Kitakujo 

Formoj / ŋúpiri, úmbori

bármu	rando	Isl.: barmur
kánti(#1)	eĝo	Ger.: Kante
kum-rozmítari(#2) ŋúpiri	tridimensiaj formoj	Ĉerm.: kum + Pl.: roz- + Fin.: mitta + vidu sekve
ŋúpi(#3)	formo	Mi
úmbo		Sva.: umbo (el -umba(#4))

• #1: Jen "falsa amiko" de kanti, kies traduko estas na-láwla.
• #2: La vorto por "dimensio" sekvas modelon de Rus./Blg.: разме́р [razmer], Ukr.: ро́змір [rozmir], Ĉeĥ.: rozměr.
• #3: El tio deriveblas ekz. lemŋúpo "fraktalo", parte laŭ Ĉin.: 分形 [fēnxíng]. Por internaciaj terminoj kun morfo- (el Gr.: μορφή [morphḗ]) estu uzata la radiko bent-, kiel ekz. unbénta "amorfa".
• #4: El tio estiĝis na-úmba "krei".

Bazaj / uráhari

Formoj	senco	deveno	parenco
ápri(#1)	cirklo	Ltv.: ap + r	Lit.: apie
gaskváli		Ĉer.: ga-sa-qua-lv
gíci(#2)	linio	Arm.: գիծ [gic]
góni(#3)(#4)	angulo	Gr.: γωνιά, γωνία [gôniá, gônía]
kóntu(#4)		Pl.: kąt
jajsápri(#5)	elipso	Rus.. яйцо [jajcó] + vidu supre	(1-a) Pl.: jajko, A.Sor.: jejo, Ma.Sor.: jajo.
jájersno	ovalo	derivaĵo de jaj- "ovo" kaj sufikso
jaj-ŋúpo		Pl./Ma.Sor.: jajko (apud jajo), Rus.: яйцо [jajcó] + vidu supre	Ger.: Ei
rúntojto		Keĉ.: runtu + A.Sor.: -ojty
kólmi	perpendiklo	Ĉeĥ.: kolmý	Ĉeĥ.: kolmice
kúźlu	konuso	Ĉeĥ: kužel	Ĉeĥ: kuželka, kuželosečka, kuželový, Slvk.: kužeľ
liéri	cilindro	Fin.: lieriö	Fin.: liero
néhti(#6)	kojno	Kvn.: nehte [n'eçte]
néli(#7)	kvadrato	Fin.: neliö	Fin.: neljä "kvar", Est.: neli (gen. nelja)
nóksi	stelo	Ĉer.: no-ki-si
ŋódźo	kurbo	Mand.: ngoojoo 'a curve' ("kurbo")	Mand.: ngooji 'to turn, to curve' ("turni, kurbi")
semgóno(#8)	orto	kunmetaĵo el séma "sama" kaj góni "angulo"
tépi(#9)	angulo	Ind.: tepi
tíglu	rombo	Isl.: tígull
vort-góno	rektangulo	Cig.: vorta + vidu supre
vórti(#10)	rekto	Cig.(Lov.): vorta 'gerade'

• #1: Laŭ la rilato de Fin.: ympyrä 'circle' ("cirklo") al ympäri 'around' ("ĉirkaŭ").
• #2: Deriveblas el tio apgíci "cirklo", pli malpli laŭ Arm.: շրջանագիծ [šrǰanagic] 'circle (a line, consisting of the set of all those points in a plane that are equally distant from another point)' ("cirklo (linio, konsistanta el la aro de ĉiuj ties punktoj en ebeno, kiuj estas egale distancaj de alia punkto)").
• #3: Atentu, ke ĉe la konstruo pri nombro-angulaĵoj la vorto neŭtriĝas, same kiel en la germana (die) Ecke "(la) angulo" kaj (das) Dreieck "(la) triangulo"!
• #4: Germane 'Ecke; Winkel'.
• #5: Laŭ Fer.: eggklingra, el egg kaj klingra.
• #6: El tio deriveblas nèhtidánti "kojnodento".
• #7: Ĝemelo néltu "kadro", kun aldona konsonanto.
• #8: Tio havas mallongan varianton sémgo "orto", kiu estas bazo por la rilata adjektivo sémga "orta". Pruntetraduko pli malpli laŭ Hind.: समकोण [samkoṇ].
• #9: Germane 'Ecke'.
• #10: El tio deriveblas ekz. puolvórti "duonrekto".

Afiksoj

-ersna

forma

Toĥ.B: ersna 'form, shape, beauty'

Trajtoj

Trajtoj	senco	deveno	parenco
belóka	kurba	Ind.: bélok
jíta		Ĉin.(Gab.): yit [jit]
kíra(#1)		Fin.: kyyry	Fin.: käyrä
kríva		Rus.: криво́й, Ukr.: криви́й, Blg.: крив	Pl.: krzywy, Ĉeĥ.: křivý, A.Sor.: křiwy, Ma.Sor.: kśiwy
gírda	ronda	Taĝ.: гирд [gird]
rátama(#2)		Fin.: ratas & Lit.: ratas + sufikso	Ger.: Rad, Sans.: rátha 'Streitwagen, Wagen', Lat.: rota, Ltv.: ritenis, Lit.: rìsti (rìta(#3), rìto) 'rollen'. Ltv.: ritēt(#3), Mn.Irl.: reithid, rethid 'rennt, läuft'
jaj-ŋúpa	ovala, ovoforma	Pl./Ma.Sor.: jajko (apud jajo), Rus.: яйцо [jajcó] + vidu supre	Ger.: Ei
jájkojta(#4)		derivaĵo el jájko "ovo" + sufikso
skéva	oblikva	Sve.: skev
tépa	angula	adjektivo el tépi "angulo"
vórta	rekta	Cig.(Lov.): vorta 'gerade'

• #1: Variantoj kéjra kaj kújra.
• #2: Same kiel "ronda" baziĝas sur Lat.: rota "rado" (fakte rotundus), ĝi estiĝis el rátu "rado".
• #3: Bazo por na-ríta "ruli".
• #4: Laŭ A.Sor.: jejkojty 'eiförmig' ("ovala, ovoforma"), Ma.Sor: jajkaty, jajkowaty 'eiförmig' ("ovala, ovoforma").

Anguloj / góniri

Formoj	senco
tir-góno	triangulo
dor-góno(#1)	kvarangulo
vit-góno	kvinangulo
muc-góno	sesangulo
poŋ-góno	sepangulo
wal-góno	okangulo

• #1: Bonvolu atenti, ke kun alia numeralo la senco malsamas, nome nalgóno signifas "kvadrato" kaj nalgón- - "kvadrat-", kiel ekz. en nalgón-ćígo "kvadrat-metro".

Tridimensiaj formoj / kum-rozmítari ŋúpiri

gúljo	globo	Slvk.: guľa(#1)
gúndo	sfero	Arm.: գունդ [gund] 'sphere' ("sfero")
kvúti	kubo	Fin.: kuutio(#2)
śáśko(#3)		kvazaŭdiminutivo el śaś "ses"
tlíśli(#4)	spiralo	Nav.: tłʼiish + l

• #1: Influita de la simila Hung.: golyó.
• #2: Parencas Fin.: kuusi (kuute-) "ses", Est.: kuus (gen.: kuue), Hung.: hat. Simila rilato ekzistas en Pl.: sześcian, kiu estas kunmetaĵo.
• #3: Inspirita de la rilato de Fin.: kuutio "kubo" al kuusi (kuute-) "ses". Krome el tio deriveblas ekz. śáśkuti "risko", iel inspirita de Hung.: kockázat.
• #4: Kreita el tlíśo "serpento", laŭ la rilato de Hind.: सर्पिल [sarpil] 'spiral' ("spiralo"), el सर्प [sarp] 'snake' ("serpento").

Edroj

ćandstínu(#1)	poliedro, pluredro	Per.: چند [čand] + Ukr.: stiná
dorstínu(#2)	kvaredro, tetraedro	Kaz.: tört, Turk.: dört; Mong.: дөрвөн [dörwön] + vidu supre
nalstínu(#2)		Ĉerm.: nal, nalat & Tel.: nala-, nālugu, Tam.: naalu + vidu supre
nájmu	oktaedro, okedro	Mong.: найм [najm]
walstínu(#3)		Ceb.: waló + vidu supre
pramstínu(#4)	kvinedro, pentaedro	Km.: ប្រាំ [pram] + vidu supre

• #1: Laŭ Ĉeĥ.: mnohostěn, Pl.: wielościan. La tiaforma ludilo nomiĝas díslo "ĵetpluredro, ludpluredro".
• #2: Laŭ Ĉeĥ.: čtyřstěn.
• #3: Laŭ Ĉeĥ.: osmistěn, Pl.: ośmiościan.
• #4: Laŭ Ĉeĥ.: pětistěn.

Al la sekva ĉapitro
15.11.2024