Kitakujo 

Konstruaĵoj / búgasori

a) Domoj / házuri

bórgi	burgo	Fer.: borg
búkajko	librejo	TokP.: buk, Ind./Sva./Ĉĉv.: buku, Ling.: búku, Ndl.: boek [bu:k], Angl.: book [bu:k] + sufikso
dèjvu-házu(#1)	templo	Mn.Pr.: deiw(a)s, Dgsp.: deiwo- + Hung.: ház
dìva-ŋèjsto-házu(#2)	teatro	Ĉeĥ.: dívat se + Kant.: ngei6-sêd6 + Hung.: ház
gàśemákajko	restoracio(#3)	Luv.: gaši + Ind.: makan + sufikso
gaśétajko		Luv.: gaši + Pld.: äten, eten + sufikso
gàśepúśajko(#4)	bordelo	Luv.: gaši + TokP.: pushim + sufikso
gàśe-svápajko(#5)	hotelo	Luv.: gaši + Sans.: svapiti + sufikso
hotélo		Esp-o: hotelo
gíćajko	gastejo	Mong.: гийчин [gijčin] + sufikso
mébajko		Tlng.: meb + sufikso
házu(#6)	domo	Hung.: ház
njúmbo		Sva.: nyumba
wási		Keĉ.: wasi
hógajko(#7)	lernejo	Kant.: hog6 + sufikso
mândajko(#7)		Sng.: màndà + sufikso
úkćajko(#7)		Rus.: учить [uĉitj] + sufikso
kádi	vendejo	Tam.: kade
mújdajko		Fin.: myydä + sufikso
túndajko		Nub.: túnda < Lug.: okutunda
káfajko	kafejo	= + sufikso
súrćajko		Arm.: սուրճ [surč] + sufikso
kóśu	kabano	Avr.: qosh 'hut' (Ket.: khus 'birch-bark tent')
puházu		Fin./Est.: puu + Hung.: ház
kulmédajko(#8)	universitato	Ar.: kull + Mong.: мздзх [medeĥ] + sufikso
kútajko	muelejo	Keĉ.: cútay + sufikso
málajko		Het.: mallai, Lit.: málti, Gt./Mn.A.Ger.: malan, Isl.: mala(#9) + sufikso
lìki-kádi(#10)	apoteko	Ukr.: ліки [liky] (Slvk.: liek) + Tam.: kad_e
làwla-ŋèjsto-házu(#11)	operejo	Fin.: laulaa + Kant.: ngei6-sêd6 + Hung.: ház
mjáko	tendo	Nen.: myaq
típi		Lak.: típi 'Haus'
pékajko	bakejo	Rus.: пеку [peku] + sufikso
pilèmi-ŋèjsto-házu(#12)	kinejo	Ind.: pilem + Kant.: ngei6-sêd6 + Hung.: ház
pùli-kárvajko(#13)	banko	Geo.: puli + Jap.: karu + sufikso
rúmahu	domego, palaco	Ind.: rumah, Lit.: rúmas, (Angl.: room)
rúmu	ĉambro	Sva.: rumu, Pld.: Ruum, Kim.: rwm [rum], Angl.: room [ru:m]
sóbi		Hung.: szoba
sájrulàjko(#14)	malsanulejo	Fin.: sairas + Esp-o: -ul- + sufikso
samgámajko	kunvenejo	Afr.: saam, Sans.: samam; Eg.: sm3 + Sans.: gam + sufikso
slóto	kastelo	Fer.: slott
stácju	stacidomo	Esp-o: stacio, Ind.: setasiun, Alb.: stacion-i, …
zao-házu(#15)	fabriko	Sva.: zao + Hung.: ház

• #1: Modelo en la Sur.: „gado-oso“ "di-domo" kaj Naŭ.: teōcalli 'temple' {god house} ("templo") [Laŭ 'An Introduction to Classical Nahuatl', paĝo 168].
• #2: Laŭvorte: "spekti-art-domo", komparu ankaŭ Ĉeĥ.: „divadlo“ "teatro".
• #3: Laŭvorte: "vizit-manĝejo".
• #4: Laŭvorte: "vizit-fikejo".
• #5: Laŭvorte: "vizit-dormejo".
• #6: El tio deriveblas na-háza "loĝigi" (laŭ Gr.: σπιτώνω [spitóno] 'house, take in, shelter (provide with a home)' ("loĝigi")), na-kseháza "malloĝigi" (laŭ Gr.: ξεσπιτώνω [xespitóno] 'throw out, evict (force to leave a home)' ("malloĝigi")).
• #7: Modelo en la Dak.: „em ne wisiien“ (Bsl.: 'skul') [Laŭ "Daa ne Daakie kevene", paĝo 59].
• #8: Laŭvorte: "ĉio-sci-ejo", laŭ Hindia modelo: „viśvavidyâlay(a)“.
• #9: Parencas Mn.Irl.: „melim", Lat.: „molô“.
• #10: Laŭvorte: "medikamento-vendejo".
• #11: Laŭvorte: "kant-art-domo".
• #12: Laŭvorte: "film-art-domo".
• #13: Laŭvorte: "mon-pruntejo".
• #14: Modelo en la Dak.: „em ne meseen“ kaj Bsl.: 'haos blong sik' [Laŭ "Daa ne Daakie kevene", paĝo 59].
• #15: Laŭvorte: "produkt-domo".

b) Partoj de domoj / déjlori házurini

akúno	fenestro	Fin.: ikkuna, akkuna, Est.: aken, Rus.: окно [okno]
hazmáto(#1)		Hung.: ház + Gr.: máti & Ind.: mata, Vj.: mắt
kíklo(#2)		Pld.: Kiekluk
matúko(#3)		kunmetaĵo el máti "okulo" kaj úku "truo"
tvalmúni(#4)		kunmetaĵo el tváli "okulo" kaj múni "pordo"
bílo	plafono	Mand.: biloo 'ceiling'
cepláto	tegolo	kunmetaĵo el mallongigo ce- "roko; ŝtono" kaj pláto "folio (nebotanika)"
tájglu		Pld.: Teigel
dâko(#5)	tegmento	Sur.: daki, Ger.: Dach, Pld.: Dack, Mez.Pld.: dak(#6)
śketelíkwi		Snĉ.: šq´ëtëliqw
dvári(#7)	pordo	Sans.: dvâr, dvâra, dvârî, (dúr)
múni(#8)		Kor.: 문 [mun](#9)
emélti	etaĝo	Hung.: emelet
en-géj-ajko	enirejo	Hisp./Esp-o: en, Gr.: εν + Ger.: gehen + sufikso
érkru	orielo	Ger.: Erker, Fin.: erkkeri
is-géj-ajko	elirejo	Rus.: из [iz] + Ger.: gehen + sufikso
góni	angulo(#10)	Gr.: γωνια [gônia]
grédi	trabo	Blg.: греда [gredá] (Rum.: grindă & Hung.: gerenda)
krókti(#11)	ŝtupo	Pl./Ĉeĥ:: krok + t
kúspi	fosto	Ain.: ikuspe
móni	pordego	Jap.: 門 [mon](#9)
pérki	muro(#12)	Keĉ.: perqa
sáwli	kolono	Gt.: sauls 'column, pillar' ("kolono") (Ger.: Säule)
sjúno		Arm.: սյուն [syun]
sjundéso(#13)	kapitelo	kunmetaĵo el sjúno "kolono" kaj dési, -u "kapo"
stígi(#14)	ŝtuparo	Isl.: stigi, Ger.: Stiege
stíni	muro(#15)	Ukr.: стіна [stina], (Rus.: стена [stena])
stújni	pilastro	mikso el stíni "muro" kaj stúni "piliero"
stúni	piliero	Sans.: स्थूणा [sthū́ṇā]
tépi	angulo(#16)	Ind.: tepi
wasíro(#17)	planko	Keĉ.: wasi + Enc.: iro
wúmi(#18)		Ind.: bumi "tero" (w<b)

• #1: Laŭvorte "dom-okulo".
• #2: Variaĵoj: kíglo, kílo, kíslo, kíślo.
• #3: Inspirita de Mn.Angl.: ēagþȳrel, el ēage 'eye' ("okulo") kaj þȳrel 'hole' ("truo").
• #4: Inspirita de Mn.Angl.: ēagduru, el ēage 'eye' ("okulo") kaj duru 'door' ("pordo").
• #5: Dua tonemo pro na-dáka "danki" kaj dáko "danko". Krome el tio deriveblas ekz. dâko-otrújmelo "tegmento-defluilo"
• #6: Parencas Isl.: „þak“.
• #7: El tio deriveblas ekz. dvardésto "klinko", laŭvorte "pordotenilo".
• #8: El tio deriveblas ekz. mundésto "klinko", laŭvorte "pordotenilo".
• #9: Parencas Vj.: môn 'Tür'; Ĉin.(Gabl.): mên, Ĉin.: 門/门 [mén] (ménhù).
• #10: Germane: „Ecke, Winkel“.
• #11: Inspirita de la rilato de Fin.: askelma 'Stufe' ("ŝtupo") al askel 'Schritt' ("paŝo"). Por "ŝtupeto" estas la vorto ćíkti, el ćíku "paŝo".
• #12: Germane: „Wand“.
• #13: Pruntetraduko laŭo Ger.: Säulenkopf, Gr.: κιονόκρανο 'capital (top part of column)' ("kapitelo (supra parto de kolono)"); Hung.: oszlopfő.
• #14: El tio deriveblas ekz. stígajko "ŝtuparejo", ritstígi "rulŝtuparo".
• #15: Germane: „Mauer“.
• #16: Germane: „Ecke“.
• #17: Pruntetraduko laŭ la etimo de Mn.Gr.: δάπεδον [dápedon].
• #18: Ĝemelo búmi "tero".

c) Specoj de domo / rúśiri házuni

caoházu(#1)	kabano	kunmetaĵo el cao- "herbo, greso" kaj házu "domo"
kóśu		Avr.: qosh (Ket.: khus)
puházu		Fin./Est.: puu + Hung.: ház
istálu	stalo	Ind.: istal
kóśki	turo	Geo.: კოშკი [ḳošḳi]
tihápu		Vj.: tháp
mahéśko	budo	Ĉjn.: mâhëško
órdo(#2)	palaco	Mong.: ордон [órdon]
sjárso(#3)	vilao	mikso el sjálo "kamparo", njáru "somero" kaj wási "domo"
vjárso(#4)	daĉo	mikso el ven- "rus-", njáru "somero" kaj wási "domo"

• #1: Pruntetraduko laŭ Tib.: རྩྭ་ཁང [rtswa khang] 'hut' ("kabano"), el རྩྭ [rtswa] kaj ཁང [khang].
• #2: Jen "falsa amiko" de ordo, kiu estas tradukebla per réndi kaj dźúrmo.
• #3: Parte laŭ la difino por "vilao" el PREVO, nome "eleganta somerdomo, kampodomo" kaj PIV kiel "eleganta somerdomo en la kamparo".
• #4: Laŭ la difino por "daĉo" el PREVO, nome "rusa somerdomo".

d) Specoj de tendoj / rúśiri mjákorini

mjáko	tendo	Nen.: myak
típi		Lak.: típi
mjóku	jurto	Nen.: myak + ablaŭto
ràtampérka mjáko(#1)		Fin./Est./Lit.: ratas + sufikso + Keĉ.: perqa + Nen.: myaq

• #1: Laŭvorte "rondvanda tendo".

e) Specoj de ĉambroj / rúśiri rúmurini/sóbirini

kveśzemo(#1)	kelo	Geo.: ქვეშ [kveš] 'under' ("sub") + Ltv.: zeme
lesóbi(#2)	kamero	kunmetaĵo el la mallongigo le- "malgranda" kaj sóbi "ĉambro"
mákajko	manĝejo	Ind.: makan + sufikso
njámajko		Sirj.: n´am-, Pat.: njam + sufikso
náwstajko	dormejo	Gr.: νυστάζω [nustázô], Lit.: snausti, Ltv.: snaust + sufikso
nújkajko		Itelm.: nujku + sufikso
svápajko		Sans.: svapiti + sufikso
pékajko(#3)	bakejo	Rus.: пеку [peku] + sufikso
píkajko(#4)	kuirejo	Sva.: -pika + sufikso
pirsóbi	antaŭĉambro	mallongigo pir- "antaŭ-" kaj sóbi "ĉambro"
pśihhóźi(#5)	vestiblo	kunmetaĵo el pśi "ĉe" kaj na-hhóźa "iri"
rúmu	ĉambro	Sva.: rumu, Pld.: Ruum, Kim.: rwm [rum], Est.: ruum, …
sóbi		Hung.: szoba
sùpeleni-rúmu	ban-ĉambro	Est.: suplema, supelda + v-u supre
sùpeleni-sóbi		Est.: suplema, supelda + v-u supre
zìvorúmu	loĝoĉambro	Rus.: живу [ĵivu] + v-u supre
zìvosóbi		Rus.: живу [ĵivu] + v-u supre

• #1: Laŭ Gr.: υπόγειο [ypógeio].
• #2: Pruntetraduko laŭ Hung.: kis szoba
• #3: En la senco de ĉambro ankaŭ eblas pekrúmu kaj peksóbi.
• #4: En la senco de ĉambro ankaŭ eblas pikrúmu kaj piksóbi.
• #5: Pruntetraduko laŭ Rus.: прихожая [prixóžaja].

f) Konstruitaj vojoj / bil-búgari deróguri

asántli	ponto	Ĉer.: a-sv-tlv-i
hído(#1)		Hung.: híd (Os.: хид)
spiéni		Km.: ស្ពាន [spiən]	spienstúni	pontopiliero
àwtodóro	aŭtovojo	kunmetaĵo el áwto "aŭto" kaj dóro "vojo; strato"
derógu	vojo	Rus.: дорóга [doroga], Heb.: derex(#W)
púti		Rus.: путь [putj]	lespúti	arbarvojo
djálnu	pado	Paj.: djalan (Ceb./Tet.: dalan, Tag.: daan, Malag.: lalana, Malaj./Ind.: jalan, Fiĝ.: sala, Maor.: ara)
dóro	vojo; strato	Jap.: 道路 [dōro]	dòro-íksu(#2)	kruciĝo
gájto	strato	Jap.: 街頭 [gaitō]2	gàjto-íksu(#3)
gátu(#4)		Lit.: gatvė, Sve./Isl.: gata, Fin.: katu	gàtu-íksu(#3)
jólu	trako (de fervojo)	Uzb.: yo'l 'Weg'
kwagátu(#5)	avenuo	kunmetaĵo el mallongigo kwa- "larĝa" kaj gátu "strato"
pàwtu-derógu(#6)	trotuaro	Pld.: Faut & Gr.: podi + v-u supre
pjeśpúti(#7)		kunmetaĵo el pjeś "piede" kaj púti "vojo"
pétnu	placo	Het.: petan
pùajko-gátu(#8)	bulvardo	kunmetaĵo el mallongigo pu-, sufikso kaj gátu "strato"
pùajko-púti(#9)	aleo	kunmetaĵo el mallongigo pu-, sufikso kaj púti "vojo"
puríndi(#10)		kunmetaĵo el mallongigo pu- kaj ríndi "vico"
pusápu(#10)		kunmetaĵo el mallongigo pu- kaj sápu "vico"
súvagu	kanalo	Mong.: суваг [suvag]
śtégu	vojeto, pado	Alb.: shteg
tvíti	mallarĝa strateto	Pld.: Twit
ulsgátu(#11)	ŝoseo	kunmetaĵo el sufikso kaj gátu "strato"

• #1: El tio estiĝis kiel kvazaŭdiminutivo hítko "sileo, ponteto (parto de kordinstrumento)".
• #2: Laŭvorte: "vojo-ikso, strato-ikso".
• #3: Laŭvorte: "strato-ikso".
• #4: Koincidas kun Mn.Sve: gatu. Bazo por anćgátu "tunelo" (laŭvorte "substrato"), laŭ Hung.: alagút, susgátu "Lakta Vojo" (laŭ diversaj lingvoj), gàtu-árgi "lanterno", laŭvorte "stratlumo" (laŭ Vask.: kaleargi 'Laterne' ("lanterno"), el kale 'Straße' ("strato") kaj argi) kaj gáteko, gátimo "strateto".
• #5: Inspirita de Isl.: breiðstræti 'avenue, boulevard' ("avenuo, bulvardo").
• #6: Inspirita de Ger.: Fußweg (apud Gehweg), parte subtenata de Angl.: footpath.
• #7: Inspirita parte de Gr.: πεζοδρόμιο [pezodrómio].
• #8: Inspirita de Fin.: puistokatu 'Boulevard' ("bulvardo").
• #9: Inspirita de Fin.: puistotie 'Allee' ("aleo").
• #10: Inspirita de Hung.: fasor 'Allee' ("aleo").
• #11: Pli malpli laŭ Ger.: Landstraße; Hung.: országút.
• #W: Laŭ la relative malnova libro de Wadler Der Turm von Babel, paĝo 45, estas Heb.: dereg.

Apudstrataj kaj surstrataj instalaĵoj

gatsúvagimo	stratkanaleto	kunmetaĵo el gátu "strato", súvagu "kanalo" kaj sufikso
ulsgáta grávu	ŝosefosaĵo	sintagmo el ulsgátu "ŝoseo" kaj grávu "fosaĵo"

g) Materialoj por domoj kaj vojoj / éjdźori sve házuri

áspalu	asfalto	Ind.: aspal 'asphalt' ("asfalto")
cepláto	tegolo	kunmetaĵo el mallongigo ce- "roko; ŝtono" kaj pláto "folio (nebotanika)"
tájglu		Pld.: Teigel
ćúlvo(#1)	ŝtono	Mong.: чулуу [chuluu]
kívi		Fin./Est.: kivi
tújsi(#2)		Ket.: тыʼсь(#3) 'stone' ("ŝtono")
gatpéjtkívi	pavimero, pavimŝtono	kunmetaĵo el na-gatpéjta "pavimi" kaj kívi "ŝtono"
káspegvo	palisego, fosto	Keĉ.: kaspi
kewpíksu(#4)	bitumo	kunmetaĵo el varianto kew- de kévo "mineralo" kaj píksu "peĉo"
kiutu	mastiko	Ĉeĥ.: kyt 'mastic' ("?"), sence influita de Ger.: Kitt
lólko	breto	Nĉn.: łołok
pupláto		prefikso + Ger.: Blatt & Toĥ:.: (A) pält, (B) pilta
nîlu(#5)	najlo	TokP.: nil
sánto	sablo	Fin.: santa, Sur.: santi, (Ger.: Sand)
séju		Nav.: séí 'sand' ("sablo") (parencas -ZÉÍ(#6) 'to crumble, be crumbly (as soft sandstone)' ("diseriĝi, esti diseriĝema (kiel mola sabloŝtono)"))
siméno	cemento	TokP.: simen
suóći(#7)	lato	Enc.: suoči
tóstu	betono	tósa "malmola" + aldona konsonanto
tújsko(#8)	gruzo	kvazaŭdiminutivo de tújsi "ŝtono"

• #1: Havas mallongan varianton ćul- lito- uzatan kutime por vortfarado, kiel ekz. ćúlipsi "litografio".
• #2: El tio deriveblas ekz. sejtújsi "sabloŝtono", tujscújto "sablo" (inspirita de Tkp.: ko kiwen 'sand' ("sablo")).
• #3: Parencas Nav.: tsé, el kio estiĝis tési "roko".
• #4: Inspirita de Angl.: mineral pitch, kiel difino por "bitumo" en la artikolo bitumen.
• #5: Dua tonemo pro níla "malhelblua". Deriveblas el tio na-ksenîla "malnajli", laŭ Gr.: ξεκαρφώνω [xekarfóno] 'unnail' ("malnajli").
• #6: El tio estiĝis la radiko zej- "diseriĝi", kiu estas la bazo por na-zéja "diseriĝi".
• #7: Varianto swóći "lato".
• #8: Pli malpli laŭ Rum.: pietriș, el piatră.

h) Materialoj por tendoj / éjdźori sve mjákori

ćuáŋu	paliso	Ĉin.(Gabl.): čuāng, č'uāng
ŋúo	ŝtofo	Sva.: nguo
tûni(#1)		Tam.: tuni
ŋúdo	stango	Enc.: ŋudo
wásko	ŝnuro, ŝnurego(#2)	Keĉ.: waska

• #1: Dua tonemo pro túnu "trunko (de arbo)".
• #2: Germane „Leine, Seil“.

i) Agoj / téndori

na-búga(#1)	konstrui	Pld.: bugen
na-wéta		Pal.: wete-
na-gatpéjta(#2)	pavimi	kunmetaĵo el gátu "strato" kaj na-péjta "kovri"
na-mókśa	nodi	Sem.: mokesch [mokeŝ]
na-sólma		Fin.: solmu
na-zújta	bari	mikso el púti "vojo" kaj na-zúja "malhelpi"

• #1: Varianto na-búdja kaj na-búva (laŭ Ltv.: būvēt).
• #2: Laŭvorte "strat-kovri", parte subtenata de Ger.: Straßenbelag.

j) Aliaj / Kítari

ćárćo	framo	Geo.: ჩარჩო [čarčo]
déjku	digo	Ndl.: dijk
dvóru(#1)	korto	Rus.: двор [dvor]
na-dúnta	ŝlosi	Irl.: dúnta [duuntë]
dúntelo	ŝlosilo	vidu supre + sufikso
nóglo(#2)		Dan.: nøgle
dúntuti(#3)	seruro	vidu supre + sufikso
grávu	fosaĵo, foskavo	Ltv.: grāvis 'ditch' ("fosaĵo, foskavo") (Ger.: Graben)
néltu	kadro	Fin.: neliö(#4) + t
réjpo	ruino	Gr.: ερείπιο [ereípio]
stábni(#5)	forno	Mn.Pr.: STABNÎ, Stabni
suvrújsko	fontano	kunmetaĵo el súvi "akvo" kaj na-rújska "ŝpruci"
na-tîra(#6)	malŝlosi	Tam.: tira
tújnu(#7)	barilo	Pld.: Tun, (Pl.) Tün, Tuuns
varzújti	akvobaraĵo	kunmetaĵo el vári "akvo" kaj na-zújta "bari"

• #1: El tio deriveblas ekz. pirdvóru "vestiblo (anatomie)", laŭ Ger.: Vorhof.
• #2: El tio deriveblas nóglaśti "klaviklo".
• #3: Laŭ la rilato inter Ger.: Schloß kaj schließen.
• #4: El tio estiĝis néli "kvadrato".
• #5: Variantoj stámni, stáwni.
• #6: Dua tonemo pro tir "tri".
• #7: Jen iomete idioma kombino: élta tújnu (êltújnu) "heĝo", laŭ Ĉeĥ./Slvk.: živý plot, Rus.: жива́я и́згородь [živája ízgorodʹ], Pl.: żywopłot, Ltv.: dzīvžogs, Kat.: tanca viva, Rum.: gard viu.

Al la sekva ĉapitro
19.12.2024