Kitakujo 

Muziko / zéni

a) Ĝeneralaj esprimoj / sómari bájiri

na-aójdia	kanti	Gr.: ἀοιδιάω [áoidiáô]
na-giéda		Lit.: giedóti(#1)	giédo	kanto
na-láwla		Fin.: laulaa (laulu)	láwlu	kanto
bújni	scenejo	Ger.: Bühne
ćégi	aldo	Enc.: č´eg 'Stimme' ("voĉo")
na-déna(#2)	soni(#3)	Pld.: dönen
dénko	kanto, kanteto	Pld.: Dönken	na-dénka	kanti
drúnju(#4)	sono	Gt.: drunjus	na-drúnja	soni
dúvo(#5)	sono; voĉo; kanto	Mong.: дуу [duu]	na-dúva	soni; kanti
dúvri	opero	Mong.: дуурь [duur']	dúvrajko	operejo
gájdi	melodio	Lit.: gaidà(#6)
gérco	verko	Arm.: գործ [gorc] + ablaŭto	na-gérca	verki
golóso	voĉo	Rus.: голос [golos]
ipóni		Sr.: ipon (Pl.) ipoza [ipoŝa]®
kólu		Heb.: kol > Jid.: kol
grómka	laŭta	Rus.: громкий [gromkij]	angrómka	mallaŭta
láwlpi	ĥoro, koruso	mikso el na-láwla "kanti" kaj ólpi "grupo"
lodzárdo(#7)	himno	kunmetaĵo el na-lóda "laŭdi" kaj zárdu "kanto"
plotùdólpi	orkestro	kunmetaĵo el la na-plotúda "ludi muzikilon" kaj ólpi "grupo"
na-samkójva(#8)	komponi	kunmetaĵo el sam "kune" kaj na-kójva "meti; -poni"	samkójverjo(#9)	komponisto
samzjédi(#10)	simfonio	kunmetaĵo el sam- "kune; sil-, sin-, sim-" kaj -zjed- "-fon-"
slóki	strofo(#11)	Ĉeĥ.: sloka
soj-	son-	mallongigo el na-sójda	na-sojtúda	ludi (muzikon, muzikilon)
			sojtúdelo	muzikilo
na-sójda(#12)	soni(#13)	Fin.: soida	na-unsójda(#14)	missoni
tawtzárdo(#15)	nacia himno, himno	kunmetaĵo el táwti "nacio" kaj zárdu "kanto"
na-tíŋa	soni(#16)	Ĉin.: 听 [tīng] (en 好聽/好听 [hăotīng] 'gut klingen' /'pleasant-sounding; nice to the ears; euphonious')	tíŋo	sono(#17)
zárdu(#18)	kanto(#19)	Oset.: зард [zard] 'Lied, Gesang' ("kanto, kantado")	na-zárda	kanti
zéni(#20)	muziko	Hung.: zene	zénerjo	muzikisto
			na-zentúda(#21)	ludi muzikon
na-zvóna	soni; sonori	Rus.: звонить [zvonítj]	zvóno	sono; sonoro
zvónko	tono	Rus.: звон [zvon] + k	zvònko-párkeśo	tonalteco

• #1: Parencas Lit.: gaidà 'Melodie' ("melodio"), giedójimas 'Gesang' ("kantado"), giesmė 'Lied' ("kanto"), Ltv.: dziedājums 'Gesang' ("kantado"), dziedāt 'singen' ("kanti"), dziedātāja 'Sängerin' ("kantistino"), dziedātājs 'Sänger' ("kantisto"), dziedonis' Sänger' ("kantisto"), dziesma 'Lied' ("kanto").
• #2: Varianto na-dójna "soni".
• #3: Germane 'tönen'.
• #4: Ĝemelas na-dréna "muĝi, zumegi", el Ger.: dröhnen.
• #5: El tio kune kun na-déta kreiĝis la mallongigo dut- "aŭdio-". Krome iel rilatas al tio dúgva "nevoĉa" (el Mong.: дуугүй [duugüj]), dútva "voĉa" (el Mong.: дуутай [duutaj]).
• #6: Parencas Lit.: giedójimas 'Gesang' ("kantado"), giedóti 'singen' ("kanti"), giesmė 'Lied' ("kanto"), Ltv.: dziedājums 'Gesang' ("kantado"), dziedāt 'singen' ("kanti"), dziedātāja 'Sängerin' ("kantistino"), dziedātājs 'Sänger' ("kantisto"), dziedonis' Sänger' ("kantisto"), dziesma 'Lied' ("kanto").
• #7: Pruntetraduko laŭ Ger.: Loblied, Ĉeĥ.: chvalozpěv.
• #8: Varianto na-samkojíva.
• #9: Varianto samkojíverjo.
• #10: Laŭ la etimo de simfonio.
• #11: Bonvolu atenti, ke aliaj grekdevenaj vortoj enhavanta similan vortoparton estu tradukataj alie, nome uzante la radikon dold-, kiel ekz. nuodóldu "apostrofo" kaj ŋildóldi "katastrofo".
• #12: Samdevena estas la mallongigo soj- "son-", kies unusilabeco estas subtenata de la parancaj Hung.: zaj 'noise' ("bruo"), Mans.: суй 'noise' ("bruo").
• #13: Germane 'klingen' kaj 'tönen'.
• #14: Varianto na-uŋsójda "missoni". La antonimo estas na-mojsójda "belsoni" (k-u mojsójda "belsona").
• #15: Pruntetraduko laŭ Isl.: þjóðsöngur.
• #16: Germane 'klingen'.
• #17: Germane 'Klang'.
• #18: Parencas Oset.: „зарын“ [zaryn] 'Gesang', Gr.: „γηρυς“ [gerys] 'Stimme, Ruf', Lat.: „garrīre“ 'schwatzen, plaudern, plappern', Angl.: care 'Sorge, Kummer' [Laŭ 'Etymologisches Wörterbuch des Deutschen', kapvorto Karfreitag, paĝo 624]
• #19: Germane 'Lied'.
• #20: El tio deriveblas ekz. lèmpizéni "plej ŝatata muziko" (laŭ Fin.: lempimusiikki), śumzéni "bruomuziko".
• #21: Parte sinonima estas na-sojtúda, kio krome signifas "ludi muzikilon".

Prefiksaj kaj radikaj derivaĵoj je pû-

Jen aro de terminoj kun la prefikso pû-^(#1) "muziko; sono; ...", el Gua.: pu, kiu ricevis duan tonemon pro pu- "lign(aĵ)o".

• #1: Malofte estas uzata kiel radiko. Krome ĝi similas al la unua silabo de púso "glota halto", el Gua.: puso.

Kiel prefikso

Vorto	Senco	Laŭvorte
pûdánjelo(#1)	perkutinstrumento, frapinstrumento	muzikbatilo, sonbatilo
pûdarni	harmonio(#2)	sonharmonio
pûkámi
pûelo(#3)	muzikilo
pûkési(#4)	intervalo	sonmezo
pûklídolo(#5)	piano	sonklavaro
pûklúci(#6)	tamburo	sonbloketo
pûkríwsto	grinceca muzikaĉo	muzikgrinco, songrinco
pûlílo(#7)	muziko	sonfloro
pûnóglo(#8)	klefo	muzikŝlosilo
pûólpi(#9)	bando, muzikgrupo
pûsili(#10)	kordo	sonfadeno
pûśáptolo(#11)	orgeno	muzikfajfaro
pûtiki(#12)	taktobastono	muzikofingro
pûtúdo	koncerto

• #1: Parte laŭ Ger.: Schlagzeug [ŝla:kcojk]. Sinonimo pókplo.
• #2: Por la socia senco estas la vortoj nigdárni, nigkámi, kies komuna unua parto estas mallongigo nig-, el nígmo "socio".
• #3: Sinonimoj zénelo, sojtúdelo. Mallonge -pl-, kiel ekz. en lárplo "kordinstrumento". Similas al Fin.: soitin kaj iomete malpli al Gua.: tembipu 'instrument de musique'/'musical instrument' ("muzika instrumento"), kvankam la morfemordo estas inversa.
• #4: Inspirita de Hung.: hangköz.
• #5: Sinonimo tlócti-pû-mêso
• #6: Sinonimo pédjo.
• #7: Sinonimo zéni. Inspirita de Gua.: puyvoty 'music' ("muziko").
• #8: Laŭ Ndl.: muzieksleutel.
• #9: Similas iel al Kim.: seindorf 'band (group of musicians)' ("bando (grupo de muzikistoj)"), el sain kaj torf.
• #10: Sinonimo láro. Bonvolu ne miksi tion kun pusíli "liano" (laŭvorte "lignofadeno").
• #11: Sinonimo úrgi.
• #12: Bonvolu ne miksi tion kun putíki "bastono" (laŭvorte "lignofingro").

Kiel radiko

aspûo	knaro	aĵosono
na-mepûa(#1)	sonigi	=
pupûo	lignoknaro	lignosono

• #1: Pli malpli laŭ Gua.: mbopu.

Radikaj derivaĵoj je soj-

sójbli	gongo	derivaĵo el mallongigo soj- "son-" (el na-sójda "soni") kaj varianto bl-(#1) de -pl- "-muzikilo"
na-sojtúda(#2)	ludi (muzikon, muzikilon), muziki	derivaĵo el mallongigo soj- "son-" kaj la ligenda verbo -túda "ludi"

• #1: La voĉa bl- estas inspirita de Ger.: Blech "lado", ĉar tia instrumento kutime estas el tia metalo. Krome eblas eĉ derivaĵo blobéśo "lado", el béśo "metalo".
• #2: Parte inspirita de Fin.: soitta, kies radikon ĝi eĉ enhavas. La transitivecon ĝi heredas de la ligenda verbo. Ke estas aparta verbo por tio, estas subtenata de pliaj lingvoj, kiel ekz. Gua.: mbopu. Krome el tio deriveblas ekz. sojtúdelo "muzikilo", sojtúdo "muziko", sojtúdaoslo "muzikistaro".

b) Iloj kaj aĵoj / élori va ásori

drùnju-lápśi(#1)	gramofondisko(#R), vinildisko(#R), ebonita disko(#P), vinila disko(#P)	Gt.: drunjus + lápsa "plata"
jówsi	arĉo	Fin.: jousi	jówsplo	frotadinstrumento
lárplo	kordinstrumento	el láro "kordo"(#S)
na-plotúda(#2)	ludi muzikilon	kunmetaĵo el la mallongigo -pl- kaj na-túda "ludi"	plotúderju, -i	muzikisto, -ino
pókplo(#3)	frapinstrumento	el na-póka(#S)
pukújplo	blovinstrumento	el na-pukúja "blovi"(#S)
tlíkojta dutlápśi(#4)	kompakta disko	sintagmo el derivaĵo el tlíki "cifero", sufikso kaj kunmetaĵo el mallongigo dut- "aŭdio-" kaj lápśi "disko"

• #1: Laŭ Ger.: Schallplatte kaj Ltv.: skaņu plate.
• #2: Parte estas sinonima al na-sojtúda, kio krome signifas "ludi muzikon".
• #3: Sinonimo pûdánjelo.
• #4: Laŭvorte "cifereca aŭdiodisko".
• #P: Baziĝas sur PIV.
• #R: Baziĝas sur Reta Vortaro resp. PreVo.
• #S: Kun la sufikseca mallongigo -pl-, el pûelo "muzikilo".

Blovinstrumentoj / pukújplori

jóko	fluto	Ĉin.(Gab.): ‎龠 yok [jok] (Ĉin.: ‎龠 [yuè])	na-jóka	fluti
			jókerju, -i	flutisto, -ino
úrgi	orgeno	Fer.: urga	na-úrga	orgeni
			úrgerju, -i	orgenisto, -ino

Frapinstrumentoj / pókplori, pûdánjelori

lâkplo(#1)	cimbalo	kunmetaĵo el lâku "telero" kaj -pl- "muzikilo, instrumento", por havi distingon	nalâkpla	cimbali
luoplo(#2)	gongo	Ĉin.: 鑼 [luó]	na-luopla	gongi
sójbli		derivaĵo el mallongigo soj- "son-" (el na-sójda "soni") kaj varianto bl-(#3) de -pl- "-muzikilo"	na-sójbla
pédjo	tamburo	Enc.: ped'e´	na-pédja	tamburi
			pédjerju, -i	tamburisto, -ino
tirgónplo(#4)	triangulo	kunmetaĵo el tir, góni "angulo" kaj -pl-	natirgónpla	trianguli
zùrzjédo	ksilofono	Vask.: zur + Ltv.: dziedāt	na-zùrzjéda	ksilofoni
			zùrzjéderju, -i	ksilofonisto, -ino

• #1: Inspirita de Pl.: talerze, kio plurale ne nur signifas "teleroj", sed ankaŭ "cimbalo".
• #2: Aldoniĝis -pl- "muzikilo, instrumento", por havi vortofinan konsonanton.
• #3: La voĉa bl- estas inspirita de Ger.: Blech "lado", ĉar tia instrumento kutime estas el tia metalo. Krome eblas eĉ derivaĵo blobéśo "lado", el béśo "metalo".
• #4: La aldonita -pl- ebligas distingon disde tirgóni "triangulo", en la geometria signifo.

Kordinstrumentoj / lárplori

génśli	guzlo	Pl.: gęśle	nagénśla	guzli
			génślerju, -i	guzlisto, -ino
húsli	violono	Slvk.: husle	na-húsla	violoni
			húslerju, -i	violonisto, -ino
kajtcúgo(#1)	ukulelo	kunmetaĵo el na-kájta "danci" kaj cúgo "pulo"	na-kajtcúga	ukuleli
			kajtcúgerju, -i	ukulelisto, -ino
motlárplo(#2)	gitaro	kunmetaĵo el mot "ses" kaj láro "kordo"(#S)	na-motlárpla	gitari
			mótlarplerju, -i	gitaristo, -ino
nándi	harpo	Kvn.: ñande [n'ande] <Ety (ÑGAN/ÑGÂNAD)>(#3)	na-nánda	harpi
			nánderju, -i	harpisto, -ino
pûklídolo	piano	kunmetaĵo el pû-, klído "klavo" kaj sufikso	na-pûklídola	piani
tlócti-pû-mêso(#4)		Ma.Sor.: tłocyś + t + Gua.: pu + Gt.: mes, mês
suomplo	kantelo	kunmetaĵo el suoma "finna" kaj -pl-	na-suompla	kanteli
			suomplerju, -i	kantelisto, -ino

• #1: Parte inspirita de la etimo de ukulelo, kies havaja praulo signifas laŭvorte "saltanta pulo". Sed la Kitaka preferas tamen la verbon por "danci", ĉar tio estas pli konvena por muzikilo.
• #2: Pruntetraduko laŭ Ĉin.: 六弦琴 [liùxiánqín].
• #3: Parencas Kvn.: ñanda [n'anda] 'Harfe spielen'.
• #4: Laŭvorte "klavo-muziko-tablo".
• #S: Kun la sufikseca mallongigo -pl-, el pûelo "muzikilo".

c) Partoj / déjlori

hítko(#1)	sileo, ponteto	kvazaŭdiminutivo el hído "ponto"
klído	klavo	Heb.: קליד [klid]	klídolo	klavaro
láro	kordo	Arm.: լար [lar]

• #1: Inspirita de rilatoj inter Kat.: pontet 'bridge' ("sileo, ponteto") kaj pont 'bridge' ("ponto") resp. It.: ponticello kaj ponte.

d) Notoj ktp. / kíntori

kínto	noto (muz.)	Enc.: kino-t' 'singen' ("kanti")
pûkési(#1)	intervalo	derivaĵo el pû- "son-; muzik-" kaj kési "mezo; centro"
zvònkorúśi(#2)	tonalo	Rus.: звон [zvon] + k + Lit.: rūšis

• #1: Inspirita de Hung.: hangköz.
• #2: Laŭ Fin.: sävellaji (el sävel kaj laji) kaj Ger.: Tonart (el Ton kaj Art).

Al la sekva ĉapitro
27.10.2024