Biologio / éltilmo
Enkonduko
| áwno(#1) |
histo |
Keĉ.: away(#2) + n |
| bebuaheni(#3) |
fekundigo |
derivaĵo el prefikso, buaho "frukto" kaj sufikso |
| êlaso |
vivaĵo |
derivaĵo el na-êla kaj sufikso |
| êleso(#4) |
organismo |
kunmetaĵo el na-êla "vivi" kaj na-ésa "esti" |
| êlpátri |
vivkondiĉo |
kunmetaĵo el na-êla "vivi" kaj pátri "kondiĉo" |
| éltilmo(#5) |
biologio |
derivaĵo el élta "vivi" kaj -ilmo "-scienco" |
| hoacéjo(#6) |
fosilio |
kunmetaĵo el hoa- "ŝanĝi; fariĝi" kaj céjo "roko", varianto de tési "roko" |
| rúmko(#7) |
ĉelo |
kvazaŭdiminutivo el rúmu "ĉambro" |
- #1: Iel inspirita de la rilato inter Ger.: Gewebe "teksaĵo; histo" kaj weben "teksi".
- #2: El tio estiĝis na-áwa "teksi", .
- #3: Pli malpli laŭ Ger.: Befruchtung, Ndl.: bevruchting kaj Ind.: pembuahan.
- #4: Pruntetraduko laŭ Ger.: Lebewesen, Isl.: lífvera, parte subtenata de Hung.: élőlény kaj iomete malpli de Ĉin.: 生物 [shēngwù].
- #5: Pruntetraduko laŭ Hind.: जीवविज्ञान [jīvvijñān], Isl.: líffræði, iomete pli komplekse laŭ Naŭ.: yolizmatiliztli kaj en inversa ordo Ind.: ilmu hayat (apud biologi).
- #6: Laŭ Ĉin.: 化石 [huàshí] 'fossil' ("fosilio"), Vj.: hoá thạch 'a fossil' ("fosilio").
- #7: El tio deriveblas rúmka kjárni "ĉelkerno". Laŭ la rilato inter Pl.: komórka 'cell' ("ĉelo") kaj komora 'chamber' ("ĉambro"). Por vortfarada nomigo de diversaj specoj de ĉeloj eblas uzi -esk-, el Mong.: эс [es] + k, el -ek- "-et-".
Substancoj
| àserdimbélko(#1) |
hemoglobino |
kunmetaĵo el varianto áser- (el ásri), dim- "ruĝ-" kaj bélko "proteino" |
| asrigúljino(#2) |
kunmetaĵo el ásri "sango", gúljo "globo" kaj -in- |
| bélko |
proteino |
el béla "blanka" kun k el Pl.: białko |
| jajbélazi(#3) |
kunmetaĵo el mallongigo jaj- "ovo", béla "blanka" kaj ázi "substanco" |
| bewdríźo(#4) |
enzimo |
kunmetaĵo el mallongigo bew- "en-" kaj dríźi "gisto" |
- #1: Pruntetraduko laŭ Ĉin.: 血紅蛋白 [xuèhóng dànbái, xuěhóng dànbái, xiěhóng dànbái].
- #2: Pli malpli laŭ la etimo de hemoglobino.
- #3: Pli malpli laŭ Ĉin.: 蛋白質 [dànbáizhì, dànbáizhí] 'protein' ("proteino").
- #4: Parte laŭ la etimo de enzimo.
Trajtoj
| hualuja |
fruktoza |
derivaĵo el hua- "frukto" kaj sufikso |
| huatlena |
senfrukta |
derivaĵo el hua- "frukto" kaj sufikso |
| stéjra |
sterila |
Gr.: στείρος [steíros] |
| súbra |
fekunda |
Ind.: subur |
Verboj
| na-êla(#1) |
vivi |
Fin.: elää |
| na-élta |
Hung.: élet |
| na-fársa(#2) |
perei |
Isl.: farask |
| na-kálma |
morti |
el kálmo, el Fin.: kalma |
| na-móra |
Lat.: mori |
| na-r¸ája |
Ain.: rai |
- #1: El tio deriveblas ekz. êlzúrgo "filmo (kinejo, TV)", êleso "organismo", laŭvorte "viv-esto".
- #2: Varianto na-fárska "perei".
Vidu ankaŭ la ĉapitrojn bestoj, fungoj, plantoj.
Al la sekva ĉapitro
Kreita 30.09.2023, ŝanĝita 27.01.2025