Kitakujo 

Ĥemiaj elementoj kaj substancoj / az-ilmari élmori va áziri

a) Bazaj terminoj / uráhari sónomori

ázi(#1)	substanco	Est.: asi, Fin.: asia (s>z)
déjlećko(#2)	molekulo	Pld.: Deil + Pl.: -eczka
mújlo		Fer.: mýl
déjlko(#3)	partiklo	vidu supre + k el Rus.: -ек [-ek]
éjdzi(#4)	materio	Mez.A.Ger.: eide + aldona konsonanto
éjdźo(#4)	materialo
unkírvo(5)	atomo	Ger.: un- + Jap.: kiru
Agregaj statoj(#6), materistatoj(#7) / èjdzistójuri
ciéto	solido	Ltv.: ciets
plíno	gaso	Slvk.: plyn
úso	likvo	Mong.: ус [us]

• #1: Ĝi estiĝis per apartiĝo el ási "aĵo".
• #2: Laŭ Pl.: cząsteczka, el cząstka kaj -eczka.
• #3: Laŭ Pl.: cząstka, el część kaj -ka, Rus.: частица, el часть kaj -ица, Ltv.: daļiņa, kiel diminutivo el daļa.
• #4: Kreitaj el éjdi "patrino", laŭ la rilatoj inter Hung.: anyag "materio, materialo" resp. anya "patrino" kaj Lat.: māteria "materio" resp. māter "patrino" [Laŭ artikolo anyag, en la angla Vikivortaro].
• #5: Laŭ Mn.Gr. ἄτομος [átomos] 'indivisible' ("nedividebla"), el ἀ- [a-] 'not' ("ne") + τέμνω [témno] 'I cut' ("mi tranĉas").
• #6: Laŭ la vortarego "Großes Wörterbuch Deutsch-Esperanto", paĝo 38.
• #7: Laŭ la artikolo Materistato, en la esperanta Vikipedio.

b) Metaloj kaj alojoj / béśori va légrori

álvo	plumbo	Pb	Mn.Pr.: Alwis (Lit.: alavas 'Zinn')
bájazi(#1)	zinko	Zn	Ĉin.: bái (báisè) + supra sufikso
kémi			Vj.: kẽm
bajbéśo(#2)	arĝento	Ag	vidu supre + Apĉ.: Besh, Nav.: béésh 'metal' ("metalo")
cílaru			Vask.: zilar (zidar)
bési	fero	Fe	Ind.: besi & Enc.: bese (Nen.: jēśe, ẃēśä, Fin.: vaski)
ráwti			Fin.: rauta (Vps.: roud; Rus.: руда [ruda])
béśo	metalo		Apĉ.: Besh, Nav.: béésh 'metal' ("metalo")
cílaruso(#3)	hidrargo	Hg	Vask.: zilar (zidar) + supra sufikso
émdo	ŝtalo		Kom.: emdon
dújćazi(#4)	germaniumo	Ge	Pld.: düütsch (Jap.: Doitsu 'Deutschland') + supra sufikso
hámto	kupro	Cu	Eg.: Hámthe
lìlkodégbéśo(#5)	magnezio	Mg	Snĉ.: lilëq + Lit.: degti + vidu supre
mesédi	oro	Au	diversaj
niŋbéśo(#6)	stano	Sn	Ind.: ning + vidu supre
vúlno			Mar.: wulnõ
práncazi(#7)	franciumo	Fr	Lit.: prancuzija "-io", Sing.: pransə (en pransə bāsāvə, pransə kārəyā kaj pransə kāri), Esp-o: franca + supra sufikso
saŋbéśo(#8)	aluminio	Al	Lak.: saŋ 'weißlich, hell' ("blanketa, hela") + vidu supre
seùrbéśo(#9)	kobalto	Co	Kaz.: sur & Rus.: серый [seryj] + vidu supre

• #1: Laŭ Mong.: цайр 'zinc' ("zinko") [Laŭ Mongolian grammar, paĝo 49].
• #2: Laŭ Nav.: béésh łigaii 'silver', el béésh 'metal' ("metalo") + łigaii 'white' ("blanka").
• #3: Laŭ Mong.: мөнгөн ус [möngön us] "silver water" [Laŭ Mongol grammar, paĝo 58], Geo.: ვერცხლისწყალი (el ვერცხლი [vercxli] 'silver' ("arĝento") + წყალი [c̣q̇ali] 'water' ("akvo")) kaj la greka vorto „υδραργος“, el kiu estiĝis la vorto „hidrargo“ pere de la latina „hydrargus“.
• #4: Parte laŭ Lat.: Germania "Germanujo".
• #5: Laŭ Nav.: béésh łikoní 'magnesium' ("magnezio"), el béésh 'metal' ("metalo") + łikon 'flammable' ("flamebla, facilbrula").
• #6: Laŭ Nav.: béésh dildǫʼí 'tin' ("stano"), el béésh 'metal' ("metalo") + dildǫʼ 'tinkling' ("tintado; tintanta") + -í 'nominalizer' ("-o").
• #7: Parte laŭ Fr.: France "Francujo".
• #8: Laŭ Nav.: béésh ászólí 'aluminum' ("aluminio"), el béésh 'metal' ("metalo") + ászólí 'light' ("hela").
• #9: Laŭ Nav.: béésh łibáhí 'cobalt' ("kobalto"), el béésh 'metal' ("metalo") + łibá 'it is gray' ("ĝi estas griza") + -í 'nominalizer' .("-o")

c) Tertrezoroj / bùmihárwori, zèmihárwori

ájasu	erco	Sans.: áyas
karkívo(#1)	bazalto	Tur.: kara + Fin./Est.: kivi
kévo(#2)	mineralo	Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev, Mans.: käw, küw 'stone'

• #1: Laŭ Gua.: itahũ el ita „ŝtono“ kaj hũ „nigra“.
• #2: La ĝemelo kívi "ŝtono" estiĝis el parencaj Fin./Est.: kivi.

d) Gasoj / kóŋomori, plínori

dúst-azi(#1)	nitrogeno, azoto	N	Lit.: dusti 'ersticken' + supra sufikso
ínt-azi(#2)	heliumo	He	Keĉ.: inti + supra sufikso
jónd-azi(#3)	kloro	Cl	Kor.: 연두 [yeondu] + supra sufikso
kóŋi	aero		Kor.: kongi
śêmi(#4)			Ppl.Sayula: s:e'm [ŝe?m]®
kóŋomo	gaso		Kor.: kong/i + -um-
plíno			Slvk.: plyn
pinéw-azi(#5)	oksigeno	O	Gr.: pneô + supra sufikso
súv-azi(#6)	hidrogeno	H	Uzb.: suv, Kaz.: suw + supra sufikso
vés-azi(#6)			Fin./Est.: vesi + supra sufikso

• #1: Laŭvorte: "sufok-substanco", parte laŭ Ger.: Stickstoff "nitrogeno, azoto".
• #2: Laŭvorte: "sun-substanco", parte laŭ Mn.Gr.: ἥλιος [hélios] 'Sonne' ("suno").
• #3: Laŭ la estiĝo de kloro el Gr.: χλορος.
• #4: Dua tonemo pro na-śéma "diri; paroli".
• #5: Laŭvorte: "spir-substanco".
• #6: Laŭvorte: "akvo-substanco", parte laŭ Lat.: hydrogenium el Mn.Gr.: ὕδωρ [hydōr] 'Wasser' ("akvo").

e) Likvaj nemetaloj / ámari nembéśori

hójuso(#1)

bromo

Br

Vj.: hôi + supra sufikso

• #1: Laŭvorte: "fetor-likvo", parte laŭ la greka „βρῶμος“ "fetoro".

f) Solidaj nemetaloj / ciétari nembéśori

kélt-azi(#1)	sulfuro	S	Fin.: keltainen
pérs-azi(#2)	jodo	I	Afr.: pers + supra sufikso
vúngl-azi(#3)	karbono	C	Plb.: wungil + supra sufikso

• #1: Laŭvorte: "flava substanco".
• #2: Laŭvorte: "violkolora substanco", laŭ Gr.: ιώδης [iôdês].
• #3: Laŭvorte: "karbo-substanco".

g) Kombinaĵoj / samdétutiri

mútrazi(#1)	ureo	CO(NH2)2	Cig.: mutér, (pl.) mutera
samdétuti	kombinaĵo, kunmetaĵo		Afr.: saam & Ind.. sama + Rus.: деть [detj], Lit.: dėti + sufikso

• #1: Laŭvorte "urin-substanco", laŭ Fin.: virtsa-aine, parte laŭ Ger.: Harnstoff, Norv.: urinstoff.

Al la sekva ĉapitro
16.11.2021