Kitakujo 

Lingvoj / Kéliri

a) Enkonduko / enbrúŋeni

Vortoj / sónori

ansóno(#1)	antonimo	Sans.: an-, Kim.: an- + vidu malsupre
báji	vorto; esprimo	Arm.: bay, (gen.) bayi
béntejni(#2)	morfemo	Ind.: bentuk + scienca sufikso
hujbócuti(#3)	palindromo	kunmetaĵo el na-húja "reiri, reveni", bóci "litero" kaj sufikso
iskvédi(#4)	esprimilo, idiomaĵo	kunmetaĵo el is' "ekster; el" kaj na-kvéda "diri"
kalámo(#5)	vorto	Nub.: kalám
kelujvo(#6)		kunmetaĵo el kéli "lingvo" kaj újvo "frukto"
kolujvo(#7)		kunmetaĵo el kólu "voĉo" kaj újvo "frukto"
matéi		Eg.: máte
sóno(#8)		Fin.: sana, Est.: sõna (NSam.: sátni, gen.-ak. sáni, pl.: sánit) & Hung.: szó(#9), Mans.: sow
kjáśku(#10)	esprimo	mallongigo el kim "ekster" kaj na-áśka "premi"
nursóno(#11)	neologismo, novvorto	Fin.: nuori 'jung, jugendlich' ("juna, junula") + vidu supre
pawsémna kéli	gestlingvo	Keĉ.: paway + Cig.: semno (Pl.) semnura + vidu sekve
róki(#12)	silabo	Alb.: rrokje, -a
tánru	vortogrupo	Lĵb.: tanru

• #1: Laŭvorte "malvorto".
• #2: El la sama radiko estiĝas bièdbénto "alomorfo". El tio deriveblas ekz. billiéra béntejni "ligita morfemo", vápa béntejni "libera morfemo", nisbéntejni "nulmorfemo".
• #3: Pruntetraduko laŭ komenco de Ĉin.: 回文 [huíwén] kaj fino de Arm.: դարձգիր [darjgir].
• #4: Pruntetraduko laŭ Ltv.: izteiciens 'expression, phrase, saying ' ("esprimilo, idiomaĵo, frazo, diraĵo").
• #5: Varianto kélmi, laŭ Malt.: kelma 'Wort' ("vorto").
• #6: Pruntetraduko laŭ Hav.: huaʻōlelo 'word' ("vorto"), el hua 'fruit' ("frukto") kaj ʻōlelo 'language' ("lingvo"), sed en inversa ordo.
• #7: Pruntetraduko laŭ Tet.: liafuan 'word' ("vorto"), el lian 'voice' ("voĉo") kaj fuan 'fruit' ("frukto").
• #8: Jen "falsa amiko" de sono, kiu siavice tradukeblas per zvóno. El tio deriveblas sónejni "leksemo" (laŭvorte "vort-unuo"), sónolo "vortaro", sonhárwo "vortoprovizo" (laŭvorte "vortotrezoro").
• #9: El tio estiĝis dialekta sóvo "vorto".
• #10: Pli malpli laŭ la etimo de esprimo kaj laŭ Ger.: Ausdruck, Dan.: udtryk.
• #11: Pruntetraduko laŭ Isl.: nýyrði, Fer.: nýggjyrði, Kim.: newyddair, Irl.: nuafhocal kaj iomete malpli laŭ Fin.: uudissana.
• #12: Jen "falsa amiko" de roko, kiu siavice tradukeblas per kívuti, tési kaj tétli.

Vidu ankaŭ la paĝon pri vortospecoj.

Gramatiko / kèliberáśto

kvídi	frazo	Mn.Angl.: cwide 'saying; sentence' ("diraĵo; frazo")
tókomo		TokP.: tok (Kreol.(TT): taak 'sprechen, reden') + sufikso
són-soj-fépolo(#1)	sintakso	vidu antaŭe + Ĉer.: so-i + Vj.: phép

• #1: Laŭvorte "vort-sekvo-regularo".

Lingva stilo /

áŋla	slanga	E-o: angla(#S)	áŋlu	slango
jájti(#1)	ĵargono	Kim.: iaith [jeith] (Pl.) ieithoeth [jäitheuth] 'Sprache(n)' (Korn.: yeth)(#S)
láhhna	salopa	Ger.: lachen(#S)	láhhno	salopo

• #1: Variaĵo: jájsi.
• #S: Okazis sencoŝanĝo rilate al la etimo.

Konversacio / samváći, toákti

rónso	debato	Jap.: ronsō 'Auseinandersetzung, Debatte' ("debato")
róŋi	diskuto	Jap.: róngi 'Besprechung, Diskussion' ("diskuto")

Vidu ankaŭ la paĝon pri konversacio.

Pliaj / másari

bahási	fremdlingvo	Ind.: bahasa(#S)
cúza kéli		Sor.: cuzy + vidu supre
dzúla kéli		Juk.: dzul 'Fremder' + v-u supre
búka kéli(#1)	skriba lingvo	el búko, búku "libro" kaj kéli "lingvo"
bùkukéli(#1)
kéli	lingvo	Est.: keel (Gen.: -e), Mrdv.: kel', (Fin.: kieli, Mong.: хэл [ĥel])
nje'éŋi(#2)		Gua.: ñe’ẽ (Mn.Tup.: nhe'eng)
rázdi		Gt.: razda (Mn.A.Ger.: rarta, Mn.Angl.: reord 'voice' ("voĉo"); 'speech, language' ("ling(aĵ)o"))
tíli		Kaz.: til (Turk.: dil)
otbíra kéli(#3)	gepatra lingvo, denaska lingvo	Rus.: „от“ [ot] "de" + Mn.Irl.: „biru“ "mi naskas; mi portas" + Est.: „keel“ (Fin.: „kieli“) "lingvo"
pojstárnu(#4)	elipso	Fin.: pois + Het.: tarna-
ráźdu	dialekto	Gt.: razda + sonŝanĝo
sámnu	signifo	Km.: សំនួន [sɑmnuən]
watsémni(#5)		Bim.: watu + Cig.: semno (Pl.) semnura
sòno-pélto	vortokampo	vidu antaŭe + Fin.: pelto
snew-kéla	dulingva	Eg.: snéwe (Par. Kopt.: ⲥⲛⲁⲩ [snav] (m.), ⲥⲛ̄ⲧⲉ [snouti] (f.)) + v-u supre
tólku(#6)	senco	Jid.: tolk
vukpúrti(#7)	metaforo	Sva.: -vuka + Rum.: purta

• #1: Laŭ Fin.: kirjakieli 'Schriftsprache' ("skriba lingvo") [Laŭ 'Suomi saksa suomi taskusanakirja', paĝo 174].
• #2: El tio deriveblas na-menje'éŋa "legi" (laŭ Gua.: moñe'ẽ 'lesen'^(#K)/'to read' ("legi")), nje'èŋújpi "etimologio" (laŭ Gua.: ñe’ẽypy 'etimología'^(#H) ("etimologio")). Mallonga varianto njéŋ- ekzistas en ki-avanjéŋa "gvarania", njeŋlílo, njeŋpúspo "poezio" (laŭ Gua.: ñe'ẽpoty 'poem; poetry' ("poemo; poezio")).
• #3: Laŭ E-o: „denaska lingvo“, Ltv.: „dzimtā valoda“, Lit.: „gimtóji kalbà“.
• #4: Laŭ Ĉeĥ.: výpustka.
• #5: Pruntetraduko laŭ Ltv.: nozīme.
• #6: El ĝi kreeblas la verbo na-tólka "signifi", kiu distingeblas disde na-tôlka "traduki" nur per la tono.
  • Kvon tetólka "noatudájkelo" kiesperántoksi? "Kion signifas 'noatudájkelo' en Esperanto?"
  • Tla kitáka sóno "noatudájkelo" tetólka kiesperántoksi "spegulo". "La kitaka vorto 'noatudájkelo' signifas en Esperanto 'spegulo'."
• #7: Laŭ Pl.: przenośnia.
• #H: Laŭ gvarania-hispana vortaro, el avane-Diccionario-Guarani-Esp-Esp-Guarani.pdf (elŝutita 2024-03-18).
• #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.
• #S: Okazis sencoŝanĝo rilate al la etimo.

b) Sonoj / búnjiri

Vidu ankaŭ en la ĉapitro pri legado kaj skribado.

Enkonduko / enbrúŋeni

búnji(#1)	sono	Ind.: bunyi	bùnji-ópetu(#2)	fonetiko	vidu maldekstre + Fin.: opettaa
bùnji-kísto	sonŝanĝo	vidu supre + Lit.: kisti
búnjejni	fonemo	Ind.: bunyi + Mn.Lat.: oinos, Gl.: oinos, Mn.Irl.: oín, (ôen), Dgsp.: oin-o-, -a-,-ata + ablaŭto	búnjejni-ópetu(#3)	fonologio	vidu supre
búnjumo(#4)		vidu supre + sufikso	búnjumo-ópetu(#3)		vidu supre

• #1: En kunmetaĵoj kiel lasta parto -búnjo.
• #2: Pruntetraduko laŭ Mong.: авиа зүй^(#M).
• #3: Pruntetraduko laŭ Mong.: авиалбарзүй^(#M) kaj Gua.: ñe'ẽpu mbo'e.
• #4: Laŭvorte "sonumo".
• #M: Laŭ 'Wörterbuch Mongolisch-Deutsch', paĝo 23.

Laŭ vortopozicio / loŋ sòn-dzájajko

ánti-búnjo	fina sono	Nep.: antaa, antim + Ind.: bunyi
ensóna búnjo	envorta sono	= + Fin.: sana, Est.: sõna (NSam.: sátni, gen.-ak. sáni, pl.: sánit) & Hung.: szó, Mans.: sow + Ind.: bunyi
kwánzo-búnjo	komenca sono	Sva.: kuanza + Ind.: bunyi

Laŭ speco / loŋ rúśi

apabúnjo	ablaŭto	Sans.: ápa, Mes.: apa + Ind.: bunyi
èkud-ićbúnjo(#1)	duonvokalo	Kaz.: eki + Ser./Kr.: udio + Ind.: bunyi
icbúnjo(#2)	monoftongo	Fin.: yksi, Est.: üks; Hung.: egy + Ind.: bunyi
palbúnjo(#2)		Mingr.: palo, paluo 'simple, single, only, sole, one', Las.: palu 'one, simple'; HNk.: pał, HBz.: pałëw, Mrg./Vmd.: pału, Nkt./Gld.: pala, Mnd.: pǝle, pāle, pálle, Gsm.: pal, Mora: pállé, Mfg.: pál 'one', 'ein'
ićbúnjo(#3)	vokalo	Karl.: iće, ićće- (Fin.: itse, Est.: ise, Sam.: jeś, Mrdv.: eś, äś) + Ind.: bunyi
kolbúnjo(#4)		kunmetaĵo el kólu "voĉo" kaj -búnjo, el búnji "sono"
òjve-búnjo(#3)		Gr.: oios, Av.: aêva, Mn.Per.: aiva + Ind.: bunyi
sváro(#5)		Km.: ស្វរៈ [svaʼraʼ]
puolbúnjo(#6)	ŝvao	kunmetaĵo el puol- "duon-" kaj búnji "sono"
samsójdendo	konsonanto	kunmetaĵo el sam "kune", na-sójda "soni" kaj sufikso
subúnjo(#7)		Lit.: su + Ind.: bunyi
snewbúnjo(#8)	diftongo	Eg.: snéwe (Kopt.: snav) + Ind.: bunyi
śir-búnjo	umlaŭto	Ger.: zirka + Ind.: bunyi
umbúnjo		Ger.: um + Ind.: bunyi
tirbúnjo(#9)	triftongo	Rus.: три [tri], Alb.: tre, tri, Irl.: tri, ..., Nep./Bng.: tin, Hin.: tiin + Ind.: bunyi

• #1: Laŭ Lit.: „pusbalsis“, Ger.: Halbvokal, Angl.: semivowel
• #2: Laŭ Isl.: „einhljóð“, Nl.: „eenklank“.
• #3: Laŭ Ger.: „Selbstlaut“, Ltv.: „patskanis“.
• #4: Parte inspirita de la rilato de Lat.: vōcālis (praulo de vokalo) al vōx (praulo de voĉo) kaj Lit.: balsis 'vowel' ("vokalo") al balsas 'voice' ("voĉo").
• #5: El tio deriveblas ekz. ćawpsváro "ŝvao" (laŭvorte "centra vokalo", ĉikaze inspirita de Ĉin.: 中央元音 [zhōngyāng yuányīn]).
• #6: Inspirita de Slov.: polglasnik 'schwa' ("ŝvao").
• #7: Laŭ Ger.: „Mitlaut“, Ltv.: „līdzskanis“, eĉ subtenata de Kim.: cytsain.
• #8: Laŭ Ltv.: „divskanis“, Lit.: „dvibalsis, dvigarsis“, Isl.: „tvíhljóð“, Nl.: „tweeklank“, Ceb.: „duhanog“.
• #9: Laŭ Isl.: „þríhljóð“, Nl.: „drieklank“.

Laŭ artikulacia maniero

púnto	plozivo	Kvn.: punta [p'unta] <Ety(PUT[siehe PUS])>
rèpto-búnjo		Hung.: reped + vidu supre
rèpto-vrìbo-búnjo(#1)	afrikato	vidu supre + vidu malsupre + vidu supre
śùm-búnjo(#2)	bruanto	Pl.: szum + vidu supre
śùr-búnjo(#3)	likvido	Sum.: šur
tìŋ-búnjo(#4)	sonanto	Ĉin.: tîng + vidu supre
vrìbo-búnjo(#5)	frikativo	Pld.: wriben (-w-) + vidu supre

• #1: Laŭ Jap.: 破擦音 [hasatsuon] 'affricate', el 破 'explosive', 擦 'rubbing' kaj 音 'sound'.
• #2: Laŭ Ger.: Geräuschlaut, parte subtenata de bruanto.
• #3: Laŭ Ger.: Fließlaut, Ndl.: vloeiklank.
• #4: Laŭ Ger.: Klanglaut, parte subtenata de sonoranto.
• #5: Laŭ Ger.: Reibelaut, Ndl.: wrijfklank.

Laŭ artikulacia pozicio

bek-bùjki-búnjo	retroflekso	TokP.: bek + Turk.: bükmek + Ind.: bunyi
dànti-búnjo	dentalo	Lit.: dantis, Kim.: dant + Ind.: bunyi
dùjko-búnjo	velaro	Mi + Ind.: bunyi
kôgaju-búnjo	palatalo	Jap.: kôgai + Ind.: bunyi
sènki-búnjo	nazalo	Keĉ.: senqa + Ind.: bunyi
vòśti-búnjo	labialo	Cig.: (Burg.) voscht, (Arl.) voš, (pl.) vošta; (Lov.) vušt, (pl.) vušta + Ind.: bunyi
vòśtidànti-búnjo	labiodentalo	Cig.: (Burg.) voscht, (Arl.) voš, (pl.) vošta; (Lov.) vušt, (pl.) vušta + Lit.: dantis, Kim.: dant + Ind.: bunyi

Laŭ voĉeco

dúgva(#1)(#V)	nevoĉa	Mong.: дуугүй [duugüj]
dútva(#1)(#V)	voĉa	Mong.: дуутай [duutaj]

• #1: Pro la devenaj vortoj iel rilatas al dúvo "sono; voĉo; kanto" kaj dúvri "opero".
• #V: La etima u fariĝis v antaŭ la adjektiva a de la Kitaka vorto, por eviti plian silabon kaj faciligi prononcon. La v alie ja aperus en la unua silabo. Sed tio ne eblas pro eŭfoniaj kialoj.

Rilataj terminoj

kolmúnka púnto(#1)	glota halto	sintagmo el kolmúnko(#2) "gloto" kaj púnto
pûlémko(#3)		kunmetaĵo el pû- kaj kvazaŭdiminutivo lémko "rompeto"
púso(#4)		Gua.: puso
zvónću	tonemo	na-zvóna + ć
zvónkejni		derivaĵo el zvónko "tono" kaj sufikso
zvónko	tono	Rus.: звонить [zvonítj], звон [zvon] + k

• #1: Inspirita de Ger.: glottaler Plosiv.
• #2: Inspirita de Ĉin.: 聲門 [shēngmén] 'glottis' ("gloto").
• #3: Laŭ Gua.: puso 'Tonbrecher'^(#K), sed kun aldona trajto de kvazaŭdiminutivo.
• #4: La unua silabo rilatas etimologie al pû-, kutime rilatanta al muziko, sed pro la kombino aperas sen la dua tonemo.
• #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.

c) Diversaj nomoj / dórćari námiri

Ĉi tie la lingvoj estas listigataj pli malpli laŭ familioj.

Vidu ankaŭ sub landoj.

Afrikaziaj lingvoj / dźja-kartvíp-va-aoksi-tvípari kéliri

ki-érepa(#1)	araba	N.Kurd.: ereb & Mn.Gr.: Ἄρᾰψ [Áraps]	mo-érepu, -i	arabo, -ino
ki-hépra	hebrea	Fin.: heprea	mo-hépru, -i	hebreo, -ino
ki-kuema	egipta	Eg.: khúme, Kopt.: ⲕⲏⲙⲉ [kēme], ⲕⲏⲙⲓ [kēmi] (ⲭⲏⲙⲓ [khēmi])(#2)

• #1: La nevoĉa plozivo estas ankaŭ subtenata de Tkp.: Alapi 'Arab' ("araba").
• #2: Parencas Kopt.: ⲭⲁⲙⲉ, ⲕⲉⲙⲓ, ⲕⲉⲙ 'black' ["nigra"], ⲭⲙⲟⲙ, ⲕⲙⲟⲙ, ⲕⲙⲁⲙ 'to be(come) black' ("esti nigra, nigriĝi").

Aŭstroaziaj lingvoj / dźja-jugaoksitvípari kéliri

ki-jótwila

vjetnama

G.Ĉin.: 越 [yot6] + Map.: wilhi

Aŭstroneziaj lingvoj / dźja-jugśímari kéliri

ki-gása	malagasa	Malag.: gasy 'madagassisch' ("malagasa")
ki-héndśima	indonezia	vidu supre
ki-vĩta(#1)	fiĝia	Fiĝ.: Viti "Fiĝio", Kai Viti "fiĝiano"	mo-vĩtu	Fiĝiano

• #1: Dua tonemo pro vit "kvin"

Bantuaj lingvoj / dźja-bántuari kéliri

ki-cvána	cvana	Cv.: Setswana
ki-gánda	ganda	Sva.: Kiganda	bogándo	Ugando

Ĉintibetaj lingvoj / dźja-źuŋbójpari kéliri

ki-bójpa	tibeta	Tib.: b'öpa 'Tibeter' ("tibetano")(#K) (བོད་པ [bod pa] 'Tibetan person' ("tibetano")(#W)(#1))
ki-ćína	ĉina	Esp-o: ĉina; Turk.: çince [ĉinĝe]; Sing.: cīnə (en cīnə bāsāvə, cīnə kārəyā kaj cīnə kāri)
ki-źúŋa		Ĉin.: 中 [zhōng], Kant.: zung1
ki-dájga	tajvana	Tajv.: dai7-gi2
ki-jútja	kantona	Kant.: 粵語, 粤语 (Jyut6jyu5)

• #1: Parencas Tib.: b'ökäh 'Tibetisch' ("tibeta lingvo")^(#K), བོད་སྐད [bod skad] 'Tibetan, specifically referring to the oral component of the language' ("tibeta lingvo")^(#W); B'öh 'Tibet' ("tibeto")^#K, བོད [bod] 'Tibet' ("tibeto")^(#W); B'üjih 'tibetische Schrift' ("tibeta skribo")^(#K), བོད་ཡིག [bod yig] 'Tibetan script' ("tibeta skribo")^(#W).
• #K: Laŭ 'Kauderwelsch'.
• #W: Laŭ 'Wiktionary' ("Vikivortaro").

Ĉukĉo-kamŝatkaj lingvoj

ki-mímsa

itelmena

Itelm.: мимс [mims] 'Frau'

Eskim-aleutaj lingvoj

ki-kalála	grenlanda	Gron.: kalaallisut
ki-lùgmápa		Kant.: lug6 (en: lug6-xig1, lug6 ca4) + Map.: mapu

Hindeŭropaj lingvoj / dźja-hèndulájari kéliri

Albana lingvo / zu-

ki-śkiptára

albana

Alb.: shqiptár

Armena lingvo / zu-sómka kéli

ki-sómka(#1)

armena

Geo.: სომხეთი [ßomcheti] 'Armenien', სომხური [ßomchuri] 'armenisch'

• #1: El la originala ĥ devas fariĝi k, ĉar ĥ ne eblas post m, n, r kaj l.

Baltaj lingvoj /

ki-léda	litova	Est.: Leedu
ki-lótva	latva	Pl.: Łotwa, Ĉeĥ./Slvk.: Lotyšsko

Greka lingvo / zu-bérca

ki-bérca(#1)

greka

Geo.: ბერძნული [berdsnuli] 'griechisch'

• #1 Aperas nevoĉa c, ĉar kun dz estus tro similas al bérzi "betulo".

Ĝermanaj lingvoj / zu-zérmanari

ki-dújća	germana	Pld.: düütsch (Jap.: Doitsu 'Deutschland')
ki-voaksa		Lit.: Vokietijà, vókietis, Ltv.: Vācija, vācietis, vācu
ki-zermána		Sva.: ki-jerumani, Malaj.: jerman, Ind.: Jérman, (Fiĝ.: Jamani; Sing.: jarman)
ki-gríŋa(#a)	angla	Keĉ.(Ekv.): gringo	bo-gríŋo	Usono
ki-íŋra(#1), (#b)		Sva.: ki-ingereza (Sing.: ingirisi (en ingirisi bāsāvə, ingirisi kārəyā kaj ingirisi kāri); Malaj.: inggeris; Ind.: Inggeris)	na-íŋgrapia(#2)	angligi, traduki anglen
ki-mêjŋra(#a)		el Mêjulso "Usono" kaj ki-íŋra
ki-sáwsa(#c)		Korn.: Saws 'Engländer' ("anglo")	bo-sáwso	Anglujo
ki-jègmápa	islanda	Hung.: jég + Map.: mapu
ki-kalunáta	dana	Gron.: qallunaatut
ki-nìz-mápa	nederlanda	Slov.: nizek, Rus.: низкий [nizkij] (Pl.: niski) + Map.: mapu
ki-pĩkpúta(#3)	norvega	Map.: piku + Rus.: путь [putj]
ki-sájnska	sveda	Isl.: sænsku [sainskü]
ki-sájsna	anglosaksa	Kim.: Saesneg [seisneg] 'englisch'
ki-tanbórga	luksemburga	Sans.: tanú + Fer.: borg

• #1: Dialekte ki-íŋera, ki-iŋéra, ki-íŋira, ki-iŋíra, variaĵo: kiéŋla.
• #2: Inspirita de Gr.: αγγλοποιώ [anglopoió] 'to anglicise, to anglicize' ("angligi"); 'to translate into English' ("traduki anglen").
• #3: Laŭ la malnovnorda Norvegr, Norðvegr “north way” ("nordvojo") [Laŭ la artikolo Norway, en la angla Vikivortaro].
• a: Ĉefe temas pri la usona varianto.
• b: Ĉefe temas pri ĝenerala termino.
• c: Ĉefe temas pri la brita varianto.

Hindo-iranaj lingvoj /

ki-bálba	nepala	Mong.: Балба [Balba] 'Nepal' ("Nepalo")
ki-báŋra(#1)	bengala	Beng.: বাংলা [baṅla]
ki-hénda	hindia	Per.: هند [hend]
ki-írona	oseta	Oset.: ирон [iron]
ki-ruoma	cigana, romaa	Cig.: rrom + uo(#2), el Ĉin.: 羅姆人 [luómǔrén]	ruomiesu, -i	cigano/romao, ciganino/romaino
ki-tátra		Pld.: Tater 'Zigeuner' ("cigano")	tátriesu, tátriesi

• #1: La substituo de l per r okazis pro la inspiro de Maor.: Pākaratēhi
• #2: Pro rómi "persono".

Keltaj lingvoj

ki-gálika	skot-gaela	Skotg.: Gàidhlig [Gaalik]
ki-gêlgja	irlanda	Irl.: Gaeilge [ge:l´g´ë]

Latinidaj lingvoj /

ki-éjdala	itala	Kim.: Eidal
ki-gastélra	hispana	Vask.: gazteleraz 'auf Spanisch'
ki-pránca	franca	Lit.: prancuzija "-io", Est.: prantsuse, Sing.: pransə (en pransə bāsāvə, pransə kārəyā kaj pransə kāri), Esp-o: franca
ki-válhha(#1)		Mn.A.Ger.: „Wal(a)h“ kaj Mez.A.Ger.: „Walch, Walhe“	Válhhiesu, Válhhu	Franco
ki-rêna(#2)	portugala	Sva.: Kireno (Ureno, Mreno)	mo-rênu(#2)	Portugalo
ki-vláhha	rumana	SerbKr.: Vlàh 'Rumäne'(#3)	vláhhiesu, vláhhu	rumano

• #1: Parencas al ki-vláhha "rumana".
• #2: Dua tonemo pro ki-réni, sinonimo de ki-táki "Kitaka lingvo".
• #3: Parencas pro prunto Hung.: oláh 'Vlah, Romanian' ("??, rumano").

Slavaj lingvoj / zu-slávari, zu-véndari

ki-gúda	blankrusa	Lit.: gùdas 'Weißrusse'
ki-húrvata	kroata	Keĉ.: Hurwat simi (Hurwatsuyu)
ki-lénka	pola	Lit.: lenkas (Pl.: lech, Hung.: lengyel)
ki-sórba	soraba	diversaj	ki-notàmosórba(#1)	malsuprasoraba
			ki-dàksisórba(#2)	suprasoraba
ki-sújrpa	serba	Turk.: Sırp
ki-véna	rusa	Fin.: Venäjä "ruslando", Est.: vene keel "rusa lingvo"(#3)
ki-vugára	bulgara	Gua.: Vugária

• #1: Laŭvorte: "nordsoraba"
• #2: Laŭvorte: "sudsoraba"
• #3: Laŭ Vikivortaro al tio parencas pro pruntoj véndu "slavo" (el Ger.: Wende kun senco de Mn.A.Ger.: winid kaj Mn.Angl.: Wined 'a Slav' ("Slavo")).

Irokezaj lingvoj

ki-calága

ĉeroka

Ĉer.: ᏣᎳᎩ [tsa-la-gi]

Jenisejaj lingvoj

ki-déŋa

keta

Ket.: ²dɛʾŋ (pluralo de ²kɛʾt 'Mensch' "homo")

mo-déŋu

Keto

Nordkaŭkazaj lingvoj

ki-nóhhca

ĉeĉena

Ĉeĉ.: noxcijn (muot)

Sudkaŭkazaj lingvoj

ki-vírka

georga, kartvela

Arm.: Վիրք [Virkʿ]

Tjurkaj lingvoj / dźja-dújkari kéliri

ki-ásara	azerbajĝana	Keĉ.: Asar simi (Asarsuyu, Asirwayan)
ki-dújka	turka	N.Sam.: Durka & Gua.: Tuykia

Tupi-gvaraniaj lingvoj

ki-avanjéŋa

gvarania

Gua.: ava ñe'ẽ

Uralaj lingvoj

Finnougraj lingvoj

ki-ígawna	estona	Ltv.: igaunis "estono"
ki-pâtnípa(#1)	hungara	Mal./Irul.: pattu, Tam.: paththu + Cig.: nip
ki-sâma(#2)	samea, lapona	Fin.: saame
ki-suoma	finna	Fin.: suomi (Ltv.: soms "finno", somiete "finnino", somu valoda "finna lingvo")

• #1: Dua tonemo ĉe la unua parto necesas pro na-páta "akiri, ricevi, gajni, …". Kreita laŭ la etimo On-Ogur menciita en la artikolo Name of Hungary, en la angla Vikipedio, en la ĉapitro "European exonyms for Hungarians and Hungary".
• #2: La dua tonemo aperas pro la vorto sam "kune". Sed alternative eblas la varianto kisámea, kiu retenas la vokalon e el la devena lingvo. Alternative eblas la formo ki-sápma laŭ la nomo en la lingvo mem, nome „sápmi“ "Samelando".

Samojedaj lingvoj

ki-ljáka

selkupa

Ket.: ²l'aʾk 'Selkupe'

mo-ljáku

selkupo

Aliaj grupoj

Inventitaj kaj plan-lingvoj / utéktari va emrádari kéliri

Kitakidaj lingvoj
Kiréna(#1)	kitaka, kirena	Sva.: ki- + Fr.: René	Kiréniesu	Kitako, Kireno
Kitáka(#1)		Sva.: ki- + Sur.: taki, Pat.: taak	Kitákiesu
Esperanto kaj idoj
Kiesperanta	esperanta	Sva.: Kiesperanto	esperántiesu, -i	esperantisto, -ino
Kiída	ida	Sva.: Kiido	ídiesu, -i	esperantisto, -ino
Kinurtóka	novparola(#2)	Sva.: ki- + Fin.: nuori & Angl.: new + TokP.: tok
Kivolapújka	volapuka	Sva.: ki- + Vol.: Volapük	volapúkiesu, -i	volapukisto, -ino

• #1: La solaj tiaj vortoj, kies prefikso ki- ne malaperas ĉe la derivitaj vortoj.
• #2: El novparolo (laŭ artikolo Newspeak en angla Vikivortaro), kio estas nomo de lingvo el la libro Nineteen Eighty-four, de George Orwell.

Izolaj lingvoj

ki-éwska	vaska, eŭska	Vask.: euskaraz 'auf Baskisch'
ki-ríba(#1)	japana	Ĉin.: 日本 [rìběn]	Ríbulso(#1)	Japanujo, Japanio
ki-sèmsújpa(#2)		Nub.: sémsi + Gua.: ypy	Sèmsújpulso
ki-sóloŋa	korea	Mong.: Солонгос [Solongos]	Dáksa Sóloŋulso	Sud-Koreio
			Pîka Sóloŋulso	Nord-Koreio

• #1: La radiko rib- estas uzebla por aferoj, kiuj iel rilatas Japanujon aŭ Japanojn, kiel ekz. ribćéli "sakuro".
• #2: Inspirita de la Ĉin.: 日本 [rìběn], el 日 [rì] "suno" kaj 本 [běn] "origino".

d) Afiksaro / gubándolo

dźja-	-famili-	Ĉin.: 家 [jiā] (en 家庭 [jia-tíng] 'Familie')	dźja-dújka(#1)	tjurka
dźjo-(#2)	-familieg-		dźjo-urála	urala
ki-(#3)	-lingvo	Sva.: ki-
zu-	-grup-	Ĉin.: 组 (組) [zŭ] 'Gruppe'	zu-sláva	slava

• #1: Malnove dźja-túrka.
• #2: Plus ablaŭto.
• #3: Modelo por tio ankaŭ estas la turka sufikso „-ce, -çe, -ca, -ça“. - En la Setaka dialekto ĝi havas la formon se- kaj en transiraj dialektoj estas la ŝtupoj: ķi-, ți-, ći-, śi- kaj si-.

e) Rilataj verboj / bécari gèra-sónori

na-bóla	paroli	Hin.: bolna, bol!, bolo!, Pnĝ.: bolṇa, Bng.: bol-a
na-ríma		Keĉ.: rimay
na-tóka		TokP.: tok (Kreol.(TT): taak 'sprechen, reden')
na-bújda(#1)	anonci	Sve.: bud 'message; messenger' ("mesaĝo; anoncanto"), Mn.Angl.: bēodan 'to announce' ("anonci")
na-ćola-ćála	rakonti stultaĵojn	Ind.: cola-cala
na-ćúpa	rekomendi	Tlng.: chup
na-népta		Snĉ.: nëpët
na-díha	diri	Ĉer.: diʔ
na-héla		Mong.: хэлэх [ĥeleĥ]
na-kvéda		Nor.: kveda, kvede, Sfr.: kweede (Isl.: kveða, Gt.: qiþan, Mn.Angl.: cweþan)
na-néna		Sva./Ĉĉv.: -nena
na-gvára	babili	Rus.: говорить [gëvarítj]
na-rúpta(#2)		Fin.: rupattaa*
na-jámpa	aserti	Mi
na-jodíha(#3)	jesdirumi	Pld.: jo + Ĉer.: diʔ
na-kâla(#4)	voki	Isl./Sve.: kalla, Nor.: kalle, Ger.(dial.): kallen
na-kólima(#5)		TokP.: kolim
na-kjáśka(#6)	esprimi	mallongigo el kim "ekster" kaj na-áśka "premi"
na-ljúla	mensogi	Keĉ.: llul
na-népa		Tlng.: nep
na-mahhára	balbuti	Enc.: maxaro´
na-nópra	mencii	Jap.: nobéru
na-ŋoćtóka	fuŝparoli	kunmetaĵo el na-ŋóća "fuŝi" kaj na-tóka "paroli"
na-paníma	kompreni	Rus.: понимать [pënimátj]
na-práta		Ltv.: pratu
na-sámna	signifi	Km.: សំនួន [sɑmnuən]
na-watsémna(#7)		Bim.: watu + Cig.: semno (Pl.) semnura
na-sélta	klarigi	Est.: seletama, seletada
na-spíla	rakonti	Gt.: spillôn 'verkündigen, erzählen'
na-sríma	prononci	mallongigo el na-isríma "elparoli"
na-śéma(#8)	diri; paroli	Sva.: -sema
na-télora	misprononci r kaj l	Ind.: telor
na-térza	retbabili	Ltv.: tērzēt
na-tôlka(#9)	traduki	Est.: tõlkima (Ltv.: tulkot; Kos.: uku|tolika)
na-wájtra	derivi	mikso el wat- "de" kaj na-éjra "fari"

• #1: El tio deriveblas ekz. bujdbérerju, -i "anoncanto, -ino", laŭ inspiro de Arm.: բանբեր [banber], Ltv.: ziņnesis, vēstnesis, Sve.: budbärare, Fer./Isl.: bođberi, Fin.: viestinviejä kaj iomete malpli viestintuoja.
• #2: Ankaŭ: "interbabili"
• #3: Laŭ Rus.: дакать 'unentwegt "ja" sagen' ("senĉese diradi 'jes'").
• #4: Dua tonemo pro kálo "fiŝo".
• #5: Var.: na-kólma
• #6: Pli malpli el substantivo laŭ la etimo de esprimo kaj laŭ Ger.: Ausdruck, Dan.: udtryk.
• #7: El watsémni "signifo", laŭ Ltv.: nozīme.
• #8: La sonŝanĝo s > ś okazis pro sem "kiel (kompare)", séma "sama".
• #9: Dua tonemo pro tólku "senco" kaj na-tólka "signifi". Varianto na-dúlka, el N.Sam.: dulkot.

Al la sekva ĉapitro
28.01.2025