Kitakujo 

Malsano / Ansâwo

a) Ĝeneralaj esprimoj / sómari bájiri

émću	kuracisto	Mong.: эмч [emĉ]
gójcu(#1)		Ma.Sor.: gójc
órvo(#2)		Hung.: orvos
gérsuti(#3)	operacio	Isl.: gera + s + sufikso
ójnenśe kasújo	unua helpo	Mn.Lat.: oinos + Kaz.: -inši, -inši + Ain.: kasuy
pôkajko(#4)	akceptejo	Sva.: -pokea + sufikso
prinćánćuti	diagnozo	Rum.: prin + Mn.Arm.: ճանաչեմ [čanačʿem] + sufikso
sàjro-ílmo(#5)	medicino	Fin.: sairas + Turk.: ilim, Ar.: عِلْمٌ [ʕilm(un)], Ind.: ilmu
tàrv-ílmo(#6)		Fin.: terve + ablaŭto + vidu supre
sájrulajko	malsanulejo	Fin.: sairas + sufikso
samúrmo(#7)	simptomo	Afr.: saam, Sans.: samam & Ind.: sama + Keĉ.: urmay

• #1: Parencas na-gójśa "kuraci", el Ma.Sor.: gójś.
• #2: Ĝemelo per ablaŭto ârvi "scienco" (medicine).
• #3: Parte laŭ la rilatoj de Isl.: aðgerð al gera kaj Lat.: operātiō al operor.
• #4: La radiko havas la duan tonemon pro na-póka "bati, bateti".
• #5: Laŭvorte "malsan-scienco".
• #6: Laŭ Ger.: Heilkunde ("kurac-scienco").
• #7: Laŭ la etimo de Gr.: σύμπτωμα [súmptōma], el συν- kaj πίπτω.

dànti-órvo	dent(okurac)isto	Lit.: dantis, Sans.: dânta-, Kim.: dant + vidu supre
ećârvi	algiologio	Mn.Angl.: ece + vidu supre
ećórvo	algiologo
kùnku-mùj-kúj-ârvi(#1)	otorinolaringologio	Keĉ.: kunka + Vj.: mũi + Kor.: kui + vidu supre
kùnku-mùj-kúj-órvo(#2)	otorinolaringologo
mìkârvi	oftalmologio	Tib.: mig & Kan.: mik + vidu supre
mìkórvo	oftalmologo	Tib.: mig & Kan.: mik + vidu supre
njàrdârvi	neŭrologio	Arm.: նյարդ [nyard] + vidu supre
njàrdórvo	neŭrologo
sùdjórvo(#3)	kuracisto por internaj malsanoj	Enc.: sud'e + vidu supre

• #1: Laŭ Ger.: Hals-Nasen-Ohren-Heilkunde. La fina parto -ârvi en dua tonemo^(#1a) estiĝis per ablaŭto el órvo "kuracisto".
• #1a: Pro la vorto árva "libera".
• #2: Laŭ Ger.: Hals-Nasen-Ohren-Arzt.
• #3: Laŭ Est.: sisearst 'Internist/in'.

b) Farto / géjto

ansâwa	malsana	Kor.: an-, Gr./Sans.: a(n)- + Kaz.: saw	ansâwo	malsano
hásja		Gua.: hasy	hásjo
sájra(#1)		Fin.: sairas	sájrulo	malsanulo
udaníla		Ĉer.: u-da-ni-la	udanílulo
nagéjta	farti	Ger.: geht's
sâwa(#2)	sana	Kaz.: saw	sâwo	sano
térva(#3)		Fin.: terve	térvi
wárwegva	malbonfartega	Jap.: warui + Ĉer.: -egŭ-

• #1: El tio deriveblas sajrgúpa "imuna", laŭvorte "malsanprotekta".
• #2: Dua tonemo pro saw "si".
• #3: Ĝemelo na-tárva "kuraci", kun ablaŭto.

Vidu ankaŭ sub fartoj.

c) Malsanoj / ansâwori

àsrifíli	hemofilio	kunmetaĵo el ásri "sango; hemo-, -emio kaj fíla "kara"
báŋo	lamo	Cig.(Lov.): bango (f.) -i, (Pl.) -e	báŋulo	lamulo
báwda(#1)	muta	Gt.: bauþs 'taub, stumm'	báwdulo	mutulo
bíŋa	surda	Tag.: bingi	bíŋulo	surdulo
bedókeni	privenenigo	Ger.: be- + Vj.: độc [dowk] & Jap.: dokú (Ĉin.: 毒 [dú]) + Rus.: -ение [enie]
boáli	malsano(#2)	Rum.: boala	boála	malsana
márzi		Sva.: maradhi (Pl.) & Per.: مریض [mariz]	márza
na-brúka	rompi; ŝiri	TokP.: bruk	brúku	rompo; ŝiro
cíŋi	skorbuto	Rus.: цинга [cinga]
círemeni	malvarmumo	Tar.: cir-a + Esp-o: -um-Kun ŝanĝiĝinta vokalo! + Rus.: -ение [enie]
cóvahti	marmalsano	Arm.: ծովախտ [covaxt]
jámahti		Ngan.: jam, Nen.: jamʔ & Eg.: jám, Ar.: يم [yam], Heb.: יָם [yam] > Jid.: jam + Arm.: ախտ [axt]
cùkru-sájreśo(#3)	diabeto	Lit.: cukrus + Fin.: sairas
cúkrahti		vidu supre
na-ćéta	vomi	Snĉ.: če?ët	ćétajpeni	vomemo
na-vjéla		Alb.: vjell	vjélajpeni
dárdo	doloro(#4)	Per.: درد [dard]	na-dárda	dolori
ompási(#5)		Ling.: mpási	na-ompása
na-degláća	brogi	kunmetaĵo el na-déga "bruli" kaj na-láća "verŝi"	degláćeni	brogado
			bil-degláća	brogita
dég-emo(#6)	inflamo	Lit.: degti + Esp-o: -um-Kun ŝanĝiĝinta vokalo!
dígi(#7)		Lit.: degti + ablaŭto
dègo-múkli	brulvundiĝo	Lit.: degti + Khl.: mukily
gélahti(#8)	iktero	Pld.: gäl, Mn.Sak./Mn.A.Ger.: gelo + Arm.: ախտ [axt]
gwenásri	leŭkemio	kunmetaĵo el gwén- "leŭk-" kaj ásri "sango; hemo-, -emio"
na-háka	rompi	Taj.: hak	háko	rompo
na-léma		A.Sor.: lemić	lémo
héjto	febro	Gt.: heito
marído		Nub.: maríd (Ar.: مَرِيْض [marīḍ])
na-hújma	vertiĝi, havi kapturniĝon	Fin./Karl.: huimata	hújmu	vertiĝo, kap- turn(iĝ)o
îsu-ompási(#9)	reŭmo	Enc.: isu + Ling.: mpási
jaśgwéla	presbiopa	kunmetaĵo el jáśu "aĝo" kaj na-gwéla "vidi"	jaśgwéli	presbiopeco
kásvajno	tumoro	Fin.: kasvain (el kasvaa, praulo de na-kásva "kreski")
kásvendo(#10)		komenco de kásvajno kaj -end-, el Mn.Angl.: -end
wínjendo(#10)		na-wínja "kreski" kaj -end- kiel supre
na-kósja	tusi	Lit.: kosi	kósjo	tuso
kóvu	cikatro	Sva.: kovu
kráputi(#11)	kancero	krápu "kankro" + sufikso
kújma	kaduka	Pld.: küm (kün), Mez.Pld.: küˆm
kujsgwéla(#12)	miopa	kunmetaĵo el kújsa "mallonga" kaj na-gwéla "vidi"	kujsgwéli	miopeco
kútli	veruko	Ind.: kutil
na-ljaléwsa	paralizi	kunmetaĵo el lja- "para- kaj lews- "liz-	ljaléwsi	paralizo
lósto	ŝoko	Isl.: lost 'Schock (allergisch, psychisch)' ("ŝoko (alergia, psika)")
múkli	vundo	Khl.: mukily	na-múkla	vundi
nátri	naz-kataro	Cig.(Burg.): natra
na-njópa	lezi	Gua.: ñopu (a)	njópu	lezo
oćóku	variolo	Enc.: očoku
pálrahti	tuberkulozo	Arm.: պալարախտ [palaraxt]
pendójni	kapturniĝo	kunmetaĵo el péno "kapo" kaj na-dójna "turniĝi"	na-pendójna	havi kapturniĝon
pinèwo-sásu(#13)	spirafekcio, spirmanko	Gr.: πνεω [pneô] + Keĉ.: sasa
pojsgwéla(#14)	malmiopa, hipermetropa	kunmetaĵo el pojs- "for-" kaj na-gwéla "vidi"	pojsgwéli	malmiopeco, hipermetropeco
protkújma	senila	kunmetaĵo el prótu "menso" kaj kújma "kaduka"	protkújmeśo	senileco
púmbu(#15)	puso	Cig.(Lov.): phumb	púmbetjeni	pusiĝo
riáku	lakso	Km.: riak	anriáku(#16)	konstipo
rókwa	freneza	Sr.: roocö [rôkw]®, (var.) croocö [krôkw]®	rówkulo	frenezulo
rúdahti(#17)	rubeolo	Ĉeĥ.: rudy "(sango)ruĝa", Pl.: rudy "ruĝbruna; ruĝhara", Trk.: rudas 'red, reddish' ("ruĝ(et)a") + Arm.: ախտ [axt]
na-rúpa(#18)	ŝiri	Fin.: repiä & Ger.: rupfen	rúpo	śiro
séro	doloro; vundo	Skot.: sair [ßêr]
svápahti	dormomalsano	kunmetaĵo el na-svápa "dormi" + Arm.: ախտ [axt]
úparrókśozásri	hiperglukemio	kunmetaĵo el scienca prefikso úpar- "hiper-", rókśozi "glukozo" kaj -ásri "-emio" (samdevena kiel ásri "sango")
vèri-tlóco	sango-premo	Fin.: veri, Hung.: vér + Ma.Sor.: tlocyś	párka vèri-tlóco	alta sangopremo
			níza vèri-tlóco	malalta sangopremo
zimrókśozásri	hipoglukemio	kunmetaĵo el scienca prefikso zim- "hipo-", rókśozi "glukozo" kaj -ásri "-emio" (samdevena kiel ásri "sango")

• #1: Mallonge baw-, kiel ekz. en bawtúdi "pantomimo".
• #2: Por la fakterminoj je -oz-, se temas pri malsano, ekzistas la sufikso -awr-, kiel ekz. îsawri "artrozo". Por aliaj malsanoj, kies nomoj esperante finigas je la kunmeta parto -malsano, eblas la sufikso -ahti, kiel ekz. cóvahti "marmalsano".
• #3: Laŭ la islanda „sykursýki“, germana „Zuckerkrankheit“ (sinonimo de Diabetes), Ndl.: suikerziekte (sinonimo diabetes), Arm.: շաքարախտ [šakʿaraxt] (sinonimo դիաբետ [diabet]); Fin.: sokeritauti (sinonimo diabetes) kaj iomete malpli laŭ Per.: بیماری قند [bimâri-ye qand].
• #4: Por la fakterminoj je -algio ekzistas la aparta radiko eć, en ekz. njárdeći "neŭralgio".
• #5: Variaĵoj: pási, bási, bámsi, báŋsi, …
• #6: Laŭvorte: "brul-umo".
• #7: Sur ĝi baziĝas -dig-, kiel ekz. en bàndûdi-dígo "konjunktivito", pluado-dígo "bronkito".
• #8: Laŭ Arm.: դեղնախտ [dełnaxt], el դեղին [dełin] kaj ախտ [axt].
• #9: Laŭvorte: "artikodoloro".
• #10: Pruntetraduko laŭ Fin.: kasvain, Est.: kasvaja, Ltv.: audzējs.
• #11: Laŭ la rilato de Ĉeĥ./Slvk.: rakovina al rak.
• #12: Pruntetraduko laŭ Ger.: kurzsichtig, Ĉeĥ.: krátkozraký, Pl.: krótkowzroczny, Mak.: кратковид.
• #13: Laŭvorte: "spirmalfacilo".
• #14: Pruntetraduko laŭ Ger.: weitsichtig, Ĉeĥ.: dalekozraký.
• #15: Variaĵo: fúmbu.
• #16: Laŭvorte: "mallakso".
• #17: Laŭ Arm.: կարմրախտ [karmraxt], el կարմիր [karmir] kaj ախտ [axt].
• #18: Varianto na-répja "ŝiri".

V-u ankaŭ ĉe korpo-partoj,

dókmujlo(#1)	viruso	Vj.: đôc [dowk] & Jap.: dokú + Fer.: mýl
njáŋo	bakterio	Mong.: нян(#2)

• #1: Laŭ Hin.: विषाणु [viṣāṇu], el विष [viṣ] 'poison' ("veneno") kaj अणु [aṇu] 'molecule' ("molekulo").
• #2: Laŭ la artikolo нян, en la islanda Vikivortaro, aperas г en tri kazoj, kio indikas, ke la fina nazalo estas velara. Tio ebligas eviti homonimion kun na-njána "supozi".

d) Rilataj verboj / Bécari gèra-sónori

na-akmíja	sveni	Sr.: hacx cmiih [?akx/ kmî?]	akmíjo	sveno
na-báca	vangofrapi	Alb.: bacë	báco	vangofrapo
na-be-dóka	venenigi	prefikso + Vj.: đôk & Jap.: dokú	bedókeni	venenigo
na-ćóva(#1)	flegi	Heb.: tova	ćóveni	flego	ćóverji	flegistino
na-dánja	bati	Vj.: đanh	dánjelo	batilo
na-hádza		Juk.: -hadz-	hádzelo
na-póka		Ĉin.(Gab.): 搏 [pok] (Ĉin.: 搏 [bó])	pókelo
na-êla	vivi	Fin.: elää	êlo	vivo	êla	viva
na-élta		Hung.: élet	élto		élta
na-gójśa(#2)	kuraci	Ma.Sor.: gójś	gójśerju, -i	kuracisto, -ino	gojśbójso	kuracherbo
na-tárva		Fin.: terve + ablaŭto	tárverju, -i
na-háda	mordi	Ar.: عَضَّ [ʿaḍḍa]	hádo	mordo
na-húka(#3)	droni	Fin.: hukkua
na-jákta	infekti	Juk.: yàakt|al	jáktu	infekto	najáktetja, navejákta	infektiĝi
na-kálma	morti	Fin.: kalma	kálmo	morto	rulkálmo	mortinto
na-móra		Lat.: mori	móru		namórintja, namemóra	mortigi
na-káśka	terni	Sr.: caahzx [kâ?ŝx/]®	káśki	terno
na-ksímta	juki	Sr.: csimta [k-]®	ksímto	juko	ksímta	juka
na-njo-sâw-etja, na-ve-njo-sâwa	resaniĝi	vidu supre
na-njo-térv-etja, na-ve-njo-térva
na-sâw-intja, na-me-sâwa	sanigi
na-térv-intja, na-me-térva
na-nújkuta(#4)	narkoti	Itelm.: nujku + sufikso	nújkuti	narkoto
na-pájsa	ŝveli	Fin.: paisua	pájsi	śvelaĵo
na-púnka	ŝveli; inflamiĝi	Keĉ.: punkiy	púnki	śvelaĵo; inflamo
na-rátva(#5)	savi	Pl.: ratować, Jid.: rátewen, (ratírn)	rátvistu, -i	savisto, -ino
na-ríta	ruli	Lit.: ritù, (rìsti), Ltv.: ritēt	rìtménelo	rulirilo, rulapogilo(#6)	rìt-túli	rulseĝo
na-síra	kudri(#7)	Keĉ.: siray	sírelo	kudrilo

• #1: Ĝemelas al: tóva "bona", dóvo "higieno"
• #2: Parencas gójcu "kuracisto", el Ma.Sor.: gójc.
• #3: Ĝemelas al: na-húkva "perdiĝi, malaperi"
• #4: Parte laŭ la rilato de Fin.: nukkutus 'general anesthesia' ("narkoto") kaj nukuttaa 'to anesthetize' ("anestezi") al nukkua 'to sleep' ("dormi").
• #5: Variantoj na-rátova kaj na-ráteva.
• #6: Komparu Ger.: Rollator.
• #7: Ne nur tajlore, sed ankaŭ vunde.

e) Apoteko / lìki-kádi

amlíko	pocio	kunmetaĵo el áma "likva" kaj líki "medikamento"
bíntu	bandaĝo	Rus.: бинт [bint]	na-bínta	bandaĝi
buóklo		el na-buóka "ligi" + l, el -el- "-il-"	na-buókla
gójśmázi(#1)	balzamo	Ma.Sor.: gójś + Ukr.: maz*
gúŋu	vato	Brm.: `gung
na-kútuma	froti	Kiĉ.: cut + um	sve kútumeni	por frot(ad)o
kveśkójvo(#2)	supozitorio	kunmetaĵo el kveś' "sub" kaj na-kójva "meti; ...poni"
lási(#3)	guto	Ltv.: lase, lašu
líki(#4)	medikamento	Ukr.: ліки [liky]	lìki-adéli(#5)	tablojdo
			lìki-jódru(#6)
			lìki-kádi(#7)	apoteko
			liktáro(#8)
			lìkílmo(#9)	medicino
			líkulko(#10)	pilolo
liojk-(#11)	farmak-	mikso el líki "medikamento" kaj ójtro "drogo"	liójkâtrerju, -i	farmakologo, -ino
			liójkâtri	farmakologio
			liojkbúko	farmakopeo
			liójkćinuti(#12)	farmacio
lipćo	plastro	varianto de na-lípta "glui"
na-máka	manĝi	Ind.: makan	sve mákeni	por manĝo
na-náwsta	dormi	Gr.: νυστάζω [nustázô], Lit.: snausti, Ltv.: snaust	náwst-intj-elo, me-náwst-elo	dormigilo
na-nújka		Itelm.: nujku	nújk-intj-elo, me-nújk-elo
na-núma		Nub.: núm	núm-intj-elo, me-núm-elo
na-svápa		Sans.: svápiti	sváp-intj-elo, me-sváp-elo
mázi	ungvento	Rus.: мазь [maz'], Ukr.: maz*
vójdi		Fin.: voide
ŋúlko	tampono	kvazaŭdiminutivo el na-ŋúla "enmeti"
òrvo-ráśtu(#13)	recepto
serpéjto	plastro	kunmetaĵo el séro "doloro; vundo" kaj na-péjta "kovri"
spálko	splinto	Ndl.: spalk (Isl.: spelka)

• #1: Laŭ Ger.: Heilsalbe.
• #2: Parte pruntetraduko laŭ la etimo de Lat.: suppositorium, derivita el la verbo supponere, parte pruntetraduko laŭ Gr.: υπόθετο [laŭ la artikolo suppository, en la angla Vikivortaro].
• #3: Jen "falsa amiko" de lasi, kies traduko estas na-tárna.
• #4: Jen "falsa amiko" de liki, kies traduko estas na-úkuma.
• #5: Laŭvorte: "medikamento-perlo".
• #6: Laŭvorte: "medikamento-kerno".
• #7: Laŭvorte: "medikamento-vendejo", pli malpli pruntetraduko de Tam.: maruntu kade, Ĉin.: 藥店 [yàodiàn], eĉ subtenata de la rilato inter Uzb.: dorixona 'Apotheke'^(#K)/'pharmacy'^(#W) ("apoteko") kaj dori 'Medikament'^(#K) ("medikamento"). Krome eblas derivaĵo kiel ekz. lìki-káderju, -i "apotekisto, -ino".
• #8: Inspirita de Hung.: gyógyszertár 'pharmacy' ("apoteko").
• #9: Laŭ Fin.: lääketiede 'Medizin' ("medicino"), el lääke 'Medizin, Arznei, Medikament' ("medikamento") kaj tiede 'Wissenschaft' ("scienco").
• #10: Kunmetita el líki "medikamento" kaj la kvazaŭdiminutivo -ulk-, el -ulj- "-sfero", parte inspirita de Kor.: 알약 [aryak], el 알 [al] 'ball' ("pilko") kaj 약 [yak] 'medicine' ("medikamento").
• #11: Simpla diftongo ne eblas pro lójki "bulbo".
• #12: Inspirita de Arm.: դեղագործություն [deġagorcutʻyun] 'pharmacy (science of medicinal substances)' ("farmacio (scienco pri medicinaj substancoj)"). Krome eblas derivaĵo kiel ekz. lójkćinuterju, -i "farmaciisto, -ino".
• #13: Laŭvorte: "kuracisto-skribo".
• #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.
• #W: Laŭ 'Wiktonary' ("Vikivortaro").

f) Optikisto

línzi(#1)	lenso	Ger.: Linse, Rus.: линза [linza]
màti-śílo	okulvitro	kunmetaĵo el máti "okulo" kaj śílo "vitro"

• #1: Varianto línsi, laŭ Fin.: linssi & Isl.: linsa.

g) Frazoj / tókomori, kvídiri

Mu la-ve-sájra.	Mi malsaniĝis.
Mu la-sájr-etja.
Mu labúla sájraksi.
Kvo tegéjta béjsaj tu?(#1)	Je kio vi suferas?
Kùnku-ompáso tegéjta béjsaj mu.(#2)	Mi suferas je kolo-doloro.
Mu tewárwegva.	Mi malbonfartegas.
Mu tekóca.(#3)
Mu la-ve-círema.	Mi malvarmumiĝis.
Mu la-círem-etja.
Múde péno teompása.	Mia kapo doloras.
Mútap(#4) péno teompása.(#5)
Mu tehéjta.	Mi febras.
Kámi tehéma vípsan vèri-tlócon.	Vi havas altan sango-premon.
Kámi tehéma nízan vèri-tlócon.	Vi havas malaltan sango-premon.
Ka kámi tehéma líkin pret pèno-ompáso?	Ĉu vi havas medikamenton kontraŭ kapdoloro?
Ka teátva napáta témen líkin pa òrvo-ráśtu?	Ĉu eblas ricevi ĉi tiun medikamenton sen recepto?
Kvaw mu go-máka témen líkin?	Kiel mi prenu ĉi tiun medikamenton?
Dik lásirin / ek lìki-adélirin ojnmul dínopi.	Dek gutojn / du tablojdojn unufoje tage.

• #1: Laŭvorte: "Kio fartas ĉe vi?".
• #2: Laŭvorte: "Kolo-doloro fartas ĉe mi.".
• #3: Slange laŭ germana „kotzen“ "vomi", „Mir ist zum Kotzen.“ "Mi fartas vomeme/malbonege."
• #4. Ĉi-kaze temas pri nefordonebla posesivo.
• #5: Vidu ankaŭ sub fartoj, kie anstataŭ -tap estas uzata la dativa finaĵo -ge.

Al la sekva ĉapitro
26.03.2025