona" kun aldona konsonanto	na-jójta	pravi
na-lárima	permesi	TokP.: larim	lárimo	permeso
na-źúna		Ĉin.: 准 [zhǔn]	źúno		źújŋo(#M)	tabuo
na-músa	devi	Ger.: müssen, Jid.: musn, Pl.: musieć, Ĉeĥ.: musit, Slvk.: musieť, Hung.: muszáj > Cig.: musaj	múso	devo
ójku	rajto	Fin.: oikeus, Est.: õigus
ómću	proprieto	Mong.: өмч [ömĉ]	naómća	proprieti
na-ondála	malpermesi	Alb.: ndal	ondálo	malpermeso
na-tílta		Hung.: tilt	tílto		tílćo(#K)	tabuo
pirćónjo(#6)	privilegio	kunmetaĵo el mallongigo pir- "antaŭ" kaj ćónjo "rajto"
pirójko(#6)		kunmetaĵo el mallongigo pir- "antaŭ" kaj ójku "rajto"
rakvédlo(#7)	edikto	kunmetaĵo el ra "el; el(mov)iĝi", na-kvéda "diri" kaj mallongigo l, el bil- "-it-"	na-rakvédla	edikti
rénduti(#8)	dekreto	derivaĵo el réndi "ordo" kaj sufikso	na-rénduta	dekreti
sánlu	propono	Mong.: санал [sanal]	nasánla	proponi	sánleni	proponado
úslu		Ind.: usul	naúsla		úsleni
na-sóŋa	baloti	Mong.: сонгох [songoĥ]	sóŋeni	balotado
na-stímpla	stampi	Isl.: stimpla	stímpleni	stampado
untóhnatva(#9)	imuna	kunmetaĵo el un- "a-, an-, in-" (science), na-tóhna "tuŝi" kaj sufikso	untóhnatveśo	imuneco
viéśa	publika	Lit.: viešas	viáśu(#A)	politiko
vrénduti	ukazo	kuntiraĵo el véna (ki-véna) "rusa" kaj rénduti "dekreto"	na-vrédnuta	ukazi

• #1: Pruntetraduko laŭ Est.: vabariik 'Republik' ("respubliko").
• #2: Pruntetraduko laŭ Kim.: cyfreithlon 'legal, lawful, legitimate' ("laŭleĝa, legala"), el cyfraith 'law' ("leĝo") kaj -lon 'full' ("plena").
• #3: Pruntetraduko laŭ Ĉin.: 法令 [fǎlìng] 'law; decree; statute; act; ordinance; regulation; order' ("leĝo; dekreto; statuto; ..."), el 法 [fǎ, fā, fá] 'law; rule; regulation; statute' ("leĝo; regulo; statuto") kaj 令 [lìng] 'to order; to command' ("ordoni, komandi").
• #4: Pruntetraduko laŭ Mak.: злочин [zločin] 'crime' ("krimo"), Ser.: зло̀чин [zlòčin].
• #5: Same rilatas al jója "bona", kiel hójta "ĝusta" al héva "bona".
• #6: Pruntetraduko laŭ Ger.: Vorrecht (apud Privileg), Ndl.: voorrecht (apud privilege); Fin.: etuoikeus (apud erioikeus).
• #7: Pruntetraduko laŭ la etimo de edikto.
• #8: Parte inspirita de Ger.: Verordnung, kiu tamen havas pliajn sencojn, el kiuj unu estas tradukebla per peśráśto "preskribo".
• #9: Distingenda disde nemtóhnatva kaj majtóhnatva "netuŝebla".
• #A: Ĝi estiĝis per ablaŭto
• #K: Ĝi estiĝis per konsonantalterno
• #M: Ĝi estiĝis per mikso

b) Aĵoj / Ásiri

cólu	titolo	Mong.: цол
námko		Ger.: Name, Per.: nam > Trk.: nam + k
dróśu	stampilo	Arm.: դրոշմ [drošm]	na-dróśa	stampi
itsiétu		Ĉin.(Gab.): tsiet (Vj.: tiêt)	na-itsiéta
pjáćci	sigelo	Blr.: пяцаць [pjačácʹ]	na-pjáćca	sigeli
pláto	folio	Ger.: Blatt	âmpu-pláto	formularo	plóto(#A)	bileto
tiépi(#1)	dokumento	Ĉin.(Gab.): 牒 [tiep] (Ĉin.: 牒 [dié], Kant.: dip6)	natiépa	dokumenti	ćíepu(#K)	legitimilo	tiápo(#A)	pasporto

• #1: El tio deriveblas laŭ la rilato inter Ger.: Urkunde "dokumento" kaj beurkunden "atesti" la vorto na-betiépa "atesti".
• #A: Ĝi estiĝis per ablaŭto
• #K: Ĝi estiĝis per konsonantoŝanĝo

c) Administrado / gusájdeni

âmpu	ofico	iel stranga kripligo de Ger.: Amt	âmpajko	oficejo
			âmperju, -i(#1)	oficisto, -ino
gévi	komunumo	Heb.: gev	góva(#A)	komuna
na-gusájda(#2)	administri	Irl.: gu + Mong.: сайд [sajd]	gusájdeni	administrado
			gusájdajko, gusájd-bújgo	administrejo
hádi	limo	Ind.: hadi	húdo(#A)	dogano
hhíli		Mong.: хил
ròŋ-bújgo(#3)	parlamento	Jap.: [róngi] 'Besprechung, Diskussion' ("diskuto") + Mi
sájdu	ministro	Mong.: сайд [sajd]	sàjdu-bújgo	ministerio, ministrejo
tójru	ŝtato	Mong.: төр [tör]	motójru	ŝtatano
			tójriesu

• #1: El tio deriveblas dźùrmo-âmperju, -i "policisto, -ino".
• #2: Pruntetraduko laŭ la etimo de administri.
• #3: Laŭ Ĉin.: 議院 [yìyuàn], el 議 [yì] 'criticize; discuss' ("kritiki; diskuti") kaj 院 [yuàn] 'courtyard; institution' ("institucio") [Laŭ la artikolo 議院, en la angla Vikivortaro].
• #A: Ĝi estiĝis per ablaŭto.

Oficejoj

gèrso-âmpajko

laboroficejo

kunmetaĵo el gérso "laboro", âmpu "ofico" kaj sufikso

d) Juĝado / bráteni

ádila	justa	Ind.: adil (Sva.: adili & Mong.: адил [adil])	ádileśo	justeco	àgil-bújgo	justico
na-bedóśa(#1)	akuzi	prefikso + Cig.(Lov.): doš
na-bráta	juĝi	Gl.: bratu (Mn.Irl.: bráth)	bráterju, -i	juĝisto, -ino	brátajko	juĝejo
dáŋto	puno	Brm.: dangta	na-dáŋta	puni
jáli		Mong.: ял [jal]	na-jála
dóśi	kulpo	Cig.(Lov.): doš	na-medóśa, na-dóśintja	kulpigi	na-dóśa	kulpi
na-vapríma(#2)	malkondamni	kunmetaĵo el vápa "libera" kaj na-ríma "paroli"	vaprímo(#3)	malkondamno

• #1: Pruntetraduko laŭ Ger.: beschuldigen.
• #2: Pruntetraduko laŭ Ger.: freisprechen, Ndl.: vrijspreken.
• #3: Pruntetraduko laŭ Ger.: Freispruch.

e) Krimoj / hhéśori

na-ćóra	ŝteli	Cig.: č'or-	ćóreni	ŝtelado	ćórulo	ŝtelulo
na-kemóla		Jur.: kemol 'to steal' ("ŝteli")	kemóleni		kemólerjo	ŝtelisto
na-hhúra(#1)	trompi	Mong.: хуурах [ĥuuraĥ]	hhúreni(#2)	trompado	hhúrulo(#3)	trompulo
na-ŋóra		Tlng.: ngor	ŋóreni		ŋórulo
na-támpa	murdi	Est.: tapma, tappa	támpo	murdo	rutámpo	murdulo

• #1: Varianto na-kvúra.
• #2: Varianto kvúreni.
• #3: Varianto kvúrulo.

f) Frazoj / kvídiri

Jen ekzempla frazo laŭ paragrafo 1 de la "Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj".

Kúleri rúnori teésa otbíraw árvari va lígari loŋ tîŋu va ćónjuri. Lo tehémpa razúmun va suvísin, va tepída nakséviśa je tihánu áhheśoni.

"Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu la alian en spirito de frateco."

g) Uloj / úlori

cákti(#1)	polico	Mong.: цагдаа [cagdaa]
dába rómi	natura persono
fépla rómi	jura persono
vajćínulo(#2)	malbonfarulo	kunmetaĵo el vája "malbona" kaj na-ćína "fari"
vánku(#3)	prizonulo	Fin.: vanki

• #1: El tio deriveblas ekz. cákterju, -i "policisto, -ino" (sinonimoj dźùrmo-âmperju, -i).
• #2: Inspirita de Pl.: złoczyńca, Gt.: waidēdja.
• #2: El tio deriveblas ekz. vánkajko "prizono".

Al la sekva ĉapitro
14.12.2024