Kitakujo 

Pejzaĝo / lónśi, máputi

déjtu	mapo	Ĉin.: 地圖 [dìtú] kaj Kant.: dei6 tou4
górti		N.Sam.: gárta (apud kárta) kaj Fer.: kort
lónśi	pejzaĝo	Mi
máputi(#1)		Map.: mapu + Fin.: -ut-(#2) kaj -uut-(#3)

• #1: Pruntetraduko laŭ Ger.: Landschaft, el Land kaj -schaft.
• #2: Konsonantalterna varianto de Fin.: -us, apud kiu krome ankoraŭ estas -ud- kaj -uks-.
• #3: Konsonantalterna varianto de Fin.: -uus, apud kiu krome ankoraŭ estas -uud- kaj -uuks-.

a) Montoj k.s. / góriri v.s.

aráno	valo	Vask.: Aran
dóli		Ĉeĥ.: údolí, dolina, Rus.: долина, дол [dol(ina)], Alb.: dolínë, Kim.: dôl
hári		Het.: hariš (Arm.: air)
dóbo	altaĵo, monteto	Kl.Mong.: dobo (Mong.: дов [dov])
málu		Alb.: mal-i, (pl.) -e-t, Rum.: mal(#1) & Tam.: male, Mal.: mala-
góri	monto	Rus.: гора [gora], Sans.: girí, giri-h > Ind.: giri & Geo.: სერი [gora] 'hill' ("monteto")
gúvo	ravino	Mong.: гуу [guu]
kújći		Alg.: cuiche
járu	abismo	Turk.: yar
kêpi(#2)	pinto de monto	Alb.: kep-i, (pl.) -a-t
méndiśko	monteto	Vask.: mendixkot
nízajko	malaltejo	Plb.: niz, Slvk.: nizky + sufikso
sári(#3)	monto, -eto	Arm.: սար [sar]
tési(#4)(#5)	roko	Nav.: tsé(#6)
tétli(#4)		Naŭ.: tetl "ŝtono; ovo"(#7)
várhhu(#8)	supro (de monto), pinto	Plb.: wârch
vípsajko	altejo	Gr.: υψηλός [ypsêlós], Rus.: высокий [vysókij] + sufikso

• #1: Parencas Ltv.: mala 'Rand, Ufer' ("rando, bordo").
• #2: Dua tonemo pro képa "kapabla, pova".
• #3: El tio deriveblas ekz. sarúko "kavo" (pli malpli laŭ Ĉin.: 山洞 [shāndòng] 'cave, cavern, grotto' ("kavo, kaverno, groto")) kaj dasarúko "kaverno" (pli malpli laŭ Ĉin.: 大山洞 [dà shāndòng] 'cavern' ("kaverno")).
• #4: Sinonima derivaĵo kívuti "roko", el kívi "ŝtono", laŭ Ger.: Gestein "roko" el Stein "ŝtono".
• #5: Havas mallongan varianton ce- uzata en kunmetoj, kiel ekz. cesójli "groto", laŭvorte "rokkavo".
• #6: Parencas al Ket.: тыʼсь 'stone' ("ŝtono"), el kio estiĝis tújsi "ŝtono".
• #7: En klasika Naŭatlo signifis "roko, ŝtono" [Laŭ "An introductoin into classical Nahuatl", paĝoj 9, 24].
• #8: Variantoj estas várku (pro inklino eviti hh [ĥ] post l, m, n kaj r), várśu (ś [ŝ] el la parenca Lit.: viršùs) kaj la maloftega várru.

b) Vulkanoj / àpigóriri

àpi-góri(#1)	vulkano	Ind.: api, Ain.: api (ape, abe) + v-u supre
àpigóruso	lafo	v-u supre + -us-
śkrìn-tétlo(#2)		Alb.: shkrin(#3) [ŝkrin] + Naŭ.: tetl
áśi	cindro	Ger.: Asche, Arm.: ačiun
séwo		Mand.: sewo (see)
gîgu(#4)	kratero	Isl.: gígur

• #1: Laŭvorte "fajromonto", laŭ Jap.: 火山 [kazan] (el 'Feuer + Berg'), Mong.: галт уул [galt uul], Finn.: tulivuori (el tuli "fajro" kaj vuori "monto") kaj Lit.: ugnikalnis (el ugnis "fajro" kaj kalnas "monto"). Inversaj kunmetaĵoj estas Bret.: menez-tan 'вулкан' ("vulkano"), el menez 'гора' ("monto") kaj tan 'огонь' ("fajro") [Laŭ la artikolo Бретонский язык, en la rusa Vikipedio.] kaj TokP.: maunten paia [Laŭ 'Tok Pisin English Dictionary', paĝo 50].
• #2: Laŭ Ĉin.: 熔岩 [róngyán], el 熔 [róng] 'to melt by heat' ("degeli per varmego") kaj 岩 [yán] 'rock; stone' ("roko, ŝtono").
• #3: El tio estiĝis na-śkrìna "degeli".
• #4: Dua tonemo pro gígi "dento".

c) Akvejoj / súvajkori

albéwri	fonto	Arm.: ałbewr (pli malnove: ałbiwr)
isóko		Knjr.: isoko
azáru	lageto	Mn.Pr.: Assaran (Rus.: озеро [ozero])
báltajko	marĉejo; ŝlimejo	Alb.: báltë, baltínë + sufikso
bódnu	fundo(#1)	Ger.: Boden, sed kun la senco "fundo" laŭ Angl.: bottom
brégo	bordo	Jid.: breg, Alb.: breg
érgi		Mong.: эрэг [ereg]
búrnu	puto	Angl.dial.: burn, Mn.Angl./Mn.Frs.: burna
cóvu	maro	Arm.: ծով [cov]
jámu		Ngan.: jam, Nen.: jamʔ & Eg.: jám, Ar.: يم [yam], Heb.: יָם [yam] > Jid.: jam (Enc.: jam 'Fluß')
solváro(#2)		kunmetaĵo el sóli "salo" kaj vári "akvo"
dadjámu(#3)	oceano	el dáda "granda" + vidu supre
jámegvo		derivaĵo el jámu "maro" kaj sufikso
òmbu		Ling.: mbú
dúlvi	alta tajdo	Sam.: dulvi (Fin.: tulva)
párka jámti		Het.: par-ku-uš (parkus) + vidu malsupre
gólu	rivero	Mong.: гол [gol]
jógi		Vps./Karl.: jogi(#4)
kíwo		Itelm.: кив
réko		Rus.: река [reka], Blg.: река [reká], Kr./Slov.: réka
grávu	fosaĵo, foskavo	Ltv.: grāvis 'ditch' ("fosaĵo, foskavo") (Ger.: Graben)
híni	ondo	Vask.: u-hin
hámbi		Nen.: hamba 'Welle' ("ondo")
jámti(#5)	tajdo	vidu supre + t
kuáno	golfo	Irl.: cuan [kuėn]
kuéno	haveno
kvójtu	plaĝo	Mi
níza jámti	malalta tajdo	Rus.: низкий [nizkij] + vidu supre
núvru	lago	Mong.: нуур [nuur]
tóvu		Hung.: tó (ak. tavat, nom.pl. tavak)(#6), Mans./Ŝlk.: too, Enc.: to, tō
súvagu	kanalo	Mong.: суваг [suvag]
sùvopádo	akvofalo	Kaz.: suw + Rus.: падать [padatj]
vèsipádo		Fin./Est.: vesi + Rus.: падать [padatj]
vàripádo		Sans.: vâ´r, vâri, vârî, Av.: vâr, (vairi-), ... + Rus.: падать [padatj]
ústi	enbuŝiĝo	Rus.: усте [uste], Ĉeĥ.: ustí
vínjo	golfo	Vj.: vịnh
vójki	polinio	Isl.: vök

• #1: Por fundo de vazo ekzistas aparta termino, nome píndu.
• #2: Laŭ TokP.: solwara 'Meer' ("maro"), laŭvorte 'Salz-Wasser' ("salo-akvo").
• #3: Laŭ Vor.: suurmeri [Laŭ la artikolo ocean, en la angla Vikivortaro]. Alternative eblas uzi la grandigan sufikson, tiel ke estiĝas la vorto jámegvo, aŭ eblas uzi la mallongan varianton da- por la vorto dajámu "oceano".
• #4: Parencas Est.: jõgi, Liv.: jog, Fin.: joki, N.Sam.: johka (gen./ak.: joga). Formo kun k ne eblas pro jóki "fluto".
• #5: Laŭ la rilato inter Fr.: marée 'tide' ("tajdo") kaj mer 'sea' ("maro").
• #6: Komparu Hung.: tavi "laga".

d) Arbaroj k.s. / lésuri v.s.

caokójsi, caokójski	gazono, razeno	kunmetaĵo el cao- "herbo, greso" kaj kójsi/kójski "falĉejo", mikso el na-kósa "falĉi" kaj -ajk- "-ej-"
caolópsi(#1)	prerio	Ĉin.: 草 [cǎo] + Hung.: lapos + ablaŭto
pájći		Kim.: paith
láwku(#2)	senarbejo	Lit.: laukas, Ltv.: lauks
papúmajko(#3)		kunmetaĵo el pa "sen", púmu "arbo" kaj sufikso
lésu(#4)	arbaro	Rus.: лес [les], в лесу [vlesu], Ĉeĥ./Slvk.: les, A.Sor.: lěs
príju		Km.: ព្រៃ [prɨy]
puílćolo		Fin./Est.: puu + sufiksoj
púmolo		Fin./Est.: puu & Ger.dial.: Bôm + sufikso
lûgo(#5)	herbejo	Rus.: луг [lug], Plb.*: lug, (Jid.: lónke, Pld.: Lüch, Ger.(Dial.): Luch, Sor.: łuh, ług)
wélu		Het.: wellus (nom.sg.), wellu (nom./ak.sg.N)
pájmajko	paŝtejo	Fin.: paimen + sufikso
peglésu(#6)	ĝangalo	Tlng.: pegh + vidu supre
práju		Taj.: ไพร [prai]
źúŋlu		Ger.: Dschungel
pélto	kampo; agro	Fin.: pelto, (Est.: põld (Gen.: põllu), Hung.: föld)
pùmu-pihénajko(#7)	parko	Fin./Est.: puu & Ger.(dial.): Bom + Cig.(Lov.): pihenij (Prät.) pihen-indas + sufikso

• #1: Laŭ Ĉin.: 草原 [cǎoyuán], uzante la mallongan varianton cao- de tisáo "greso".
• #2: Ankaŭ "kampo", kutime en kunmetoj.
• #3: Ne nur laŭ la esperanta termino, sed ankaŭ laŭ Turk.: ağaçsız saha.
• #4: El tio deriveblas ekz. lésajko "arbarejo", inspirita interalie de Angl.: woodland; Rus.: леси́стая ме́стность; Fin.: metsämaa; Tag.: kahuyan.
• #5: Dua tonemo pro lúga "verda". La rilato similas al tiu inter Mong.: ногоон 'green' ("verda") kaj ногоо 'herbs, grass, vegetables' ("herbo, greso, legomo").
• #6: Laŭ Ĉin.: 密林 [mìlín], el 密 [mì] 'secret; confidential; close' kaj 林 [lín] 'woods; forest '.
• #7: Laŭvorte: "arb-ripozejo".

e) Vojoj / derógiri

asántli	ponto(#1)	Ĉer.: a-sv-tlv-i
hído		Hung.: híd (Oset.: хид [ĥid])
púti	vojo	Rus.: путь [putj] (A.Sor.: puć)
śtégu	vojeto, pado	Alb.: shteg

• #1: Ankaŭ por konstruaĵo

f) Biomoj /

áro	stepo; malalta lando	Fin.: aro
djéo	tundro	Enc.: d'éo (d'eu')
duenti	tajgo	Nnj.: дуэнтэ [duəntə]
pîka skùjpúmolo(#1)		Map.: piku + Lit.: skujà, Ltv.: skuja + Fin.: puu & Ger.: Baum (dial.) Bom + sufikso
kéjdu	oazo	Fin.: keidas
púsći	dezerto	Sor.: pusćina

• #1: Laŭ Ger.: Borealer Nadelwald, Nor.: boreal barskog, Ĉeĥ.: severský jehličnatý les.

g) Aliaj / kítari

akétu(#1)	horizonto	Eg.: 3ht [aket]
apśúro(#2)	insulo	Ltv.: ap 'um' ("ĉirkaŭ"), Lit./Ltv.: ap- + Sum.: šur 'to flow'
dvípo		Sans.: द्वीप [dvipá]
śími		Jap.: shimá
áro	stepo; malalta lando	Fin.: aro
ćúlvo(#3)	ŝtono	Mong.: чулуу [chuluu]
kívi		Fin./Est.: kivi
tújsi(#4)		Ket.: тыʼсь(#5) 'stone' ("ŝtono")
ćúru	glaĉero	Keĉ.(SPC): čuru 'Eis'(#6)
débu	polvo	Ind.: debu
dźóju	ĉirkaŭejo	Uzb.: joy [ĝoj]
góli	kavaĵo, kavejo	Alb.: gólle
sójli(#7)		Arm.: soyl
hádi	limo	Ind.: had
hhíli		Mong.: хил [hil]
na-isŋága(#8)	erodi	kunmetaĵo el is' "el" kaj na-ŋága "rodi, ronĝi"
na-otnéśa(#9)		kunmetaĵo el ot "de" kaj na-néśa "porti"
na-ramójta(#10)		kunmetaĵo el ra "elmoviĝi, eliĝi" kaj na-mójta "lavi"
na-rozmójta(#11)		kunmetaĵo el roz- "dis-" kaj na-mójta "lavi"
nárso	ebeno	Gronl.: narsaq
ojtáki		Mi
pélto(#12)	agro; kampo	Fin.: pelto (Est.: põld, Hung.: föld)
sánto	sablo	Fin.: santa, Sur.: santi, (Ger.: Sand)
séju(#13)		Nav.: séí 'sand' ("sablo") (parencas -ZÉÍ(#14) 'to crumble, be crumbly (as soft sandstone)' ("diseriĝi, esti diseriĝema (kiel mola sabloŝtono)"))
sŋáksi	erozio	mallongigo kun aldona konsonanto, el na-isŋága "erodi"
śêm-ápri(#15)	atmosfero	Ppl.Say.: s:e'm [se?m]® + Ltv.: ap- + r
na-śkrína	degeli	Alb.: shkrin [ŝkrin]
túnmo	sedimento	Mong.: тунамал [tunamal]
túpśu(#16)	tufo	Fin.: tupsu
zômo(#17)	medio	Ltv.: zeme(#18) + ablaŭto

• #1: Varianto ahhétu.
• #2: Laŭ hipoteza estiĝo de la protoslava *ostrovъ [laŭ la artikolo Reconstruction:Proto-Slavic/ostrovъ, en la angla Vikivortaro].
• #3: Samdevena mallongigo estas ćul- (subtenata de Ĉuv.: чул 'stone' ("ŝtono")) uzebla por traduki sciencajn terminojn, kiel ekz. ćulápri, ćulúljo "litosfero", ćúlipsi "litografio".
• #4: El tio deriveblas ekz. tujslémajko "ŝtonminejo, ŝtonejo" (pruntetraduko laŭ Ltv.: akmeņlauztuve 'quarry' ("ŝtonminejo, ŝtonejo"), subtenata iomete de Ger.: Steinbruch), tújsegvo "ŝtonego", sejtújsi "sabloŝtono".
• #5: Parencas Nav.: tsé, el kio estiĝis tési "roko".
• #6: Parencas Keĉ.(SPC): čuru- 'to be congealed, to freeze', (Boliv.): čul̄u 'Eis', čul̄u- 'to be freezing'; Tar.: čuri-ngari 'vor Kälte erstarrt' (ngari 'Gesicht')
• #7: El tio deriveblas ekz. cesójli "groto" (laŭvorte "rokkavo"), zemsójli "terkavo", mimsójli "besta kavo".
• #8: Laŭ la etimo de erodi. Komparebla kun na-rozŋága "korodi".
• #9: Pruntetraduko laŭ Ger.: abtragen, Ĉeĥ.: odnášet půdu, Slvk.: odnášať pôdu kaj Ukr.: зношувати.
• #10: Pruntetraduko laŭ Ger.: auswaschen, sed kun limigo de la senco. La nefigura senco estas esprimata per na-ismójta "ellavi".
• #11: Pruntetraduko laŭ Rus.: размывать, Ukr.: розмивати.
• #12: Variaĵo: píltu „agro“.
• #13: El tio deriveblas ekz. sejtújsi "sabloŝtono".
• #14: El tio estiĝis la radiko zej- "diseriĝi", kiu estas la bazo por na-zéja "diseriĝi".
• #15: Laŭ Fin.: ilmapiiri 'Atmosphäre' ("atmosfero"), el ilma 'Luft' ("aero") kaj piiri 'Kreis; Ring; Sphäre' ("cirklo, ringo, sfero"). Dua tonemo en la unua parto pro na-śéma "diri, paroli". Krome la dua parto estiĝis laŭ la rilato de Fin.: ympyrä al ympäri.
• #16: Kun aldona ŝanĝo de s al ś, pro túpsu "beko", el Keĉ.: tupsa.
• #17: Dua tonemo pro zom- "deka-". Ĝemeloj zémi "tero", zem "sub", zémba "malalta".
• #18: Parencas Lit.: žemė, Rus.: земля [zemlja], Per.: zamîn.

h) Marĉo ktp. / bálti

bálti	marĉo; ŝlimo	Alb.: báltë, baltínë
túdju	ŝlimo	Gua.: tuju [tudju]®

Al la sekva ĉapitro
19.11.2024