Mezurunuoj / Míteni-ícori
La kitaka lingvo orientiĝas je la artikoloj Internacia sistemo de unuoj kaj Internationales Einheitensystem.
a) Longo, larĝo kaj alto / dólgo, pálko va párko
| álni |
ulno(#1) |
His.: alna |
| ćígo(#2) |
metro |
Ĉin.(Gab.): 彳 [č´ik] 'Schritt' ("paŝo")(#3) |
| ŋin-ćígo |
kilometro |
v-u supre kaj malsupre |
| môz-ćígo |
decimetro |
| juz-ćígo |
centimetro |
| miŋ-ćígo |
milimetro |
| tas-ćígo |
| rásti |
mejlo |
Gt.: rasta |
- #1: Por la anatomia senco estas aparta vorto, nome kóndaśti.
- #2: Ĝemelo ćíku "paŝo".
- #3: Ĉin.: 彳 [chì] 'to walk slowly' ("iri malrapide"), Kant.: cik1.
b) Areo / lópsi
| nalgón-ćígo(#1) |
kvadrat-metro |
Ĉerm.: nal, nalat & Tel.: nala-, nālugu, Tam.: naalu; + Gr.: γωνιά, γωνία [gôniá, gônía] + vidu supre |
| nel-ćígo(#2) |
Fin.: neliö + vidu supre |
- #1: Derivaĵoj nalgón-juz-ćígo "kvadrata centimetro", nalgón-môz-ćígo "kvadrata decimetro".
- #2: Derivaĵoj nel-juz-ćígo "kvadrata centimetro", nel-môz-ćígo "kvadrata decimetro".
c) Volumeno / rumdádi
| kvut-ćígo(#1) |
kuba metro |
Fin.: kuutio + vidu supre |
| śikáli |
litro |
|
- #1: Derivaĵoj kvut-juz-ćígo "kuba centimetro", kvut-môz-ćígo "kuba decimetro".
d) Pezo / váznu
| géni |
gramo |
Kant.: gen1 'Pfund'(Gewicht) ("pundo") |
| ŋin-géni |
kilogramo |
v-u supre kaj malsupre |
| ezéro(#1) |
Cig.: ezero (Pl.) ezera < Hung.: ezer "mil" |
| ŋin-ezéro |
tuno |
v-u supre kaj malsupre |
| bajwan-géni |
| sej-géni |
- #1: Slav-lingvanoj ne pensu pri „jezero“ 'lago'!
e) Afiksoj / gubánduri
RIM: La esperantaj esprimoj estas el: "Kemia kaj scienc-teknika vortaro", paĝo 143, parte kun aldonoj laŭ la ŝablono Ŝablono:Dekoblaj kaj dekonaj unuoj, en la esperanta Vikipedio.
- obligo
| zóm- |
deka- |
da |
101 |
Ling.: zómi 'zehn' ("dek") |
| ŋam- |
hekto- |
h |
102 |
Ling.: nkámá 'hundert' ("cent") |
| ŋin- |
kilo- |
k |
103 |
Vj.: nghìn 'tausend' ("mil") |
| bajwan- |
mega- |
M |
106 |
Ĉin.: baiwàn 'Million' ("miliono") |
| sej- |
Mong.: сая [saja] + ablaŭto |
| ljun- |
giga- |
G |
109 |
Keĉ.: lluna |
| tôp-(#1)(#G) |
tera- |
T |
1012 |
Lkt.: tópa |
| zap-(#G) |
peta- |
P |
1015 |
Lkt.: záptaŋ |
| śâk-(#2)(#G) |
eksa- |
E |
1018 |
Lkt.: šákpe |
| sjo-(#F) |
zeta- |
Z |
1021 |
Isl.: sjö |
| vuj-(#G) |
jota- |
Y |
1024 |
Kat.: vuit |
- #1: Dua tonemo pro na-tópa "trovi".
- #2: Dua tonemo pro śáku, -i "branĉo".
- #F: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la franca numeralo por sep. La koncerna vorto fakte baziĝas sur 1000X.
- #G: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la grekaj numeraloj por kvar, kvin, ses kaj ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 1000X.
- onigo
| môz-(#1) |
deci- |
d |
10-1 |
Ling.: zómi + inverso |
| juz- |
centi- |
c |
10-2 |
Uzb.: yuz [juz] '100' |
| miŋ- |
mili- |
m |
10-3 |
Uzb.: ming '1000' |
| tas- |
Geo.: ათასი [atasi] |
| wej- |
mikro- |
µ |
10-6 |
Ĉin.: 微 [wēi, wéi] |
| deŋ- |
nano- |
n |
10-9 |
Eg.: dng |
| pién- |
piko- |
p |
10-12 |
Fin.: pieni |
| pâp-(#2)(#D) |
femto- |
f |
10-15 |
Gua.: papo |
| śab-(#D) |
ato- |
a |
10-18 |
Ĉin.: 十八 [shíbā], Kant.: sap6 baat3 |
| hit-(#F) |
zepto- |
z |
10-21 |
Tet.: hitu |
| cul-(#G) |
jokto- |
y |
10-24 |
Ĉer.: ᏧᏁᎳ [tsunela] |
- #1: Dua tonemo pro mózo "nektaro".
- #2: Dua tonemo pro pápu "fazeolo".
- #D: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la danaj numeraloj por dek kvin kaj dek ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 10-X.
- #F: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la franca numeralo por sep. La koncerna vorto fakte baziĝas sur 1000-X.
- #G: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la grekaj numeraloj por kvar, kvin, ses kaj ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 1000-X.
f) Rilataj vortoj / bécari sónori
| kémti |
kvanto |
Malt.: kemm 'how much' ("kiom?") + aldona konsonanto |
|
|
| kvítomeśo(#1) |
kvítom + sufikso |
|
|
| na-míta |
mezuri |
Fin.: mitata*, Gt.: mitan |
mítelo |
mezurilo |
| stúpu |
grado |
Ĉeĥ.: stupeň |
|
|
- #1: Laŭ Hung.: mennyiség, el mennyi, kaj Pl.: ilosć, el ile.
Mezureblaj trajtoj
| Unudimensiaj |
| dólgo |
longo |
Rus.: долгий [dolgij] |
| pálko |
larĝo |
Het.: palĥi-, palhi- |
| párko |
alto |
Het.: par-ku-uš (parkus) |
| Dudimensiaj |
| lópsi(#1) |
areo |
Hung.: lapos + ablaŭto |
| Tridimensiaj |
| rumdádi(#2) |
volumeno |
Sva.: rumu, Pld.: Ruum, Kim.: rwm [rum], Angl.: room [ru:m]
+ Lit.: dìdelis & Kart.: didi & Ĉin.: 大 [dà] |
- #1: Ĝemelo lápsa "plata; ebena". Rilato inter la adjektivo kaj substantivo pli malpli laŭ Ger.: Fläche "areo" al flach "plata; ebena".
- #2: Laŭvorte "ĉambrogrando". Parte inspirita de Ger.: Rauminhalt.
| brúześo |
rapideco |
Trk.: bruzas |
| rípeśo |
Taj.: rìip |
| gagédo |
pezo |
Ĉer.: ga-ge-da |
| váznu |
Per.: wazn |
| méti |
tempo |
Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan |
| vákti |
Per.: vağti, Ind.: waktu, Nub.: wakti, Ar.: wakt, Alb.: vakt-i |
Al la sekva ĉapitro
21.11.2023