Kitakujo 

Lingvoj / Kéliri

a) Enkonduko / enbrúŋeni

Vortoj / sónori

ansóno(#1) antonimo Sans.: an-, Kim.: an- + vidu malsupre
báji vorto; esprimo Arm.: bay, (gen.) bayi
béntejni(#2) morfemo Ind.: bentuk + scienca sufikso
hujbócuti(#3) palindromo kunmetaĵo el na-húja "reiri, reveni", bóci "litero" kaj sufikso
iskvédi(#4) esprimilo, idiomaĵo kunmetaĵo el is' "ekster; el" kaj na-kvéda "diri"
kalámo(#5) vorto Nub.: kalám
kelujvo(#6) kunmetaĵo el kéli "lingvo" kaj újvo "frukto"
kolujvo(#7) kunmetaĵo el kólu "voĉo" kaj újvo "frukto"
matéi Eg.: máte
sóno(#8) Fin.: sana, Est.: sõna (NSam.: sátni, gen.-ak. sáni, pl.: sánit)
& Hung.: szó(#9), Mans.: sow
kjáśku(#10) esprimo mallongigo el kim "ekster" kaj na-áśka "premi"
nursóno(#11) neologismo, novvorto Fin.: nuori 'jung, jugendlich' ("juna, junula") + vidu supre
pawsémna kéli gestlingvo Keĉ.: paway + Cig.: semno (Pl.) semnura + vidu sekve
róki(#12) silabo Alb.: rrokje, -a
tánru vortogrupo Lĵb.: tanru

Vidu ankaŭ la paĝon pri vortospecoj.

Gramatiko / kèliberáśto

kvídi frazo Mn.Angl.: cwide 'saying; sentence' ("diraĵo; frazo")
tókomo TokP.: tok (Kreol.(TT): taak 'sprechen, reden') + sufikso
són-soj-fépolo(#1) sintakso vidu antaŭe + Ĉer.: so-i + Vj.: phép

Lingva stilo /

áŋla slanga E-o: angla(#S) áŋlu slango
jájti(#1) ĵargono Kim.: iaith [jeith] (Pl.) ieithoeth [jäitheuth] 'Sprache(n)' (Korn.: yeth)(#S)    
láhhna salopa Ger.: lachen(#S) láhhno salopo

Konversacio / samváći, toákti

rónso debato Jap.: ronsō 'Auseinandersetzung, Debatte' ("debato")
róŋi diskuto Jap.: róngi 'Besprechung, Diskussion' ("diskuto")

Vidu ankaŭ la paĝon pri konversacio.

Pliaj / másari

bahási fremdlingvo Ind.: bahasa(#S)
cúza kéli Sor.: cuzy + vidu supre
dzúla kéli Juk.: dzul 'Fremder' + v-u supre
búka kéli(#1) skriba lingvo el búko, búku "libro" kaj kéli "lingvo"
bùkukéli(#1)
kéli lingvo Est.: keel (Gen.: -e), Mrdv.: kel', (Fin.: kieli, Mong.: хэл [ĥel])
nje'éŋi(#2) Gua.: ñe’ẽ (Mn.Tup.: nhe'eng)
rázdi Gt.: razda (Mn.A.Ger.: rarta)
tíli Kaz.: til (Turk.: dil)
otbíra kéli(#3) gepatra lingvo,
denaska lingvo		 Rus.: „от“ [ot] "de" + Mn.Irl.: „biru“ "mi naskas; mi portas"
+ Est.: „keel“ (Fin.: „kieli“) "lingvo"
pojstárnu(#4) elipso Fin.: pois + Het.: tarna-
ráźdu dialekto Gt.: razda + sonŝanĝo
sámnu signifo Km.: សំនួន [sɑmnuən]
watsémni(#5) Bim.: watu + Cig.: semno (Pl.) semnura
sòno-pélto vortokampo vidu antaŭe + Fin.: pelto
snew-kéla dulingva Eg.: snéwe (Par. Kopt.: ⲥⲛⲁⲩ [snav] (m.), ⲥⲛ̄ⲧⲉ [snouti] (f.)) + v-u supre
tólku(#6) senco Jid.: tolk
vukpúrti(#7) metaforo Sva.: -vuka + Rum.: purta

b) Sonoj / búnjiri

Vidu ankaŭ en la ĉapitro pri legado kaj skribado.

Enkonduko / enbrúŋeni

búnji(#1) sono Ind.: bunyi bùnji-ópetu(#2) fonetiko vidu maldekstre + Fin.: opettaa
bùnji-kísto sonŝanĝo vidu supre + Lit.: kisti      
búnjejni fonemo Ind.: bunyi + Mn.Lat.: oinos, Gl.: oinos, Mn.Irl.: oín, (ôen), Dgsp.: oin-o-, -a-,-ata + ablaŭto búnjejni-ópetu(#3) fonologio vidu supre
búnjumo(#4) vidu supre + sufikso búnjumo-ópetu(#3) vidu supre

Laŭ vortopozicio / loŋ sòn-dzájajko

ánti-búnjo fina sono Nep.: antaa, antim + Ind.: bunyi
ensóna búnjo envorta sono = + Fin.: sana, Est.: sõna (NSam.: sátni, gen.-ak. sáni, pl.: sánit) & Hung.: szó, Mans.: sow + Ind.: bunyi
kwánzo-búnjo komenca sono Sva.: kuanza + Ind.: bunyi

Laŭ speco / loŋ rúśi

apabúnjo ablaŭto Sans.: ápa, Mes.: apa + Ind.: bunyi
èkud-ićbúnjo(#1) duonvokalo Kaz.: eki + Ser./Kr.: udio + Ind.: bunyi
icbúnjo(#2) monoftongo Fin.: yksi, Est.: üks; Hung.: egy + Ind.: bunyi
palbúnjo(#2) Mingr.: palo, paluo 'simple, single, only, sole, one', Las.: palu 'one, simple';
HNk.: pał, HBz.: pałëw, Mrg./Vmd.: pału, Nkt./Gld.: pala,
Mnd.: pǝle, pāle, pálle, Gsm.: pal, Mora: pállé, Mfg.: pál 'one', 'ein'
ićbúnjo(#3) vokalo Karl.: iće, ićće- (Fin.: itse, Est.: ise, Sam.: jeś, Mrdv.: eś, äś) + Ind.: bunyi
kolbúnjo(#4) kunmetaĵo el kólu "voĉo" kaj -búnjo, el búnji "sono"
òjve-búnjo(#3) Gr.: oios, Av.: aêva, Mn.Per.: aiva + Ind.: bunyi
sváro(#5) Km.: ស្វរៈ [svaʼraʼ]
samsójdendo konsonanto kunmetaĵo el sam "kune", na-sójda "soni" kaj sufikso
subúnjo(#7) Lit.: su + Ind.: bunyi
snewbúnjo(#6) diftongo Eg.: snéwe (Kopt.: snav) + Ind.: bunyi
śir-búnjo umlaŭto Ger.: zirka + Ind.: bunyi
umbúnjo Ger.: um + Ind.: bunyi
tirbúnjo(#8) triftongo Rus.: три [tri], Alb.: tre, tri, Irl.: tri, ..., Nep./Bng.: tin, Hin.: tiin + Ind.: bunyi

Laŭ artikulacia maniero


púnto plozivo Kvn.: punta [p'unta] <Ety(PUT[siehe PUS])>
rèpto-búnjo Hung.: reped + vidu supre
rèpto-vrìbo-búnjo(#1) afrikato vidu supre + vidu malsupre + vidu supre
śùm-búnjo(#2) bruanto Pl.: szum + vidu supre
śùr-búnjo(#3) likvido Sum.: šur
tìŋ-búnjo(#4) sonanto Ĉin.: tîng + vidu supre
vrìbo-búnjo(#5) frikativo Pld.: wriben (-w-) + vidu supre

Laŭ artikulacia pozicio

bek-bùjki-búnjo retroflekso TokP.: bek + Turk.: bükmek + Ind.: bunyi
dànti-búnjo dentalo Lit.: dantis, Kim.: dant + Ind.: bunyi
dùjko-búnjo velaro Mi + Ind.: bunyi
kôgaju-búnjo palatalo Jap.: kôgai + Ind.: bunyi
sènki-búnjo nazalo Keĉ.: senqa + Ind.: bunyi
vòśti-búnjo labialo Cig.: (Burg.) voscht, (Arl.) voš, (pl.) vošta; (Lov.) vušt, (pl.) vušta + Ind.: bunyi
vòśtidànti-búnjo labiodentalo Cig.: (Burg.) voscht, (Arl.) voš, (pl.) vošta; (Lov.) vušt, (pl.) vušta + Lit.: dantis, Kim.: dant + Ind.: bunyi

Laŭ voĉeco

dúgva(#1)(#V) nevoĉa Mong.: дуугүй [duugüj]
dútva(#1)(#V) voĉa Mong.: дуутай [duutaj]

Rilataj terminoj

kolmúnka púnto(#1) glota halto sintagmo el kolmúnko(#2) "gloto" kaj púnto
pûlémko(#3) kunmetaĵo el pû- kaj kvazaŭdiminutivo lémko "rompeto"
púso(#4) Gua.: puso
zvónću tonemo na-zvóna + ć
zvónkejni derivaĵo el zvónko "tono" kaj sufikso
zvónko tono Rus.: звонить [zvonítj], звон [zvon] + k

c) Diversaj nomoj / dórćari námiri

Ĉi tie la lingvoj estas listigataj pli malpli laŭ familioj.

Vidu ankaŭ sub landoj.

Afrikaziaj lingvoj / dźja-kartvíp-va-aoksi-tvípari kéliri

ki-érepa araba N.Kurd.: ereb & Mn.Gr.: Ἄρᾰψ [Áraps] mo-érepu, -i arabo, -ino
ki-hépra hebrea Fin.: heprea mo-hépru, -i hebreo, -ino
ki-kuema egipta Eg.: khúme, Kopt.: ⲕⲏⲙⲉ [kēme]    

Aŭstroaziaj lingvoj / dźja-jugaoksitvípari kéliri

ki-jótwila vjetnama G.Ĉin.: 越 [yot6] + Map.: wilhi    

Aŭstroneziaj lingvoj / dźja-jugśímari kéliri

ki-héndśima indonezia vidu supre    
ki-vĩta(#1) fiĝia Fiĝ.: Viti "Fiĝio", Kai Viti "fiĝiano" mo-vĩtu Fiĝiano

Bantuaj lingvoj / dźja-bántuari kéliri

ki-cvána cvana Cv.: Setswana    
ki-gánda ganda Sva.: Kiganda bogándo Ugando

Ĉintibetaj lingvoj / dźja-źuŋbójpari kéliri

ki-bójpa tibeta Tib.: b'öpa    
ki-ćína ĉina Esp-o: ĉina; Turk.: çince [ĉinĝe]; Sing.: cīnə
(en cīnə bāsāvə, cīnə kārəyā kaj cīnə kāri)		    
ki-źúŋa Ĉin.: 中 [zhōng], Kant.: zung1    
ki-dájga tajvana Tajv.: dai7-gi2    
ki-jútja kantona Kant.: 粵語, 粤语 (Jyut6jyu5)    

Ĉukĉo-kamŝatkaj lingvoj

ki-mímsa itelmena Itelm.: мимс [mims] 'Frau'    

Eskim-aleutaj lingvoj

ki-kalála grenlanda Gron.: kalaallisut    
ki-lùgmápa Kant.: lug6 (en: lug6-xig1, lug6 ca4) + Map.: mapu    

Hindeŭropaj lingvoj / dźja-hèndulájari kéliri

ki-bálba nepala Mong.: Балба [Balba] 'Nepal' ("Nepalo")    
ki-báŋra(#1) bengala Beng.: বাংলা [baṅla]    
ki-bérca(#2) greka Geo.: ბერძნული [berdsnuli] 'griechisch'    
ki-dújća germana Pld.: düütsch (Jap.: Doitsu 'Deutschland')    
ki-voaksa Lit.: Vokietijà, vókietis, Ltv.: Vācija, vācietis, vācu    
ki-zermána Sva.: ki-jerumani, Malaj.: jerman, Ind.: Jérman,
(Fiĝ.: Jamani; Sing.: jarman)		    
ki-éjdala itala Kim.: Eidal    
ki-gálika skot-gaela Skotg.: Gàidhlig [Gaalik]    
ki-gastélra hispana Vask.: gazteleraz 'auf Spanisch'    
ki-gêlgja irlanda Irl.: Gaeilge [ge:l´g´ë]    
ki-gríŋa(#a) angla Keĉ.(Ekv.): gringo bo-gríŋo Usono
ki-íŋra(#3), (#b) Sva.: ki-ingereza (Sing.: ingirisi (en ingirisi bāsāvə,
ingirisi kārəyā kaj ingirisi kāri); Malaj.: inggeris;
Ind.: Inggeris)		    
ki-mêjŋra(#a) el Mêjulso "Usono" kaj ki-íŋra    
ki-sáwsa(#c) Korn.: Saws 'Engländer' ("anglo") bo-sáwso Anglujo
ki-gúda blankrusa Lit.: gùdas 'Weißrusse'    
ki-hénda hindia Per.: هند [hend]    
ki-húrvata kroata Keĉ.: Hurwat simi (Hurwatsuyu)    
ki-írona oseta Oset.: ирон [iron]    
ki-jègmápa islanda Hung.: jég + Map.: mapu    
ki-kalunáta dana Gron.: qallunaatut    
ki-léda litova Est.: Leedu    
ki-lénka pola Lit.: lenkas (Pl.: lech, Hung.: lengyel)    
ki-lótva latva Pl.: Łotwa, Ĉeĥ./Slvk.: Lotyšsko    
ki-nìz-mápa nederlanda Slov.: nizek, Rus.: низкий [nizkij] (Pl.: niski) + Map.: mapu    
ki-pĩkpúta(#4) norvega Map.: piku + Rus.: путь [putj]    
ki-pránca franca Lit.: prancuzija "-io", Est.: prantsuse, Sing.: pransə (en pransə bāsāvə,
pransə kārəyā kaj pransə kāri), Esp-o: franca		    
ki-válhha(#5) Mn.A.Ger.: „Wal(a)h“ kaj Mez.A.Ger.: „Walch, Walhe“ Válhhiesu, Válhhu Franco
ki-rêna(#6) portugala Sva.: Kireno (Ureno, Mreno) mo-rênu(#6) Portugalo
ki-ruoma cigana, romaa Cig.: rrom + uo(#7), el Ĉin.: 羅姆人 [luómǔrén] ruomiesu, -i cigano/romao, ciganino/romaino
ki-tátra Pld.: Tater 'Zigeuner' ("cigano") tátriesu, tátriesi
ki-sájnska sveda Isl.: sænsku [sainskü]    
ki-sájsna anglosaksa Kim.: Saesneg [seisneg] 'englisch'    
ki-sómka(#8) armena Geo.: სომხეთი [ßomcheti] 'Armenien', სომხური [ßomchuri] 'armenisch'    
ki-sórba soraba diversaj ki-notàmosórba(#9) malsuprasoraba
ki-dàksisórba(#10) suprasoraba
ki-sújrpa serba Turk.: Sırp    
ki-śkiptára albana Alb.: shqiptár    
ki-tanbórga luksemburga Sans.: tanú + Fer.: borg    
ki-véna rusa Fin.: Venäjä "ruslando", Est.: vene keel "rusa lingvo"    
ki-vláhha rumana SerbKr.: Vlàh 'Rumäne' vláhhiesu, vláhhu rumano
ki-vugára bulgara Gua.: Vugária    

Irokezaj lingvoj

ki-calága ĉeroka Ĉer.: ᏣᎳᎩ [tsa-la-gi]    

Jenisejaj lingvoj

ki-déŋa keta Ket.: ²dɛʾŋ (pluralo de ²kɛʾt 'Mensch' "homo") mo-déŋu Keto

Nordkaŭkazaj lingvoj

ki-nóhhca ĉeĉena Ĉeĉ.: noxcijn (muot)    

Sudkaŭkazaj lingvoj

ki-vírka georga, kartvela Arm.: Վիրք [Virkʿ]    

Tjurkaj lingvoj / dźja-dújkari kéliri

ki-ásara azerbajĝana Keĉ.: Asar simi (Asarsuyu, Asirwayan)    
ki-dújka turka N.Sam.: Durka & Gua.: Tuykia    

Tupi-gvaraniaj lingvoj

ki-avanjéŋa gvarania Gua.: ava ñe'ẽ    

Uralaj lingvoj

Finnougraj lingvoj
ki-ígawna estona Ltv.: igaunis "estono"    
ki-pâtnípa(#1) hungara Mal./Irul.: pattu, Tam.: paththu + Cig.: nip    
ki-sâma(#2) samea, lapona Fin.: saame    
ki-suoma finna Fin.: suomi (Ltv.: soms "finno", somiete "finnino",
somu valoda "finna lingvo")		    
Samojedaj lingvoj
ki-ljáka selkupa Ket.: ²l'aʾk 'Selkupe' mo-ljáku selkupo

Aliaj grupoj

Inventitaj kaj plan-lingvoj / utéktari va emrádari kéliri
Kitakidaj lingvoj
Kiréna(#1) kitaka, kirena Sva.: ki- + Fr.: René Kiréniesu Kitako, Kireno
Kitáka(#1) Sva.: ki- + Sur.: taki, Pat.: taak Kitákiesu
Esperanto kaj idoj
Kiesperanta esperanta Sva.: Kiesperanto esperántiesu, -i esperantisto, -ino
Kiída ida Sva.: Kiido ídiesu, -i esperantisto, -ino
Kinurtóka novparola(#2) Sva.: ki- + Fin.: nuori & Angl.: new + TokP.: tok    
Kivolapújka volapuka Sva.: ki- + Vol.: Volapük volapúkiesu, -i volapukisto, -ino
Izolaj lingvoj
ki-éwska vaska, eŭska Vask.: euskaraz 'auf Baskisch'    
ki-ríba(#1) japana Ĉin.: 日本 [rìběn] Ríbulso(#1) Japanujo, Japanio
ki-sèmsújpa(#2) Nub.: sémsi + Gua.: ypy Sèmsújpulso
ki-sóloŋa korea Mong.: Солонгос [Solongos] Dáksa Sóloŋulso Sud-Koreio
Pîka Sóloŋulso Nord-Koreio

d) Afiksaro / gubándolo

dźja- -famili- Ĉin.: 家 [jiā] (en 家庭 [jia-tíng] 'Familie') dźja-dújka(#1) tjurka
dźjo-(#2) -familieg- dźjo-urála urala
ki-(#3) -lingvo Sva.: ki-    
zu- -grup- Ĉin.: 组 (組) [zŭ] 'Gruppe' zu-sláva slava

e) Rilataj verboj / bécari gèra-sónori

na-bóla paroli Hin.: bolna, bol!, bolo!, Pnĝ.: bolṇa, Bng.: bol-a
na-ríma Keĉ.: rimay
na-tóka TokP.: tok (Kreol.(TT): taak 'sprechen, reden')
na-bújda(#1) anonci Sve.: bud 'message; messenger' ("mesaĝo; anoncanto"),
Mn.Angl.: bēodan 'to announce' ("anonci")
na-ćola-ćála rakonti stultaĵojn Ind.: cola-cala
na-ćúpa rekomendi Tlng.: chup
na-népta Snĉ.: nëpët
na-díha diri Ĉer.: diʔ
na-héla Mong.: хэлэх [ĥeleĥ]
na-kvéda Nor.: kveda, kvede, Sfr.: kweede (Isl.: kveða,
Gt.: qiþan, Mn.Angl.: cweþan)
na-néna Sva./Ĉĉv.: -nena
na-gvára babili Rus.: говорить [gëvarítj]
na-rúpta(#2) Fin.: rupattaa*
na-jámpa aserti Mi
na-jodíha(#3) jesdirumi Pld.: jo + Ĉer.: diʔ
na-kâla(#4) voki Isl./Sve.: kalla, Nor.: kalle, Ger.(dial.): kallen
na-kólima(#5) TokP.: kolim
na-kjáśka(#6) esprimi mallongigo el kim "ekster" kaj na-áśka "premi"
na-ljúla mensogi Keĉ.: llul
na-népa Tlng.: nep
na-mahhára balbuti Enc.: maxaro´
na-nópra mencii Jap.: nobéru
na-ŋoćtóka fuŝparoli kunmetaĵo el na-ŋóća "fuŝi" kaj na-tóka "paroli"
na-paníma kompreni Rus.: понимать [pënimátj]
na-práta Ltv.: pratu
na-sámna signifi Km.: សំនួន [sɑmnuən]
na-watsémna(#7) Bim.: watu + Cig.: semno (Pl.) semnura
na-sélta klarigi Est.: seletama, seletada
na-spíla rakonti Gt.: spillôn 'verkündigen, erzählen'
na-sríma prononci mallongigo el na-isríma "elparoli"
na-śéma(#8) diri; paroli Sva.: -sema
na-télora misprononci r kaj l Ind.: telor
na-térza retbabili Ltv.: tērzēt
na-tôlka(#9) traduki Est.: tõlkima (Ltv.: tulkot; Kos.: uku|tolika)
na-wájtra derivi mikso el wat- "de" kaj na-éjra "fari"

Al la sekva ĉapitro
31.10.2024