Mezurunuoj / Míteni-ícori
La kitaka lingvo orientiĝas je la artikoloj Internacia sistemo de unuoj kaj Internationales Einheitensystem.
a) Longo, larĝo kaj alto / dólgo, pálko va párko
| álni |
ulno(#1) |
His.: alna |
| ćígo(#2) |
metro(#3) |
Ĉin.(Gab.): 彳 [č´ik] 'Schritt' ("paŝo")(#4) |
| ŋin-ćígo |
kilometro |
v-u supre kaj malsupre |
| môz-ćígo |
decimetro |
| juz-ćígo |
centimetro |
| miŋ-ćígo |
milimetro |
| tas-ćígo |
| rásti |
mejlo |
Gt.: rasta |
- #1: Por la anatomia senco estas aparta vorto, nome kóndaśti.
- #2: Ĝemelo ćíku "paŝo".
- #3: Nur en la mezura senco. Por la mezurilo estas -mítlo (el na-míta "mezuri") kaj -ukro, por la poezia senco estas kloŋluáto, inspirita de Ĉin.: 韻律 [yùnlǜ].
- #4: Ĉin.: 彳 [chì] 'to walk slowly' ("iri malrapide"), Kant.: cik1.
b) Areo / lópsi
| nalgón-ćígo(#1) |
kvadrat-metro |
Ĉerm.: nal, nalat & Tel.: nala-, nālugu, Tam.: naalu; + Gr.: γωνιά, γωνία [gôniá, gônía] + vidu supre |
| nel-ćígo(#2) |
Fin.: neliö + vidu supre |
- #1: Derivaĵoj nalgón-juz-ćígo "kvadrata centimetro", nalgón-môz-ćígo "kvadrata decimetro".
- #2: Derivaĵoj nel-juz-ćígo "kvadrata centimetro", nel-môz-ćígo "kvadrata decimetro".
c) Volumeno / rumdádi
| kvut-ćígo(#1) |
kuba metro |
Fin.: kuutio + vidu supre |
| śikáli |
litro |
|
- #1: Derivaĵoj kvut-juz-ćígo "kuba centimetro", kvut-môz-ćígo "kuba decimetro".
d) Pezo / váznu
| géni |
gramo |
Kant.: gen1 'Pfund'(Gewicht) ("pundo") |
| ŋin-géni |
kilogramo |
v-u supre kaj malsupre |
| ezéro(#1) |
Cig.: ezero (Pl.) ezera < Hung.: ezer "mil" |
| ŋin-ezéro |
tuno |
v-u supre kaj malsupre |
| bajwan-géni |
| sej-géni |
- #1: Slav-lingvanoj ne pensu pri „jezero“ 'lago'!
e) Afiksoj / gubánduri
RIM: La esperantaj esprimoj estas el: "Kemia kaj scienc-teknika vortaro", paĝo 143, parte kun aldonoj laŭ la ŝablono Ŝablono:Dekoblaj kaj dekonaj unuoj, en la esperanta Vikipedio.
- obligo
| zóm- |
deka- |
da |
101 |
Ling.: zómi 'zehn' ("dek") |
| ŋam- |
hekto- |
h |
102 |
Ling.: nkámá 'hundert' ("cent") |
| ŋin- |
kilo- |
k |
103 |
Vj.: nghìn 'tausend' ("mil") |
| bajwan- |
mega- |
M |
106 |
Ĉin.: baiwàn 'Million' ("miliono") |
| sej- |
Mong.: сая [saja] + ablaŭto |
| ljun- |
giga- |
G |
109 |
Keĉ.: lluna |
| tôp-(#1)(#G) |
tera- |
T |
1012 |
Lkt.: tópa |
| zap-(#G) |
peta- |
P |
1015 |
Lkt.: záptaŋ |
| śâk-(#2)(#G) |
eksa- |
E |
1018 |
Lkt.: šákpe |
| sjo-(#F) |
zeta- |
Z |
1021 |
Isl.: sjö |
| vuj-(#G) |
jota- |
Y |
1024 |
Kat.: vuit |
- #1: Dua tonemo pro na-tópa "trovi".
- #2: Dua tonemo pro śáku, -i "branĉo".
- #F: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la franca numeralo por sep. La koncerna vorto fakte baziĝas sur 1000X.
- #G: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la grekaj numeraloj por kvar, kvin, ses kaj ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 1000X.
- onigo
| môz-(#1) |
deci- |
d |
10-1 |
Ling.: zómi + inverso |
| juz- |
centi- |
c |
10-2 |
Uzb.: yuz [juz] '100' |
| miŋ- |
mili- |
m |
10-3 |
Uzb.: ming '1000' |
| tas- |
Geo.: ათასი [atasi] |
| wej- |
mikro- |
µ |
10-6 |
Ĉin.: 微 [wēi, wéi] |
| deŋ- |
nano- |
n |
10-9 |
Eg.: dng |
| pién- |
piko- |
p |
10-12 |
Fin.: pieni |
| pâp-(#2)(#D) |
femto- |
f |
10-15 |
Gua.: papo |
| śab-(#D) |
ato- |
a |
10-18 |
Ĉin.: 十八 [shíbā], Kant.: sap6 baat3 |
| hit-(#F) |
zepto- |
z |
10-21 |
Tet.: hitu |
| cul-(#G) |
jokto- |
y |
10-24 |
Ĉer.: ᏧᏁᎳ [tsunela] |
- #1: Dua tonemo pro mózo "nektaro".
- #2: Dua tonemo pro pápu "fazeolo".
- #D: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la danaj numeraloj por dek kvin kaj dek ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 10-X.
- #F: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la franca numeralo por sep. La koncerna vorto fakte baziĝas sur 1000-X.
- #G: Laŭ la etimo de la internaciaj prefiksoj el la grekaj numeraloj por kvar, kvin, ses kaj ok. La koncernaj vortoj fakte baziĝas sur 1000-X.
f) Rilataj vortoj / bécari sónori
| bújlo |
grupo |
Arm.: բույլ [buyl] |
na-bújlintja, na-mebújla |
grupigi |
| ólpi |
Mi |
na-ólpintja, na-meólpa |
| céraw |
malmulte |
el céra "malmulta", el Cig.(Lov.): cera |
mascéraw |
pli malmulte |
| tóhkomaw |
el tóhkoma "malmulta", el Ĉjn.: tôhkomo |
mastóhkomaw |
| cúi |
paro |
Jap.: tsúi |
|
|
| doj, dójo |
Vj.: đôi, Ĉin.: 一對 (一对) [yīduì] |
|
|
| zújgi |
Arm.: զույգ [zuyg] |
|
|
| déjlo |
parto |
Pld.: Deil, Deel |
namedéjla, nadéjlintja |
partigi |
| dow |
ambaŭ |
Ĉin.: 都 [dōu] (Kant.: dêu3 'Paar')(#1) |
|
|
| hhágaso |
duono |
Mong.: хагас [hagas] |
hhágasa |
duona |
| júpi |
nombro |
el na-júpa "nombri" |
na-júpa |
nombri |
| tôlo |
el na-tôla "nombri" |
na-tôla |
| kémti |
kvanto |
Malt.: kemm 'how much' ("kiom?") + aldona konsonanto |
|
|
| kvítomeśo(#2) |
el kvítom "kiom" + sufikso |
|
|
| lit |
iomete |
Isl.: lítt |
|
|
| máŋaw |
multe |
el máŋa "multa" |
masmáŋaw |
pli multe |
| na-míta |
mezuri |
Fin.: mitata*, Gt.: mitan |
mítelo |
mezurilo |
| muano |
maso |
Taj.: มวล [muuan] |
|
|
| stúpu |
grado |
Ĉeĥ.: stupeň |
|
|
| taj |
tro |
Ĉin.: tài |
|
|
| vísaw |
tute |
visai |
víso |
tuto |
- #1: Sence influita de la indonezia „dua“ "du".
- #2: Laŭ Hung.: mennyiség, el mennyi, kaj Pl.: ilosć, el ile.
Mezureblaj trajtoj
| Unudimensiaj |
| dólgo |
longo |
el dólga "longa", el Rus.: долгий [dolgij] |
| pálko |
larĝo |
el pálka "larĝa", el Het.: palĥi-, palhi- |
| párko |
alto |
el párka "alta", el Het.: par-ku-uš (parkus) |
| Dudimensiaj |
| lópsi(#1) |
areo |
Hung.: lapos + ablaŭto |
| Tridimensiaj |
| rumdádi(#2) |
volumeno |
Sva.: rumu, Pld.: Ruum, Kim.: rwm [rum], Angl.: room [ru:m]
+ Lit.: dìdelis & Kart.: didi & Ĉin.: 大 [dà] |
- #1: Ĝemelo lápsa "plata; ebena". Rilato inter la adjektivo kaj substantivo pli malpli laŭ Ger.: Fläche "areo" al flach "plata; ebena".
- #2: Laŭvorte "ĉambrogrando". Parte inspirita de Ger.: Rauminhalt.
| brúześo |
rapideco |
el brúza "rapida", el Trk.: bruzas |
na-brúzi |
rapidi |
| rípeśo |
el rípa "rapida", el Taj.: rìip |
na-rípa |
| cìre-mélo |
temperaturo |
kunmetaĵo el círa "malvarma" kaj méla "varma" |
|
|
| gagédo |
pezo |
el gagéda "peza", el Ĉer.: ᎦᎨᏓ [ga-ge-da] 'heavy' ("peza") |
na-gagédi |
pezi |
| váznu |
Per.: وزن [wazn(#K), vazn(#W)] |
na-vázna |
| méti(#1) |
tempo |
Lit.: metas, Mn.Pr.: mettan |
|
|
| vákti |
Per.: vağti, Ind.: waktu, Nub.: wakti, Ar.: wakt, Alb.: vakt-i |
|
|
- #1: Jen tiel nomata "falsa amiko" de meti, tradukebla per na-déta, na-kâja, na-kójiva (na-kójva).
- #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.
- #W: Laŭ 'Wiktionary' ("Vikivortaro").
Iloj
| gícelo |
liniilo |
derivaĵo el gíci "linio" kun sufikso |
| vóznelo |
pesilo |
derivaĵo el váznu "pezo" kun ablaŭo kaj sufikso |
Al la sekva ĉapitro
27.05.2025