Kitakujo 

Trinko / Píto, úpjo, kíso

Vidu ankaŭ la ĉapitron pri manĝo.

a) Ĝeneralaj esprimoj / sómari bájiri

ízo	gusto	Hung.: íz	paíza, ízotlena	sengusta
na-kísa(#1)	trinki	Sr.: quisi [kisi]®	kísaso	trinkaĵo
na-píta(#2)		Rus.: пить [pitj], Kr.: piti, Ĉeĥ.: pít; Ved.: pītáye 'to drink' ("trinki")	pítaso(#3)
na-úpja		Keĉ.: upyay	úpjaso
na-láka	leki	Arm.: lakem, Lit.: làkti, Ltv.: lakt
na-lápa		Arm.: lap'el, Alb.: lap, Mn.Angl.: lapian	lápelo(#4)	kulero
na-líha		Sans.: lih-
na-njâla(#5)		Hung.: nyal- (Ĥan.: n'âl-, n'ât-)
na-léwa(#6)	drinki	Sva.: -lewa	na-beléwujna(#7)	trinki ĝis ebriiĝo
na-línkva	gluti	Kim.: llyncu
na-njéla		Hung.: nyelni
na-vawmóma(#8)	konsumi	kunmetaĵo el varianto vaw-(#8a) de váo(#8b) kaj mómo "buŝo"

• #1: Jen "falsa amiko" de kíso, kies traduko estas búsi.
• #2: En kelkaj dialektoj aperas na-píća, laŭ Pl./A.Sor.: pić, na-pína, laŭ Gr.: πίνω, kaj na-píba, laŭ Sans.: पिबति [pibati].
• #3: Dialekte píćaso, pínaso kaj píbaso "trinkaĵo".
• #4: Laŭ la etimo de Ger.: Löffel "kulero".
• #5: Dua tonemo pro njáli "galo".
• #6: El tio deriveblas ekz. apléwla, raćléwla "ebria" kaj ksapléwla "sobra".
• #7: Pruntetraduko laŭ Ger.: sich betrinken. La refleksivo estas subtenata de pliaj lingvoj, ekz. Lit.: nusigerti, Rus.: напиться [napít'sja], упиться [upít'sja]. Sinonimo estas na-bepítujna "trinki ĝis ebriiĝo".
• #8: Pruntetraduko laŭ Sve.: inmundiga 'to eat or drink (something); to consume (something)' ("manĝi, trinki, konsumi").
• #8a: Signifas "en-ig-".
• #8b: Signifas "en(mov)iĝi; en -n"

b) Trinkujoj / pítensori, úpjensori va kísensori

gelási	glaso	Ind.: gelas, Ger.: Glas, Fin.: lasi
kéndi	kruĉo	Ind.: kendi
kúpi(#1), kúpo	taso	Fin.: kuppi, Irl.: cupán [kupan], (Jap.: koppu, Angl.: cup [kAp])
pelíŋu	botelo	Brm.: pëling
pítenso(#2)	trinkujo	vidu supre + sufikso

• #1: Tiu varianto estas prefere uzata en kunmetoj kiel ekze. tekúpi, tejkúpi "tetaso".
• #2: Dialekte píćenso, pínenso kaj píbenso "trinkujo".

V-u ankaŭ ĉe vazoj.

c) Trinkaĵoj / pítasori, kísasori, úpjasori

kísaso	trinkaĵo	Sr.: quisi [kisi]®
pítaso(#1)		Rus.: пить [pitj], Kr.: piti, Ĉeĥ.: pít; Ved.: pītáye 'to drink' ("trinki")
úpjaso		Keĉ.: upyay

• #1: Dialekte píćaso, pínaso kaj píbaso "trinkaĵo".

Vidu ankaŭ en la ĉapitrojn "Trinkaĵoj" kaj "Likvaj manĝaĵoj" en artikolo pri likvaĵoj.

Malvarmaj / antépari

Senalkoholaj trinkaĵoj / parókwusari pítasori

góso	limonado	Isl.: gos
kakáuso	likva kakao, kakaotrinkaĵo	Maj.: cacau [kakau]
dítuso	lakto	Vask.: diti
málko(#1)		Rus.: молокó [melakó], Angl.: milk, Pld.: Melk, Mez.Pld.: melk, Gt.: miluks(#2)	màlkocúkru	laktozo
piénu		Lit.: pienas, Ltv.: piens	piénozi, piènucúkru
sújti		Turk.: süt	sújtozi	galaktozo
súsi		Ind.: susu > TokP.: susu
kéva súvo	mineralakvo	Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev + Kaz.: suw	kéva plinsúvo(#3)	mineralakvo kun gaso
kéva vári		Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev + Sans.: vâ´r, vâri, vârî, Av.: vâr(#4), Mn.Nor: vari, ...	kéva plinvári(#5)
kéva vési		Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev + Fin./Est.: vesi	kéva plinvési(#6)
kévuso		Ĥan.: kev, kew, Mrdv.: kev	plin-kévuso
mélnuso	kokakolo	Ltv.: melns
menjotáza pítaso, njotázintja pítaso(#7)	refreŝiga trinkaĵo	v-u sub afiksaro + Turk.: taze + v-u supre
múśtu	mosto	Alb.: musht
òrkipítaso(#8)	energitrinkaĵo	kunmetaĵo el órki "energio" kaj pítaso "trinkaĵo"
súvo	akvo	Kaz.: suw, Kr.t.: suv, Uzb.: suv, Turk.: su	kéva súvo	minerala akvo
vári		Sans.: vấr, vâri, vârî, Av.: vâr(#4), Mn.Nor.: vari, Toĥ.B: war, Toĥ.A: wär	kéva vári
vési		Fin./Est.: vesi	kéva vési
śkuwáti	suk-efervesko	Mi
túŋo	suko	Gron.: tungo	tìlkwo-túŋo	fragosuko
			huatúŋo	fruktosuko
zébu		Kant.: zeb1(#9)	huazébu
			àplo-zébu	pomsuko

• #1: Variaĵo: mílko.
• #2: Parencas Toĥ.A: „malk-, mälk-“ 'to milk' ("melki"), Ukr.: „moloko“, Maor.: „miraka“ (el la Angl.);; Hung.: „mell“ 'Brust' ("brusto"), Sam.: „mielga“;; Tam.: „melku“ 'kauen' ("maĉi").
• #3: Varianto kun aldona sufikso -oz- "malmulte", do kéva plínoza súvo "mineralakvo kun malmulte da gaso".
• #4: Variaĵo: „vairi-“.
• #5: Varianto kun aldona sufikso -oz- "malmulte", do kéva plínoza vári "mineralakvo kun malmulte da gaso".
• #6: Varianto kun aldona sufikso -oz- "malmulte", do kéva plínoza vési "mineralakvo kun malmulte da gaso".
• #7: Variantoj menjotáza píćaso, njotázintja pićaso, menjotáza pínaso, njotázintja pinaso, menjotáza píbaso, njotázintja pibaso.
• #8: Variantoj òrkipíćaso, òrkipínaso, òrkipíbaso.
• #9: En Kant.: guo²-zeb¹, cang⁴-zeb¹.

Alkoholaj trinkaĵoj / rókwusari pítasori

boárizébo(#1)	biero	Kor.: 보리 [bo.ri] & Angl.: barley + v-u malsupre
boáruso
boárvéjnu(#2)
hénkwo		Eg.: Hénkwe (Kopt.: ϩⲛⲕⲉ, ϩⲉⲙⲕⲓ)
ćelrújpi	kirŝo	kunmetaĵo el ćéli "ĉerizo" kaj rújpi "brando"
dèklo-véjnu	palmvino	kunmetaĵo el déklo "palmo" kaj véjnu "vino"
tuako		Ind.: tuak
éltuso	viskio	Hung.: élet
érpu	vino	Kopt.: ⲏⲣⲡ [ērp̄]	bel-érpu rud-érpu érpu-mári	blanka vino ruĝa vino vinbero
véjnu(#3)		Est.: vein, Ger.: Wein	bel-véjnu rud-véjnu vèjnu-mári
hájtuso(#4)	alkohola trinkaĵo, viskio	TokP.: hait
léjtu	fruktovino	Gt.: leiþu, Mez.A.Ger.: lît
médzuso(#5)	medo	Fin.: mesi, Hung.: méz, Mrdv.: med & Slvk.: med
múvuso(#6)	alkoholo	Mong.: муу [muu]
púrnuso	brando	Gr.: πυρ [pur] + n
rújpi		Fin.: ryyppy	ćeréśna rújpi	ĉeriza brando(#7)
rókwuso(#8)	alkoholo	Sr.: roocö [rôkw]®, (var.) croocö [krôkw]®
vésimo(#9)	vodko	Fin./Est.: vesi + Gua.: -mi

• #1: Modelo estas germana: „Gerstensaft“ "horde-suko"
• #2: Modelo estas Vask.: garagardo 'Bier' ("biero"), laŭvorte 'Gerstenwein' ("hordevino").
• #3: Variaĵoj: vájnu (diftongo laŭ la TokP.: „wain“, Heb.: „jajin“ kaj Brm.: „waiŋni“ 'Rotwein' (el Angl.)), vójnu (diftongo laŭ la Gr.: „οινος“ [oinos], Amh.: „wɔyn“).
• #4: Laŭ Lak.: mni waǩáŋ 'mysteriöses Wasser' ("mistera akvo") [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 96].
• #5: Variantoj mécuso, mésuso, médji, méduso.
• #6: Laŭ Lak.: mni šíča 'schlechtes Wasser' ("malbona akvo") [Laŭ Kauderwelsch Band 193, Sioux / Lakota Wort für Wort, paĝo 96].
• #7: Ankaŭ: "kirŝo".
• #8: Laŭvorte "freneza akvo", laŭ la tokipona esprimo „telo nasa“ "akvo freneza".
• #9: Tio estas tiel nomata pruntetraduko laŭ la rusa kaj pola lingvoj. Ĝi havas neŭtran genron pro diferenco inter etiga formo kaj fakta senco.

Efikoj

apléwla(#1)(#2)	ebria	kunmetaĵo el ap- "ĉirkaŭ-", na-léwa "drinki" kaj l(#3)	apléwlulu, -i	ebriulo, -ino	na-apléwletja, na-veapléwla	ebriiĝi	na-apléwlintja, na-meapléwla	ebriigi
ćéća(#4)		Tlng.: chech	ćéćulu, -i		na-ćéćetja, na-većéća		na-ćéćintja, na-mećéća
péŋla(#5)		derivita el péŋa "plena" kaj l(#3)	péŋlulu, -i		na-péŋletja, na-vepèŋla		na-péŋlintja, na-mepèŋla
raćléwla(#1)		kunmetaĵo el rać(#6) "ĉirkaŭ", na-léwa "drinki" kaj l(#3)	raćléwlulu, -i		na-raćléwletja, na-veraćléwla		na-raćléwlintja, na-meraćléwla
léja	laca	Ĉin.: 累 [lèi]	léjo	laco
trójta		Sve.: trött	trójto

• #1: Plejparte laŭ la etimo de Ĉeĥ.: opilý, el opít, el o- "ĉirkaŭ-" (parenca al ap-) kaj pít "trinki".
• #2: El tio deriveblas ksapléwla "sobra, malebria", uzante la maloftan prefikson ks-, kiu estas varianto de kse- "mal-", el Gr.: ξε- 'un-, de-' ("mal-"). Krome deriveblas apléwl'ujŋa "sobra, malebria", pli malpli laŭ Gua.: ka’u’ỹ 'sobrio'^(#S) ("sobra").
• #3: El bil- "-it" kaj rul- "-int-".
• #4: El tio deriveblas ćéćuso "alkoholo", laŭvorte "ebri-likvo".
• #5: Inspirita de la Dan.: fuld, kiu apud la senco "ebria" signifas krome "plena; kompleta".
• #6: Inspirita de la rilato de Ĉeĥ.: kolem "ĉirkaŭ" al kolo "rado".
• #S: Laŭ gvarania-hispana vortaro, el avane-Diccionario-Guarani-Esp-Esp-Guarani.pdf (elŝutita 2024-03-18).

Ingrediencoj kaj produktado

na-jésa(#1)	fermenti	Sve.: jäsa	jéseni	fermentado
májski	majŝo	Ger.: Maische & Fin.: mäski
sládu	malto	Slvk.: slad, Slov.: slad	sládozi	maltozo
sladmúśto	malt-mosto(#2)	kunmetaĵo el sládu "malto" kaj múśtu "mosto"

• #1: Ĝia radiko estas "falsa amiko" de jes, tradukebla per jo.
• #2: Laŭ „Deutsch-Esperanto Wörterbuch“, de P. Cristaller, el la jaro 1923, paĝo 624, kapvorto „Würze“.

Varmaj / tépari

bojstéo(#1)	tizano	kunmetaĵo el bójso "herbo" kaj téo "teo"
bojstéju(#1)		kunmetaĵo el bójso "herbo" kaj téju "teo"
búni	kafgrajno	Nub.: bún, Ar.: buwn (Sva.: mbuni)
gíwtuso(#2)	infuzaĵo	Gt.: giutan
ka'áho(#3)	mateo	Gua.: ka'a
ka'áhuso(#4)
káfu	kafo	Esp-o: kafo, Ger.: Kaffee, Cig.(Burg.): kafe, Lao.: kaafee, Isl.: kaffi(#5)
káruso(#6)		Turk.: kara "nigra"
súrću		Arm.: սուրճ [surč]
sómli(#7)	buljono	Km.: så'mlå 'Suppe' ("supo") kaj ablaŭto
téo(#8)	teo	Esp-o: teo
téuso(#9)
téju(#8)(#10)		Ma.Sor.: tej, Arm.: թեյ [tʿey] (apud չայ [čʿay]) (Ltv.: tēja)
téjuso(#9)(#10)
źúŋuso(#11)		Ĉin.: 中 [zhōng] (el 中國 [zhōngguó]), Kant.: zung1

• #1: Laŭ Ger.: Kräutertee, Ndl.: kruidenthee, Sve.: örtte; Fin.: yrttitee.
• #2: Varianto gújtuso. Laŭ germana modelo, nome „Aufguß“, kiu baziĝas sur la verbo „gießen“ "verŝi".
• #3: Fakte temas pri ankoraŭ ne brogita "teo". Distingebla per la genro disde ka'áhu "mateo (planto)". Krome ĝi estas samdevena kiel ká'o "planto".
• #4: Fakte temas pri brogita "teo", malgrave ĉu ankoraŭ varmega aŭ jam malvarmiĝinta. Komparu piednoton (#9). Pli malpli laŭ Gua.: ka'ay 'mate, te, infusión de yerba mate'^(#S).
• #5: Parencas Kos.: „i|kofu“;; Ukr.: „kofe“;; Sam.: „gáf.fe (Gen.-Akk.) gáfe ~ gáffe; gáffe (Gen.-Akk.) gáfe“.
• #6: Laŭ la majaa „boxha'“, laŭvorte "nigra akvo".
• #7: Ĝemelo sámlo "supo".
• #8: Fakte temas pri teo en saketo aŭ alia teujo, do ankoraŭ nebrogita. Por la planto eblas téilćo aŭ téjilćo "teplanto", por la arbusto eblas télùjni aŭ téjlùjni "tearbusto", por la folio télápo aŭ téjlápo "tefolio" kaj por la rilata koloro eblas téisva aŭ téjisva "tekolora".
• #9: Fakte temas pri brogita teo, malgrave ĉu ankoraŭ varmega aŭ jam malvarmiĝinta. Similan esprimon havas diversaj aziaj lingvoj, kiuj inkludas la vorton por "akvo" en la vorton, ekz. Ĉin.: 茶水 [cháshuǐ] kaj kun inversa ordo Lao.: ນ້ຳຊາ [nàm-sā:], Taj.: น้ำชา [náam-chaa], Km.: ទឹកតែ [tɨk tae].
• #10: Tio evitas hiaton kaj mikson kun la verba prefikso te- "-as".
• #11: Laŭ la dua parto el la scienca nomo "Camellia sinensis", kiu alludas al Ĉinujo.
• #S: Laŭ gvarania-hispana vortaro, el avane-Diccionario-Guarani-Esp-Esp-Guarani.pdf (elŝutita 2024-03-18).

d) Preparo / gatváneni

na-dagláća	brogi	kunmetaĵo el dága "varmega" kaj na-láća "verŝi"	dagláćeni	brogado	bil-dagláća	brogita
na-gíwta(#1)	verŝi	Gt.: giutan	gíwteni(#2)	verŝado	bil-gíwta(#3)	verŝita
na-láća		Pl.: lać	láćeni		bil-láća
na-mújka(#4)	ĉerpi	Vj.: múc(#5)	mújkelo	ĉerpilo
na-píka	kuiri	Sva.: -pika	píkeni	kuir(ad)o	bil-píka	kuirita
na-pújva	kirli	Gua.: pyva	pújvelo	kirlilo
na-púrua	boli	Tar.: puru-a	púrueni	bol(ad)o	rul-púrua	bolinta
na-sjóda		Mn.A.Ger.: siodan, Isl.: sjóða	sjódeni		rul-sjóda
sújzgi(#6)	filtrilo	Kaz.: сүзгі [süzgı]	na-sújzga	filtri	bil-sújzga	filtrita

• #1: Varianto na-gújta "verŝi".
• #2: Varianto gújteni "verŝado".
• #3: Varianto bil-gújta "verŝita".
• #4: Pro múku "cerbo" kaj na-múka "entombigi" devas esti iu distingo. Ĉifoje do uj anstataŭ u, pro la variantoj de la etimo.
• #5: Ial estas la variantoj mực, mục en la malnova libro 'Theoretisch-praktische Grammatik der annamitischen Sprache', paĝoj 11 kaj 31, dum ke en la vortara parto estas múc. Ĉilasta formo troveblas en la pli nova libro Wörterbuch Deutsch-Vietnamesisch, sur la paĝo 229, sub la kapvorto 'schöpfen'.
• #6: La literkombino zg restas voĉa pro sújsko "karbono".

tloclíktu(#1)

rekremento

kunmetaĵo el na-tlóca "premi" kaj na-líkta "resti" resp. líktu "resto"

• #1: Laŭvorte "premresto", pli malpli laŭ traduko en malnovega vortaro por Ger.: Treber per "premrestaĵo".

e) Gustoj / ízori

ékśa	acida	Turk.: ekşi
gárśa	abomena	Arm.: garšim
ínća	sala	Apĉ.: inchi
lóna		Cig.(Rom.): lon
sóla(#1)		Est.: sool, Rus.: соль [solj], Ma.Sor.: sol
ízo(#2)	gusto	Hung.: íz
mílsa	dolĉa	Irl.: milis, milse
sváda		Sans.: svādùs
njâta(#3)	sengusta	Vj.: nhạt
tiéma	bongusta	Ĉin.(Gabl.): 甜 [t'iêm] (Ĉin.: 甜 [tián], Kat.: tim4)
újsda	amara	Ĉer.: u-yv-s-di

• #1: Jen "falsa amiko" de sola, tradukebla per ójva kaj uwása.
• #2: Al tio rilatas izóku "spico".
• #3: Dua tonemo pro njáta "evidenta".

f) Ejoj / ájkori

gàśe-mákajko(#1)	restoracio	Luv.: gaši- + Ind.: makan + sufikso
gíć-ajko	gastejo	Mong.: gijčin + sufikso
káf-ajko	kafejo	Esp-o: kafo, Ger.: Kaffee + sufikso
mák-ajko	manĝejo	Ind.: makan + sufikso
pítajko(#2)	trinkejo	Rus.: пить [pitj], Kr.: piti + sufikso
té-ajko	teejo	Esp-o: teo + sufikso

• #1: Laŭvorte: "vizitmanĝejo".
• #2: Dialekte píćajko, pínajko kaj píbajko "trinkejo".

Al la sekva ĉapitro
09.12.2024